بهین‌یاب غیربهینه

عارفه مشایخی: ایجاد پایگاه‌های جمع‌آوری داده راهکاری مؤثر برای تحلیل، مدیریت و دستیابی به راهکارهای متناسب در تمامی زمینه‌ها است. پایگاه‌های جمع‌آوری داده با کمک علم آمار نقش کلیدی را در مدیریت نوین ایفا می‌کنند. ایجاد این نوع پایگاه‌ها در شفاف‌سازی اطلاعات و جلوگیری از ایجاد رانت نیز بسیار کارآمد است. «سایت بهین‌یاب» (درگاه اطلاعات و خدمات صنعت، معدن و تجارت) نیز با هدف ایجاد یک پایگاه جمع‌آوری داده مبتنی بر خود‌اظهاری اطلاعات فعالان صنعت و بازرگانی و وب‌محوری ارائه خدمات در وزارت صنعت، معدن و تجارت راه‌اندازی شد. بهین‌یاب می‌توانست تحولی بزرگ را در عرصه خدمات آنلاین از یکسو و شفاف‌سازی اطلاعات و پیشگیری از رانت ایجاد کند اما نقایص فنی و فرآیندی این وب‌سایت و عدم آموزش مناسب کارکنان وزارتخانه در پاسخگویی مانعی بزرگ را بر سرراه تولیدکنندگان و بازرگانان واقعی به‌وجود آورد و هرگز نتوانست فرآیند موجود را بهینه کند. در این‌خصوص مهندس مسعود جمالی، عضو کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک ایران در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: خدمات وب‌محور نخستین انتظاری را که برای کاربران ایجاد می‌کند ارائه خدمات در کوتاه‌ترین زمان ممکن و پشتیبانی ۲۴ ساعته است. بهین‌یاب از همان روزهای نخست یک چالش اساسی داشت و آن ناتوانی کارشناسان در قدرت پاسخگویی به کاربران و رفع مشکلات آنها بود به‌گونه‌ای که گاهی اوقات برای یک تاییدیه ساده نیاز به تماس تلفنی و مراجعه حضوری است و نبود یک پشتیبان آنلاین در سایت و فرآیندهای نادرست از نقاط ضعف محوری این سامانه است.

وی در ادامه با اشاره به ساختار سایت بهین‌یاب افزود: سامانه بهین‌یاب یک سامانه خود‌اظهاری مبتنی بر وب است که باید کاربران را از مراجعات حضوری و تماس‌های تلفنی بی‌نیاز کند، در صورتی که اکنون پس از هر بار اعلام آمار، تولیدکننده موظف به اعلام از طریق تلفن یا ارائه حضوری مستندات به سازمان است که با سیاست‌های خدمات وب و آنلاین تناقض دارد. یکی دیگر از نقاط ضعف این سامانه موضوع نظارت و بازرسی کارشناسان است که قادر به مراجعه به‌موقع به واحدهای تولیدی نیستند و از سوی دیگر در بسیاری از موارد نیز بازرسی‌های آنها غیرتخصصی است. جمالی در ادامه تصریح کرد: تردیدی نیست که سایت مذکور دچار نقایص فنی و ساختاری است و شاید در برخی موارد از کارکنان نیز کاری برنیاید اما آموزش‌های لازم و کافی به همراه پشتیبانی آنلاین می‌تواند روز به‌روز کیفیت خدمات این وب‌سایت را بهبود بخشد.

عضو کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک ایران افزود: یکی از نقایص مهم بهین‌یاب عدم امکان برقراری ارتباط سیستمی با سایر سازمان‌ها از جمله سازمان امور مالیاتی، گمرک، اتاق بازرگانی، بورس و... است. بهین‌یاب یک سیستم جامع عملیاتی در زمینه صنعت، معدن و تجارت کشور نیست و وظایف آن با وجود گستردگی دچار کمبودهای فراوانی است که موجب می‌شود فرد برای تکمیل اطلاعات هر بخش با هریک از این سازمان‌ها به‌صورت جداگانه مکاتبه کند و در عمل حجم بوروکراسی و مراجعات کاهش نمی‌یابد بلکه بیش از گذشته پیچیده و زمانبر می‌شود. از مزیت‌های برجسته سیستم‌های وب‌محور ارتباط با سایر سازمان‌های مرتبط و دریافت خروجی و تعامل سیستمی است که در طراحی این سامانه از آن غفلت شده است. وی با اشاره به شفاف‌سازی به‌عنوان یکی از ارکان مهم کسب و کار می‌گوید: یکی از اهداف بهین‌یاب رفع رانت و شفاف‌سازی اطلاعات بود که نه‌تنها این رانت برطرف نشد، بلکه فقط روش آن تغییر کرد. سال‌ها پیش خریداران بورس کالا از طریق سهمیه دولتی می‌توانستند اقدام به خرید محصولات پتروشیمی کنند اما با انتقادات فراوانی که به این روش وارد بود و آن را عاملی برای برخورداری از رانت می‌دانستند و به‌منظور ساماندهی و دسترسی یکسان متقاضیان، سایت بهین‌یاب مسوول ثبت‌نام از خریداران محصولات پتروشیمی در بورس کالا شد.

