بوی بهبود در بازارهای کالایی؟

محمدحسین بابالو: در خبرها آمده است که نرخ سود سپرده‌های کوتاه‌مدت از سه ماه تا ۹ ماه از ۱۰ تا ۱۴ درصد تعیین شده و نرخ سود سپرده یکساله نیز ۱۵ درصد معین شده که از روز گذشته در سیستم بانکی اجرا شده است. این رخداد یعنی کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی را می‌توان مهم‌ترین رخداد این روزهای بازار به شمار آورد که قطعا تاثیر بسیاری بر روند نوسان قیمت‌ها و حجم معاملات خواهد داشت. هم‌اکنون یکی از موانع اصلی در برابر بهبود بازار را می‌توان کاهش حجم نقدینگی موثر به شمار آورد تا جایی که در ادبیات فعالان بازار نیز به‌عنوان یکی از معضلات معاملات به شمار می‌رود. به عبارت ساده‌تر در بازار پول چندانی وجود ندارد که بر پایه آن معاملات و حتی تولید شکل بگیرد هرچند که این بحث نیاز به بررسی بیشتری دارد.

در ادبیات اقتصادی نقدینگی موثر برای خود تعریفی داشته که عبارت است از حجم پول ضرب در سرعت چرخش آن. به عبارت دیگر برای تقویت حجم نقدینگی در گردش در بازار هم به افزایش حجم پول در چرخش نیاز داریم و هم به تقویت سرعت چرخش آن. در شرایط فعلی که سرعت چرخش پول در بازار به شدت کاهش یافته است شاید تنها بتوان با افزایش تزریق نقدینگی به جامعه به جریان پول در معاملات رونق جدیدی داد.

در هر حال تلاش برای رونق اقتصادی در ایران یا کشورهای دیگر به دو صورت حمایت‌های پولی و حمایت‌های مالی انجام می‌شود. در ادبیات اقتصادی حمایت‌های مالی را می‌توان همان حمایت‌های دولتی در مناسبات مالی دانست یعنی به‌عنوان مثال با کاهش مالیات و افزایش هزینه‌های دولتی همچون بودجه‌های عمومی دولت‌ها تلاش می‌کنند تا از اقتصاد خود حمایت کنند. درخصوص حمایت‌های پولی نیز می‌توان افزایش حجم پول و کاهش نرخ بهره را مثال زد که می‌تواند با رشد تزریق نقدینگی به جامعه در نهایت از اقتصاد حمایت کرد.

هم‌اکنون در اقتصاد ایران با کاهش نرخ بهره انتظار داریم تا منابع مالی بیشتری به سمت ساز و کارهای اقتصادی تزریق شود زیرا سود ثابت بانکی کاهش یافته یعنی جذابیت حضور آن در بانک‌ها نیز کاهش خواهد یافت. در مقام مقایسه می‌توان این‌گونه استناد کرد که با توجه به رکود بسیاری از صنایع و بازارها و حتی بازار مسکن در کنار کاهش تورم به ارقامی نزدیک به ۱۰ درصد، شاید هنوز هم نرخ سود ۱۵ درصد در سال رقم قابل ملاحظه‌ای باشد یعنی بسیاری از سپرده‌ها تمایلی به خروج از بانک نخواهند داشت. البته باید به این نکته نیز اشاره داشت که در شرایطی که نرخ سود سپرده‌ها کاهش یابد، جذابیت خرید اوراق مشارکت که با سود ثابت عرضه شده و غالب آن به سمت پروژه‌های عمرانی و صنعتی متمایل می‌شود نیز بیشتر خواهد شد. این ویژگی که هم اکنون نیز در بورس اوراق بهادار در حال خودنمایی است می‌تواند به تحریک اقتصادی کشور منجر شود؛ هرچند که هم‌اکنون نیز شاهد عرضه اوراق مشارکت‌هایی جدید از سوی بخش‌های دولتی هستیم که می‌تواند برای کل بازار مفید واقع شود.

نکته دیگر را باید در پایین بودن حجم عرضه اوراق مشارکت دانست. این اوراق قطعا پاسخگوی نیاز بازار نخواهد بود، زیرا حجم نقدینگی که به خارج از بانک‌ها متمایل شده بسیار بیشتر از اوراق مشارکت قابل خرید خواهد بود. از سوی دیگر آن بخش‌هایی از جامعه که توان و دانش خرید اوراق مشارکت را دارند نیز محدود بوده و باز هم بستر بانک شاید امن‌ترین محمل برای جذب سرمایه‌ها به شمار بیاید.

