عارفه مشایخی: پس از تحریم‌های کشورهای غربی علیه ایران، روابط تجاری کشور با دیگر کشورها محدود و رفته‌رفته در برخی کالاها حتی از بین رفت. این عامل سبب شد سهم کالاهای تولیدی ما در بازارهای جهانی و بین‌المللی افت بالایی را تجربه کند و رقیبان به راحتی فاتح سهم ما در این بازارها شوند. این در حالی است که محصولات نهایی صنعت پتروشیمی هم از این قاعده مستثنی نبوده و در این صنعت هم در مقاطعی از زمان شرایطی پیش آمد که تولیدکنندگان داخلی نه تنها قادر به رقابت با همتایانی همچون ترکیه نبودند، بلکه قدرت تامین بازارهای داخلی را هم از دست داده و مجبور به واردات کالاهای مورد‌نیاز شدیم.

بعد از توافق هسته‌ای ایران با کشورهای ۱+۵ شرایط تجاری کشور تا حدی بهبود یافت اما هنوز روابط بانکی و گشایش‌های اعتباری حلقه مفقوده این زنجیره است و با گذشت بیش از یک سال از توافق‌نامه به شرایط مطلوب نرسیده‌ایم. این در حالی است که شاید بحران عربی که استارت آن چندی پیش خورده شد، بتواند نقطه عطف این داستان شود و بستری را فراهم کند تا تولیدکنندگان ما به روزهای اوج خود بازگردند و علاوه بر تامین بازار قطر، کشورهای عربی و سایر کشورهای منطقه را که قطر تامین‌کننده نیاز آنها بوده در سیطره قدرت خود در آوردند. ظرفیت همکاری‌های تجاری ایران و قطر رقمی معادل ۵ میلیارد دلار برآورد شده است. حال آنکه حجم مبادلات ایران با این کشور ثروتمند عربی حاشیه خلیج‌فارس کمتر از ۱۵۰ میلیون دلار است. ۴ کشوری که روابط خود را با قطر قطع کرده‌اند سالانه ۵ میلیارد دلار مواد غذایی به قطر صادر می‌کردند و به نظر می‌رسد شرایط تازه پیش آمده فرصت استثنایی برای بهره‌مندی ایران از این بازار بزرگ، نزدیک و پر ظرفیت - نه در حوزه غذا بلکه در حوزه بازارهای کالایی از جمله فولاد، پتروشیمی، کشاورزی و فلزات پایه و اساسی است.

این در حالی است که بنادر جنوبی ایران مسیرهای مختلفی هستند که می‌تواند از طریق آنها صادرات کالا به قطر مد نظر قرار گیرد و علاوه بر آن می‌توان از مسیر هوایی و طی مدت زمان کمتر از دو ساعت کلیه کالاهای مورد نیاز این کشور را تامین کرد و نگرانی در این راستا وجود ندارد. حمل و نقل، روابط بانکی، اعطای ویزا در اسرع وقت اولویت‌های اول الزامات تجارت خارجی هستند. شرایط زیرساختی مطلوب باید برای تولیدکننده فراهم شود تا کالایی مناسب صادرات تولید و در اسرع وقت و به سهولت به بازارهای هدف برسد. در واقع هم تولید‌کننده باید هوشیارانه و آگاهانه عمل کند و هم دولت در مسیر تسهیل زیرساخت‌ها مصمم باشد.

بررسی وضعیت محصولات پلیمری در قطر

رکود و افت در عرضه محصولات پلیمری از قطر قطعا بر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس اثرگذار خواهد بود. این کشور حدود ۲ میلیون متریک تن در سال یعنی معادل ۲ درصد از کل عرضه سالانه محصولات پلی‌اتیلن دنیا را در اختیار دارد و ۸۵ تا ۹۰ هزار متریک تن در سال از این محصول را به بحرین، مصر، عربستان و امارات صادر می‌کند که در نتیجه این تحریم‌ها این میزان صادرات با توقف روبه‌رو‌ خواهد شد. بر این اساس کشورهای تحریم‌کننده در درجه اول باید جایگزین واردات این میزان پلی‌اتیلن را ایجاد کنند که تاثیر این تحریم بر خود این کشورها است. قطر یکی از کشورهای مهم تولیدکننده محصولات پتروشیمی در دنیا است که بخش زیادی از تولید خود را صادر می‌کند. کارشناسان می‌گویند تحریم این کشور می‌تواند بخش قابل توجهی از توازن عرضه و تقاضا برای محصولات پتروشیمی را با ضعف روبه‌رو‌ ‌سازد و این موضوع باعث می‌شود قیمت این محصولات به زودی در بازارهای جهانی با افزایش روبه‌رو‌ شود؛ کما اینکه قیمت‌های نقدی محصولات پتروشیمی طی هفته اخیر با رشد مواجه شده است. به این ترتیب باید اثر دیگر تحریم قطر را در اثرات منفی این تصمیم بر بازار محصولاتی همچون وینیل‌ها، متانول، متیل بوتیل اتر و... دانست.قطر سالانه ۳۰۰ هزار متریک تن وینیل کلراید منومر صادر می‌کند. ۱۵۰ هزار متریک تن در سال صادرات اتیل دی کلراید و صادرات ۲۵۰ هزار متریک تن در سال سود کاستیک از دیگر محصولات صادراتی این کشور محسوب می‌شوند که در حال حاضر بازارهای جهانی با کمبود این میزان روبه‌رو‌ شده که قیمت‌ها را می‌تواند با روند افزایشی روبه‌رو‌ سازد.در این بین همچنین کشورهایی همچون هند که از گاز طبیعی قطر استفاده می‌کردند نیز از دیگر کشورهایی هستند که می‌توانند از وضعیت پیش آمده اثر بپذیرند و در عین حال دسته دیگر تاثیر‌پذیر از این شرایط کارگرانی هستند که از اقصی نقاط دنیا در قطر مشغول به کار شده‌اند.