وی افزود: با ابلاغ دولت، سایت بهین‌یاب که زیر نظر وزارت صنعت و معدن فعالیت می‌کند، مسوول ثبت‌نام از تولیدکنندگانی شد که متقاضی خرید محصولات پتروشیمی هستند. بازرسان وزارت صنعت بعد از بازرسی از کارخانه ثبت‌نام شده و محصولات آن و سایر موارد، صلاحیت شرکت را برای خرید محصولات پتروشیمی تایید کرده و آن را به بورس‌کالا برای خرید معرفی می‌کنند. در حال حاضر خریداران مواد‌اولیه فقط با مجوز وزارت صمت (سامانه بهین‌یاب) اجازه حضور در معاملات بورس‌کالا را پیدا می‌کنند.جمالی درخصوص شرایط تولید‌کنندگان پایین‌دست در ارتباط با این سامانه افزود: تولیدکنندگان بخش پایین‌دستی پتروشیمی به‌شدت از حضور دلالانی رنج می‌برند که با سوءاستفاده از ضعف نظارتی وزارت صنعت، معدن و تجارت بر سامانه بهین‌یاب، با خرید مواد اولیه از بورس و فروش با نرخ‌های بالاتر به تولیدکنندگان واقعی، بازار سیاه خوبی برای خود ساخته‌اند. موضوع صاحبان پروانه‌های صوری در مناطق آزاد یا سهمیه‌های برخوردار از معافیت مالیاتی ۹ درصدی در سامانه بهین‌یاب باعث شد تا مواد پتروشیمی راحت‌تر و ارزان‌تر به‌دست واسطه‌ها برسد. در این زمینه کارشناسان معتقدند رصد مداوم شرکت‌های صوری و سهمیه‌های غیرواقعی در سامانه بهین‌یاب از سوی نهادهای نظارتی باید انجام شود.

وی در ادامه یکی از اصلی‌ترین مشکلات این سامانه را ثبت‌نام مشتریان غیرواقعی دانست و گفت: بهین‌یاب اشکالات و نقایصی دارد و این نقایص زمانی که متقاضی قصد دارد از آن به‌عنوان مرجعی برای تشخیص صلاحیت خریدار استفاده کند، بروز می‌یابد. به‌طور مثال سال ۹۴ طبق اظهارنظر رئیس دفتر صنایع تکمیلی پتروشیمی، کل پلیمر وارداتی و تولیدی در کشور که در بورس کالا به فروش رسید حدود ۲/ ۳ میلیون تن بوده است، اما آمار بهین‌یاب ارقام دیگری را نشان می‌دهد. باوجود این آمارها، سامانه بهین‌یاب تایید می‌کند که طی همین سال در کشور ۷ میلیون تن مواد پلیمری مصرف‌شده است. این در شرایطی است که آمار بهین‌یاب بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته اعلام می‌شود و تنها به‌صرف وجود مجوز واحدها، آمار گزارش نشده است.این صادرکننده برتر در ادامه تصریح کرد: با توجه به این اختلاف آماری مشخص است که آمار سامانه بهین‌یاب واقعی نیست، همچنین اختلاف آماری موجود بیانگر وجود یک نوع واسطه‌گری و دلالی در تامین مواد اولیه صنایع تکمیلی پتروشیمی است، پس سختگیری‌هایی که وزارت‌خانه برای واحدهای تولیدی واقعی اعمال می‌کند تاثیری در کاهش امر دلالی در این صنعت نداشته است. وضعیت کنونی این سامانه نشان می‌دهد که بهین‌یاب سیستمی جزیره‌ای است و به هیچ سازمانی برای تایید اطلاعات و اظهارات مشتریان استناد نمی‌کند؛ در صورتی‌ که این روش آمارگیری در دنیا منسوخ‌شده است و قابل‌اعتماد و نظارت نیست.

جمالی می‌گوید: اطلاعات در این سیستم به‌وسیله کارشناسان استانی تایید می‌شود و به دلیل نبود ساختار هوشمند نظارتی احتمال خطا در آن بسیار بالاست. اگر این کارشناسان خواسته یا ناخواسته خطایی در ورود اطلاعات داشته باشند کل سیستم دچار خطا می‌شود. البته این خطای بالا تا زمانی که مبنای معامله قرار نگیرد، مهم نیست اما اگر بر مبنای این اظهارات خرید انجام شود زمینه‌ساز فساد خواهد بود. از سوی دیگر مشکل دیگر بهین‌یاب این است که کنترل چند هزار واحد تولیدی به‌صورت دستی غیرممکن است و سیستم باید از سطحی از هوشمندی برخوردار باشد. وی در جمع‌بندی تصریح کرد: همان‌طور که گفته شد این سامانه اگرچه می‌توانست بسترساز بهسازی فرآیندهای اداری و کاهش بوروکراسی اداری در وزارت صنعت، معدن و تجارت شود اما نقایص سیستمی، ضعف آموزشی کارکنان، نبود پشتیبان آنلاین و عدم برخورداری از ساختار نظارتی هوشمند موجب شده است نه‌تنها فرآیندهای مرتبط افزایش یابد بلکه بسترساز ایجاد رانت و فساد شود. مدیران وزارتخانه باید طراحی سامانه بهین‌یاب را مورد بازنگری فنی و عملیاتی قرار دهند و ضمن رفع نقایص موجود و ارتقای آموزش و پاسخگویی کارکنان مرتبط با این وب‌سایت در فکر ایجاد یک سیستم نظارتی هوشمند باشند که افراد بر پایه مجوزهای صوری یا رانت قادر به سوءاستفاده از حفره‌های این سیستم وب‌محور نباشند.