از طرف دیگر کاهش سود سپرده‌ها در شرایطی محقق می‌شود که از یکسو تورم تولیدکننده وارد یک فاز افزایشی شده و از سوی دیگر بالا بودن مشهود حجم نقدینگی شرایطی را رقم زده است که ممکن است هر زمانی نرخ تورم به‌صورت شتابانی وارد یک فاز افزایشی شود. به نظر می‌رسد تورم تولیدکننده در خردادماه نیز صعودی باشد و این به معنی آن است که افزایش مجدد تورم محتمل خواهد بود. این موارد را باید جدی گرفت، زیرا افزایش تورم تولیدکننده، احتمال رشد تورم مصرف‌کننده، انتظار بهبود بازار، پایین بودن نرخ سود بانکی به نسبت گذشته، محدودیت عرضه اوراق مشارکت و بسیاری واقعیت‌های دیگر، جذابیت جدیدی برای مهاجرت نقدینگی از بانک به بازار را فراهم خواهد کرد که در نهایت به افزایش حجم پول در گردش در بازار منجر خواهد شد. از طرف دیگر هم‌اکنون در اواسط ماه مبارک رمضان و در آستانه فرارسیدن شب‌های احیا قرار داریم و به‌صورت سنتی این دوران تا روزهای پایانی ماه رمضان، زمانی برای رکود سنتی و فصلی بازار به شمار می‌آید و با کاهش حجم تقاضا، قیمت‌ها نیز کاهشی خواهند بود. البته این وضعیت همه ساله در بسیاری از بازارهای جهانی هم خودنمایی خواهد کرد و حجم تجارت بین‌الملل در این زمان مخصوصا در آسیا و شمال آفریقا کاهش می‌یابد.

با توجه به تمامی این موارد باید به خودنمایی مجدد نقدینگی در بازار امیدوار بود؛ یعنی منابع عظیمی که در بانک‌ها برای مدت‌های طولانی مسکوت مانده بود می‌تواند مجددا به بازار بازگشته که در قیمت‌های پایین فعلی، قطعا رونقی مجدد را در غالب بازارها مخصوصا بازارهای کالایی به ارمغان خواهد آورد. البته در ادامه باید به این نکته نیز اشاره داشت که با ورود نقدینگی جدید به بازار و رشد قیمت‌ها، قطعا سرعت چرخش نقدینگی نیز تقویت شده؛ یعنی تاثیر مضاعفی را بر قیمت‌ها بر جای می‌گذارد. از طرف دیگر با توجه به عرف سیستم بانکداری، در شرایطی که نرخ سود سپرده‌ها کاهش می‌یابد، شبکه‌های بانکی نیز برای حفظ مشتری‌های خود نرخ سود وام‌های بانکی را کاهش خواهند داد که به معنی کاهش هزینه پول برای بخش تولیدی و تجاری خواهد بود؛ یعنی هزینه دریافت وام از طریق واحدهای تولیدی کاهش می‌یابد. این ویژگی نیز می‌تواند به خودنمایی بهتر تولیدکنندگان واقعی یا حتی شرکت‌های واردکننده رسمی و معتبر منجر شود که تقویت اوضاع کلی بازار را نوید می‌دهد. این در حالی است که با توجه به وجود مشکلی با عنوان مطالبات معوق در سیستم بانکی و همچنین تقویت نظارت‌ها در سال‌های اخیر، انتظار داریم تا بیشترین حجم وام به شرکت‌ها و تولیدکنندگان معتبر و قوی‌تر تخصیص داده شود که باز هم در نهایت و در اقتصاد آزاد و سالم و با کاهش هزینه‌های تولید در کل، به تقویت بنیادین بازار منجر خواهد شد. با توجه به شرایط فعلی در بازار شاید پایان یافتن شب‌های احیا یا زمانی نزدیک به عید فطر بتواند به‌عنوان نقطه عطف بازار خودنمایی کند که تزریق نقدینگی جدید در بازار، تغییرات کلی بازارهای کالایی با تقویت تقاضا و حتی رشد قیمت‌های جهانی می‌تواند بر این روند تاثیرگذار باشد. در پایان باید به این نکته نیز اشاره کرد که در صورت ادامه یافتن کاهش نرخ سود بانکی و در کنار وجود حجم بزرگی از نقدینگی در بانک‌ها که در آمارهای رسمی حتی بیش از ۱۰۰۰ تریلیون تومان را نیز شاهد هستیم باید گفت تورم فعلی که با عمیق‌تر شدن رکود همراه بوده است، می‌تواند با بازگشت نقدینگی به بازار تغییر جهت داده و بزرگ‌ترین دستاورد دولت یعنی کاهش نرخ تورم را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد، هرچند که از هم اکنون شواهدی از این احتمال با افزایش تورم تولیدکننده در حال خودنمایی است. البته باید به این نکته نیز اشاره کرد که با توجه به تثبیت دست‌ساخته بهای ارز در بازار آزاد شاید هنوز واقعیت‌های تورمی یا تورم تولیدکننده خودنمایی نکرده و ارز به‌عنوان ابزاری برای سرکوب دست‌ساخته تورم به کار رفته است.