رشد21درصدی حضور خارجی‌ها

محمدحسین بابالو: ایران پلاست یازدهم یا مهم‌ترین‌ رخداد سالانه در بازار و صنعت محصولات پتروشیمی با حضور تعداد قابل توجهی از برجستگان این صنعت از ۲۳ کشور جهان در تهران در حال برگزاری است و امروز آخرین روز خود را سپری می‌کند. گفت‌وگو با بسیاری از شرکت‌کنندگان خارجی نشان می‌دهد که اگرچه جذابیت بازار ایران را نمی‌توان نادیده گرفت؛ ولی هنوز هم برنامه‌ریزی طولانی مدت و سرمایه‌گذاری برای حضور دائمی در بازار ایران با اما و اگرهایی رو‌به‌رو است.

حضور ۶۰۰ شرکت داخلی و ۵۲۴ شرکت‌کننده خارجی در این نمایشگاه خود حاکی از استقبال از این نمایشگاه است که در یازدهمین دوره آن حضور شرکت‌های ایرانی با رشدی ۳۹ درصدی رو به رو شده و البته حضور شرکت‌کنندگان خارجی نیز ۲۱ درصد افزایش یافته است. همین آمار در نگاه اول گویای برتری رشد شرکت‌کنندگان داخلی در مقایسه با شرکت‌های خارجی است؛ ولی بررسی بیشتر واقعیت‌های حضور و البته کم‌توجهی برخی از شرکت‌های داخلی در نمایشگاه سال گذشته دلیل اصلی تقویت حضور شرکت‌های ایرانی است. به‌صورت دقیق‌تر در سال گذشته نزدیک به ۹۰۰ شرکت در این نمایشگاه حضور داشتند که در سال جاری به ۱۱۲۴ شرکت افزایش یافته‌اند که خود نشان‌دهنده رشد محسوس حاضران در این نمایشگاه است. در این بین برگزاری همایش بین‌المللی و تخصصی صنعت پلاستیک با محوریت صادرات محصولات صنایع تکمیلی پتروشیمی ایران به کشورهای عراق و افغانستان در حاشیه دومین روز برگزاری این نمایشگاه نیز از رخدادهای مهم آن محسوب می‌شود. نگاهی دقیق و به دور از پیش‌داوری و خوش‌بینی‌های وافر می‌تواند چهره دقیق‌تری از این نمایشگاه را با بررسی زوایای مختلف آن به مخاطب و مخصوصا تصمیم‌سازان اقتصادی ارائه دهد؛ اگرچه شرکت‌هایی که مایل به حضور در بازار ایران هستند نیز با رصد دقیق رسانه‌ها به این موارد توجه می‌کنند. شاید ساده‌ترین مشکلی که در برگزاری این نمایشگاه یا موارد مشابه آن خودنمایی می‌کند واقعیت‌های ارتباطی بین بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی است.

شرکت‌های ایرانی اغلب با بازدیدکنندگان داخلی وارد ارتباط کلامی و تجاری می‌شوند؛ ولی بسیاری از شرکت‌های خارجی از پتانسیل‌های این نمایشگاه به نحو احسن برخوردار نمی‌شوند؛ زیرا در گام اول در بیان ویژگی‌های فنی و تجاری و حتی معرفی شرکت خود به مخاطبان دچار مشکل می‌شوند. تسلط بر زبان فارسی و پس از آن توان برقراری ارتباط به وسیله زبان انگلیسی شاید پیش‌پا‌افتاده‌ترین مشکل در این قبیل نمایشگاه‌ها به شمار رود که نیاز است فعال بازار و همچنین شرکت‌های خارجی با اطلاع از این شرایط پا به این نمایشگاه بگذارند. یکی از شرکت‌ ‌کنندگان آلمانی در این خصوص به «دنیای اقتصاد» گفت: برای ما برقراری ارتباط صریح و دقیق و معرفی محصولات خود به مشکلی تبدیل شده که بخشی از موقعیت‌های تجاری ما را از بین برده است. وی عدم انتشار ویژگی‌های فنی و اقتصادی شرکت خود به زبان فارسی را خطای مهمی برای خود به شمار می‌آورد؛ زیرا عقیده داشت بخشی از هزینه‌کرد شرکت متبوع خود به بازدهی اقتصادی مطلوبی منجر نشده است. توجه به تخصیص بهینه منابع مالی برای شرکت‌های متوسط و دانش بنیان غربی رخداد جالبی بود که نشان می‌داد این افراد چه دقتی بر رویکردهای مالی و اقتصادی خود دارند.

