کارشناسان معتقدند صادرات محصولات پتروشیمی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین‌ بخش‌های صادرات‌محور اقتصاد ایران در حال‌حاضر نیازمند ایجاد بسترهای مناسب در حوزه ارزی و ساختاری تولید است. به عقیده آنها صنایع بالا‌دستی صنعت پتروشیمی، همچنین صنایع پایین‌دستی این صنعت نیازمند دو موضوع در حوزه ارزی هستند؛ نخست کاهش نوسانات ارزی و دوم واقعی‌سازی بهای ارز برای کمک به توسعه صادرات. در مورد اصلاحات ساختاری نیز یکی از مهم‌ترین‌ موضوعات حرکت به سمت تولیدات پتروشیمی بر مبنای پلی‌پروپیلن است.

بر این اساس چند نرخی بودن ارز در شرایط فعلی که نشانه نوعی نارسایی در سیستم اقتصادی است بر توسعه تجارت در همه بخش‌ها به‌خصوص پتروشیمی اثر منفی می‌گذارد. این در شرایطی است که اگر نرخ ارز به هر طریقی با قیمت واقعی آن منطبق نباشد ایجاد مشکل و نابسامانی خواهد کرد. فعالان اقتصادی می‌گویند زمانی که ارزش پول ملی به‌صورت تصنعی بالا نگه داشته می‌شود و نرخ ارز بی‌دلیل پایین می‌ماند، اثر منفی بر صادرات دارد و این امر باعث می‌شود با افزایش واردات کسری تراز تجاری ایجاد شود. در این شرایط ممکن است منابع حاصل از فروش نفت به‌صورت مقطعی جبران‌کننده کسری ایجاد شده باشند اما در بلندمدت آثار مخربی بر تولید و اقتصاد خواهند داشت.در مقابل سیاست دیگری وجود دارد که پول ملی را به‌صورت دستوری در مقابل ارز تضعیف می‌کند تا صادرات افزایش یافته و واردات نزول پیدا کند و در ادامه تولید داخلی رونق یابد که این امر موجب می‌شود ارز بیشتری جذب شده و از خروج ارز ممانعت شود؛ سیاستی که ترکیه و چین سال‌ها است آن را دنبال کرده‌ و در اجرای آن موفق بوده‌اند. آمریکا هم در برخی ادوار به این سیاست رو‌آورده و نتایج خوبی از آن گرفته است. به این ترتیب باید گفت نقطه تعادلی برای ارز می‌تواند تعیین‌کننده مسیرهای حرکتی صنایع مختلف از جمله صنایع پتروشیمی باشد.

در این رابطه یک کارشناس صنعت پتروشیمی با اشاره به نقش ارز پتروشیمی‌ها در ثبات نرخ ارز می‌گوید: اگر بازار ارز نوسان ببیند، شرکت‌های پتروشیمی نیز تحت‌تاثیر این نوسانات قرار خواهند گرفت. محمدحسن پیوندی در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس، با اشاره به تاثیر صنعت پتروشیمی و ارز پتروشیمی‌ها در تغییرات نرخ ارز گفت: گرچه من معتقدم که نرخ ارز پتروشیمی‌ها می‌تواند شرایط ثبات بازار نرخ ارز را فراهم کند، اما نکته بسیار مهمی که نباید از آن غافل شویم، این است که نرخ ارز بر صنعت پتروشیمی نیز تاثیرگذار است، بنابراین می‌توان گفت نوسانات نرخ ارز، تاثیر متقابلی روی پتروشیمی‌ها دارد. این کارشناس صنعت پتروشیمی افزود: شرکت‌های پتروشیمی نیاز به نقدینگی و ریال برای هزینه‌کرد در داخل کشور دارند و ارز خود را سریع وارد بازار داخلی کرده و می‌توانند در کنار کمک به بازار نرخ ارز، ریال مورد‌نیاز را نیز تهیه کنند. وی در پاسخ به این سوال که گفته می‌شود اگر نرخ ارز بالا برود، شرکت‌های بالادست اقدام به افزایش صادرات کرده و ماده ۳۷ قانون رفع موانع تولید را زیرپا می‌گذارند و آن را رعایت نمی‌کنند، پاسخ داد: این موضوع یک مساله دیگر است و به‌نظر من باید تعادل برقرار شود. شرکت‌های پتروشیمی نیاز به ارز دارند و ارز مازاد خود را نیز در بازار می‌فروشند، زیرا از این طریق باید قطعات و تجهیزات کلیدی خود را تامین کنند. پیوندی ادامه داد: ما باید به دنبال اصلاح تولید در شرکت‌های پتروشیمی باشیم که این موضوع موجب شده است شرکت‌های پتروشیمی به هیچ‌عنوان ارز خود را نگه ندارند و به بازار داخل عرضه کنند.