در این خصوص مهندس مسعود جمالی، عضو کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: قطر کشور همسایه جنوبی خلیج فارس است که پس از تحریم کشورهای عربی به‌عنوان فرصتی برای صادرات کالاهای ایران مطرح شد. اما به راستی چقدر پتانسیل برای این کار وجود دارد؟ در بررسی آمار واردات قطر چند نکته حائز اهمیت است. نکته اول اینکه هر‌چند جمعیت ۶/ ۲ میلیون نفری قطر بازار کوچکی محسوب می‌شود و واردات آن از ۶/ ۳۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ به ۷/ ۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ کاهش یافته است، اما به علت سطح رفاه و درآمد سرانه بالا در قطر این فرصت مغتنم شمرده می‌شود. وی در ادامه تصریح کرد: نکته دوم اینکه بر اساس آمار با صادرات ۱۰۴ میلیون دلاری ایران در سال ۲۰۱۵ سهم بسیار پایینی در واردات قطر داشته‌ایم ولی پتانسیلی ۵ میلیارد دلاری در گروه‌های کالاهای مختلف برای صادرات به قطر وجود دارد ؛ پتانسیلی که حتی در صورت رفع تحریم‌های عربی همچنان برای ایران قابل استفاده می‌ماند. مهندس جمالی نکته سوم را این گونه تشریح کرد: وجود دو کشور عربستان و امارات در کنار چین، آمریکا، آلمان، ژاپن، انگلیس و ایتالیا به‌عنوان شرکای تجاری بزرگ قطر و سهم ۲۶/ ۴ میلیارد دلاری آنها می‌تواند نوید‌بخش کسب درصدی حتی پایین از سهم تجاری این دو کشور برای ایران باشد. وی در ادامه می‌گوید: نکته چهارم استفاده از سرمایه قطر در برخی طرح‌های سرمایه‌گذاری ایران است؛ همچنین فرصت جام‌جهانی قطر که با برنامه‌ریزی و تبلیغات بتوانیم درصدی از توریست ورزشی را که راهی منطقه می‌شود جذب جاذبه‌های طبیعی و تاریخی ایران کنیم. عضو کمیسیون صادرات انجمن ملی پلاستیک ایران در ادامه بیان کرد: البته موارد ذکر‌شده پتانسیل‌های بالقوه‌ای است و همچنان به‌رغم داشتن مزیت جغرافیایی و دینی و تحریم‌های موجود، به علت مشکلات سیاسی مانند مشکلات صدور روادید، مشکلات بانکی و چابک نبودن سیستم حمل‌ونقل دریایی و هوایی و... متاسفانه مثل همیشه رقبای چابکی مثل ترکیه از این فرصت بهتر و بیشتر بهره‌برداری می‌کنند ولی زمان آن رسیده به فکر گسترش بازار‌های خود باشیم که از نظر سطح رفاه و کیفیت محصولات گرید بالاتری داشته باشند و قطر تمرین جدی برای چنین بازارهایی است.

وی لازمه این حرکت و جهش را همکاری نهادهای مختلف دانست و گفت: حرکت اتاق بازرگانی و برخی اتحادیه‌ها برای ورود به این بازار قابل تقدیر است ولی نیاز به شرکت‌های مدیریت صادرات حرفه‌ای و تشکیل کنسرسیوم‌های صادراتی و متشکل از شرکت‌های دارای سابقه تجارت بین‌المللی مثبت برای استفاده از ظرفیت‌های پیش رو است، ولی این روند نیاز به عزم و حمایت مسوولان دوکشور برای گسترش روابط سیاسی و اقتصادی دارد. جمالی در آخر درخصوص محصولات پتروشیمی می‌گوید: قطر از بزرگ‌ترین عرضه‌کننده‌های گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان به شمار می‌رود و عمده تمرکز این کشور بر توسعه زنجیره ارزش دو محصول پایه اتیلن و متانول بوده است و مجتمع‌های پتروشیمی موجود در قطر بیش از ۲ میلیون تن پلی‌اتیلن و ۷۰۰ هزار تن متانول تولید کرده‌اند؛ از جمله این شرکت‌ها QAPCO است که در سال‌های دور محصولات خود را به ایران نیز صادر می‌کرد. البته با وجود تحریم‌های‌ فعلی در روند فروش تولیدات دچار مشکلاتی خواهند شد.

گام نوین ایران در حوزه پتروشیمی