نکته دیگری که در این نمایشگاه خودنمایی کرد، علاوه ‌بر افزایش تعداد شرکت‌های خارجی، شیوه حضور آنها بود؛ یعنی اغلب شرکت‌های برتر به همراه شرکای تجاری خود در این نمایشگاه حضور داشتند تا از یکسو به بررسی رفتارهای اقتصادی و اجرایی شرکای ایرانی خود بپردازند و از سوی دیگر بتوانند بهره بیشتری از این نمایشگاه ببرند. این مطلب نشان می‌دهد که شرکت‌های حاضر در این نمایشگاه که سابقه فعالیت با بازار ایران را در کارنامه خود دارند تمرکز بیشتری بر واقعیت‌های تجاری در کشور پیدا کرده‌اند و حتی ساز‌و‌کارهای اداری و تجاری را با نگاهی بومی مورد توجه قرار می‌دهند که این مکانیزم اقتصادی از احتمال موفقیت بالاتری برخوردار است. نکته مهم دیگر این نمایشگاه حضور شرکت‌های ایرانی تولیدکننده افزودنی‌های پیشرفته پلیمری و کالاهایی همچون کامپاند و مستربچ در این نمایشگاه بود که دقت به کیفیت تولیدات و همچنین گستره و تنوع تولیدات نشان از بهبود ساز‌و‌کارهای تولیدی و تولید بر پایه دانش روز دارد که از رشد فناوری در شرکت‌های ایرانی خبر می‌دهد. اگر در سال‌های گذشته از ایران پلاست بازدید کرده باشید متوجه این ویژگی مهم خواهید شد و البته نشان می‌دهد که ذات تولید کالاهایی با کیفیت بالاتر در واحدهای صنایع تکمیلی کشورمان مورد توجه جدی قرار گرفته و این روند رو به رشد باز هم ادامه خواهد داشت.

این مطلب خود نشان می‌دهد که فضا برای ورود شرکت‌های دانش بنیان در حوزه افزودنی‌ها و تولید پلیمرهای رنگی هنوز هم فراهم است و البته تقویت عرضه در کنار تنوع آن و همچنین قیمت رقابتی می‌تواند برای تمامی بدنه صنایع تکمیلی مفید واقع شود؛ اما باید این نکته را نیز مورد توجه قرار داد که در مقایسه‌ای ضمنی بین شرکت‌های ایرانی و خارجی مخصوصا شرکت‌های اروپایی هنوز هم کیفیت محصولات وارداتی به‌صورت کلی بالاتر است؛ اگرچه از قیمت بیشتری نیز برخوردار هستند. این مطلب خود معرف آن است که فاز تحقیق و توسعه هنوز هم نیاز به توجه بیشتری دارد آن هم در شرایطی که تولید پلیمرها و افزودنی‌های جدید توقف‌پذیر نیست. با فرض این واقعیت‌ها و البته موجودی مناسب پلیمرهای پایه در کشورمان می‌توان این گونه عنوان داشت که بازار افزودنی‌های پیشرفته هنوز هم رو به روی تولیدکنندگان داخلی برای بازارهای کشورمان و حتی بازارهای منطقه‌ای و جهانی باز است و تمرکز بر دانش و فناوری و تولید گریدها و گونه‌های جدید بر پایه مکانیزم‌های دانش‌محور می‌تواند آینده‌ای جذاب را برای فعالان این صنعت ترسیم کند. جست‌وجو در بخش‌های مختلف ایران پلاست یازدهم نشان می‌دهد که توجه به تولید محصولاتی جدید با کیفیت بالا با تکیه بر دانش روز و البته به کمک افزودنی‌های پیشرفته به چرخه‌ای غیرقابل توقف تبدیل شده است.

درس‌های پتروشیمی جهانی برای ایران

این نمایشگاه در مقایسه با سایر نمایشگاه‌های مشابه به صراحت از رشد تکنولوژی‌های تولید و تزریق در صنایع تکمیلی پتروشیمی خبر می‌دهد که همین ویژگی در کنار توجه واحدهای تولیدی داخلی به آنها امیدواری به تولید محصولاتی با کیفیت بالاتر را برجسته می‌سازد. کیفیت بالاتر ماشین‌آلات، مصرف کمتر برق، کاهش ضایعات مواد اولیه، سرعت بیشتر تولید، راندمان بالاتر دستگاه‌ها و مخصوصا افزایش عمر مفید قطعات همچون سیلندر، مارپیچ و قالب و از همه مهم‌تر سهولت استفاده آنها ویژگی‌هایی است که در دستگاه‌های جدید تولید مورد توجه قرار گرفته است که در نهایت با افزایش بازدهی دستگاه، راندمان کل تولید نیز افزایش می‌یابد. دو ویژگی مهم دستگاه‌های جدید را می‌توان کاهش حجم و ابعاد دستگاه و تقلیل نیروی کار به شمار آورد؛ یعنی در واحدهای کوچک‌تر نیز می‌توان با فرض تامین برق و مواد اولیه از دستگاه‌های جدید استفاده کرد. این موارد دوگانه مهمی را در بخش اقتصادی و اشتغالزایی در صنعت پلیمر برجسته می‌سازد که نیاز به توضیح بیشتری دارد.