حرکت به سمت پروپیلن محور شدن پتروشیمی

طبق تحلیل «دنیای اقتصاد» بر‌اساس مطالعات صورت گرفته، دلیل توسعه نیافتن صنایع پایین‌دست و تکمیلی پتروشیمی در ایران کمبود پروپیلن است و انتظار می‌رود در آینده عملکرد شرکت‌های پتروشیمی، پروپیلن محور باشد و مساله ایجاد مشوق در بخش خوراک مایع بسیار حیاتی است تا تولید پروپیلن افزایش یافته و در نتیجه صنایع تکمیلی با وفور تولید پروپیلن توسعه یابند.به عقیده کارشناسان صنایع وابسته به پلی‌اتیلن در کشور توسعه پیدا کرده است، اما صنایع وابسته به پروپیلن توسعه نداشته‌اند.پیوندی در این رابطه با اشاره به صنایع تکمیلی پتروشیمی گفت: عمده‌ترین مشکل صنعت پتروشیمی ما پروپیلن است،ما به دلیل کمبود این محصول نتوانستیم صنایع تکمیلی خود را گسترش دهیم، ‌بنابراین تاکنون هر‌چه مواد بالادستی در پتروشیمی صادر می‌شود، عمدتا صنایع تکمیلی آن در داخل کشور وجود ندارد. وی خاطرنشان کرد: بنابراین، صادرات محصولات پتروشیمی در بالادست تنها به دلیل تامین ارز کشور است. پیوندی گفت: ما حدود ۶ میلیون تن اتیلن داریم که به پلی‌اتیلن تبدیل می‌شود، اما اصل قضیه در صنایع تکمیلی، پروپیلن است که متاسفانه نتوانستیم در این زمینه به خوبی فعالیت کنیم.

این کارشناس صنعت پتروشیمی در پاسخ به این سوال فارس که معمولا ۶۰ درصد از پروپیلن تولیدی نیز به پلی‌پروپیلن تبدیل می‌شود و مابقی محصولات تولیدشده از پروپیلن بسیار ناچیز است، گفت: شما به درستی به این موضوع اشاره کردید، اما باید گفت تولید پروپیلن هر‌چند که اگر ۶۰ درصد آن نیز به PP تبدیل شود، باز نیاز داخل کشور است و باید به سمت تولید پروپیلن برویم. وی ادامه داد: اصرار من بر این است که حتی متانول را تبدیل به پروپیلن کنیم تا بتوانیم از این ظرفیت نیز در داخل کشور بهره ببریم. پیوندی اظهار کرد: ما تقریبا در کشور تمام محصولات بالادست را به غیر از پروپیلن تولید می‌کنیم که باید به این سمت نیز در یک برنامه‌ریزی مدون حرکت کنیم.

این کارشناس صنعت پتروشیمی با اشاره به اینکه در یک همایش در کشور ترکیه اعلام شد که آنها ۲ میلیون تن پروپیلن نیاز دارند، گفت: در ترکیه سعی بر این است که پروپیلن تولید و از آن صنایع تکمیلی ایجاد کنند، اما متاسفانه در ایران نتوانسته‌ایم هنوز به این سمت حرکت کنیم، هر‌چند قدم‌های اولیه برداشته شده است. این کارشناس صنعت پتروشیمی در پایان با اشاره به شرایط فروش محصولات پتروشیمی و نبود یک بازرگانی یکپارچه گفت: من معتقدم در آینده‌ای نه‌چندان دور، هلدینگ‌های پتروشیمی که نقش مؤثری را در تولید محصولات دارند، به سمت ایجاد یک بازرگانی متحد حرکت خواهند کرد که از این طریق می‌توان با دامپینگ‌هایی که کشورهای همسایه اعمال می‌کنند، مقابله کرد و انتظار من این است که نهایتا تا چندسال آینده این هلدینگ‌ها بازرگانی یکپارچه را تشکیل خواهند داد.