بدون توجه به قیمت دستگاه‌ها و با فرض تامین برق مورد نیاز، هم اکنون این ویژگی وجود دارد که تولید کالاهایی با مکانیزم تولید ساده‌تر همچون ظروف بسته‌بندی یا ظروف یکبار مصرف و گروه‌های کالایی نایلونی (کیسه‌های پلاستیکی و نایلکس) امکان نصب و راه‌اندازی در واحدهای مختلف در اقصی نقاط ایران را داشته باشد که می‌تواند با هزینه‌ای بسیار پایین به ایجاد واحدهایی کوچک و متوسط با اشتغال‌زایی محدود منتهی شود که ذات حضور در بخش‌های مختلف ایران امکان ایجاد شغل و وجود بازار مصرف محلی را برجسته می‌سازد و می‌تواند مورد توجه بدنه تصمیم‌سازی کشور قرار گیرد. در برابر این پتانسیل ورود ماشین‌آلات جدید ممکن است به تهدیدی در برابر اشتغال‌زایی جدید منجر شود یعنی واحدهای تولیدی با فرض رشد حجم تولید به نیروی کار کمتری نیاز خواهند داشت یعنی ممکن است نقش صنعت پلاستیک یا سایر صنایع تکمیلی پتروشیمی در اشتغال‌زایی پویا با تغییر رو‌به‌رو شود. این نکته مدت‌هاست در کشورهای دیگر جهان تجربه شده و البته انتقال واحدها و ماشین‌آلات قدیمی به بازارهای محلی در کنار نوسازی واحدهای موجود در کشوری همچون چین تاکنون مثمر‌ثمر بوده است.

در هر حال تهدید تکنولوژی‌های نوین برای اشتغال رخدادی واقعی است که در کشورهای دیگر تجربه شده و واقعیتی غیرقابل انکار است. به‌عنوان مثال کلاوس شوآب در کتاب انقلاب چهارم صنعتی به این اتفاق اشاره کرده و گسترش آن را هشدار داده اما به صراحت راه حلی برای آن مطرح نکرده است. با توجه به این واقعیت‌ها بهتر است با نگاهی دقیق‌تر به رخدادهای این صنعت بنگریم زیرا تجربه نشان داده تغییر در این صنایع پایین دستی با فرض درآمدزایی جذاب آن سریع تر از واحدهای بالادستی محقق می‌شود که البته کشورمان نیز در نهایت از این واقعیت‌ها بی‌تاثیر نخواهد ماند. هم‌اکنون این پتانسیل وجود دارد که واحدهای خوش‌نام در صنعت پلاستیک که در بازارهای محلی و منطقه‌ای بازارهایی واقعی را برای خود دست و پا کرده‌اند ماشین‌آلات قدیمی‌تر خود را که بعضا کارآیی پایین‌تری دارند به سایر مناطق کشور و حتی کشورهای دیگری همچون عراق و افغانستان یا مناطق آزاد مرزی با این کشورها منتقل کنند که می‌تواند از مزیت نیروی کار ارزان، حمایت‌های محلی و بازارهای موجود استفاده کرده تا از یک سو زمینه برای کارآیی بیشتر واحدهای موجود فراهم شده و از سوی دیگر با تقویت راندمان تولید شرایط بهتری را برای خود به ارمغان آورند.

رشد کیفی تکنولوژی‌های تولید

نکته دیگری که در این نمایشگاه خودنمایی کرد را می‌توان افزایش کیفیت ماشین‌آلات ارائه‌شده دانست یعنی هم شرکت‌های داخلی و هم شرکت‌های خارجی هر دو در رقابت برای بهبود تولیدات و ماشین‌آلات خود قرار دارند اما باز هم باید به این نکته اشاره کرد که به جز بالاتر بودن کیفیت بسیاری از شرکت‌های خارجی، رشد تکنولوژیک آنها در خلال سال‌های اخیر بیشتر از رشد صنایع داخلی بود که البته نمی‌توان از کنار این واقعیت به سادگی عبور کرد. این در حالی است که شرکت‌های بین‌المللی حاضر در نمایشگاه خود را در وسعت جهان مورد ارزیابی قرار می‌دهند؛ یعنی در رقابت با بازاری چند میلیارد نفری فعالیت دارند ولی شرکت‌های ایرانی از چنین پتانسیلی برخوردار نیستند. حال سوال اینجاست در شرایطی که می‌توان از بازارهای منطقه‌ای سود جست چرا برخی از بازارها مورد توجه قرار نمی‌گیرند البته واقعیت‌های اقتصادی، نوسان نرخ ارز، نرخ بهره بانکی و واقعیت‌های مواد اولیه و دستمزد و بسیاری از موارد دیگر نیز باید مد‌نظر قرار بگیرد. نگاهی به تلاش شرکت‌های خارجی برای حفظ سهم بازار خود و حتی کسب سهم بازار رقیب نشان می‌دهد واقعیت‌های اقتصادی خشن‌تر از چیزی است که به نظر می‌رسد آن هم در شرایطی که برخی از شرکت‌های پیشرو با ادغام و یا تقسیم بازار، توسعه و همچنین تمرکز بیشتر بر فناوری‌های نوین و تحقیقات فضای چندانی برای دیگران باقی نمی‌گذارند. به‌عنوان مثال هم اکنون شرکت‌های تولیدکننده ماشین‌آلات رقیب با شرکت‌های داخلی مثلا از کشورهایی همچون اتریش یا آلمان بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ نفر نیروی کار در اختیار دارند که بخش مهمی از آنها در فاز تحقیق و توسعه فعالیت دارند.درخصوص اهمیت بازارهای جدید می‌توان تنها به این نکته ساده اشاره داشت که شرکت‌کنندگان فعلی از کشورهای اروپایی که به ایران سفر کرده‌اند ممکن است در مسافرت به آمریکا با سختی‌های بیشتری به نسبت وضعیت عادی رو به رو باشند ولی پتانسیل بازار ایران در نهایت موجب شده تا ریسک‌های احتمالی را پذیرفته یعنی جذابیت بازار ایران برای آنها مهم‌تر از مشکلات این مسیر است.

ترکیب مشارکت‌کنندگان در ایران پلاست 11

ویژگی مهم ایران پلاست امسال درخصوص شرکت‌کنندگان خارجی را می‌توان در افزایش تعداد شرکت‌کنندگان اروپایی دانست اگرچه باز هم چینی‌ها حضور پررنگ خود را حفظ کرده‌اند. در سال‌های گذشته چهره‌هایی از شرق آسیا به وفور در این نمایشگاه دیده می‌شدند ولی امسال این چشمگیری کاهش یافته که خود چهره‌ای چندگانه و البته جذاب را در این نمایشگاه ترسیم کرده است. البته نگاهی دقیق تر به چهره‌های شرقی با کمی تبحر در چهره شناسی نشان داد که شرکت‌کنندگان از کره جنوبی و ژاپن نیز در بین مشارکت‌کنندگان در این نمایشگاه افزایش یافته که البته حضور افرادی از سنگاپور یا مالزی و اندونزی و هند نیز در این نمایشگاه مهم ارزیابی می‌شود.

یکی از شرکت‌کنندگان از اتریش درخصوص دورنمای بازار ایران در منطقه غرب آسیا اظهارنظرهای جالبی داشت و البته کشورمان را به‌عنوان منطقه‌ای با آینده‌ای جذاب در منطقه‌ای پرآشوب مورد بررسی قرار داد و گفت: اگرچه ایران هنوز هم با غرب مشکلاتی دارد ولی موقعیت‌هایی طلایی نیز در این بازار نهفته که نمی‌توان از کنار آن به سادگی عبور کرد. ایران برای تجارت بسیار جذاب است و البته از آزادی‌های بیشتری به نسبت بسیاری از کشورهای عربی مشابه برخوردار است اما حتی شرکت ما نیز در تجارت با آمریکا، چین و حتی کشورهای عربی منطقه با آزادی عمل بیشتری همراه بوده که یکی از آنها روابط بانکی است. ما تجارت خودمان را داریم و البته بازارهای چین و آمریکا بخش اصلی تجارت ما را تشکیل داده‌اند. وی درخصوص جذاب ترین بازارهای نوظهور در صنایع تکمیلی پتروشیمی گفت: به نظر می‌رسد آمریکای جنوبی بتواند به‌عنوان یکی از بازارهای نوظهور و جذاب خودنمایی کند ولی پس از آن یعنی برای ۵ تا ۱۰ سال آینده باید به ایران فکر کرد. مدتی است که در بازار ایران مشغول هستیم و برای آینده برنامه داریم. یک شرکت‌کننده آلمانی نیز درخصوص برنامه فعالیت خود در ایران عنوان کرد: نزدیک به ۱۰ سال است در بازار ایران حضور داریم ولی فراز و فرودهای بسیاری داشته اما هم اکنون در حال بازگشت به ایران هستیم. وی درخصوص برنامه ریزی حضور قطعی در ایران گفت: برای ۵ سال آینده برای حضور در بازار ایران برنامه داریم و تاسیس نمایندگی، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی، ارائه خدمات مشاوره و سپس حضور قطعی در ایران را در برنامه خود داریم. وی به صراحت عنوان کرد: هم اکنون زمان بازارسازی است. بازار ایران بازار بزرگی است و جذاب‌تر خواهد شد.