سهم شرکت‌های تامین سرمایه از فرآیند تامین مالی
از جمله نهادهای تاثیرگذار و واسطه مالی در تسهیل تامین مالی در بازار سرمایه، شرکت‌های تامین سرمایه هستند. در کشورهای توسعه یافته شرکت‌های تامین سرمایه به طور خاص و هلدینگ خدمات مالی به طور عام نقش اصلی در تامین مالی شرکت‌ها و صنایع در بازار سرمایه را بر عهده دارند. در ایران نیز با استمرار روند خصوصی سازی و شکل‌گیری رقابت در میان صنایع و شرکت‌ها و به تبع آن تکاپو برای تامین مالی ارزان‌تر و سریع‌تر، شرکت‌های تامین سرمایه به تدریج جایگاه مناسب خود را یافته و تثبیت خواهند شد. در گزارش زیر که توسط علی‌اکبر ایرانشاهی، کارشناس اداره بازرسی نهادهای مالی سازمان بورس، تهیه شده است با مروری بر آمار موجود در خصوص روش‌های تامین مالی شرکت‌ها و صنایع در اقتصاد ایران، به نقش روزافزون بازار سرمایه در تامین مالی شرکت‌ها و صنایع پرداخته شود، و با توجه به نقش شرکت‌های تامین سرمایه در بازار سرمایه، تغییر و تحولات شکل گرفته در حوزه‌های فعالیتی و منابع درآمدی این شرکت‌ها مرور شود.
از جمله نهادهای تاثیرگذار و واسطه مالی در تسهیل تامین مالی در بازار سرمایه، شرکت‌های تامین سرمایه هستند. در کشورهای توسعه یافته شرکت‌های تامین سرمایه به طور خاص و هلدینگ خدمات مالی به طور عام نقش اصلی در تامین مالی شرکت‌ها و صنایع در بازار سرمایه را بر عهده دارند. در ایران نیز با استمرار روند خصوصی سازی و شکل‌گیری رقابت در میان صنایع و شرکت‌ها و به تبع آن تکاپو برای تامین مالی ارزان‌تر و سریع‌تر، شرکت‌های تامین سرمایه به تدریج جایگاه مناسب خود را یافته و تثبیت خواهند شد.
در گزارش زیر که توسط علی‌اکبر ایرانشاهی، کارشناس اداره بازرسی نهادهای مالی سازمان بورس، تهیه شده است با مروری بر آمار موجود در خصوص روش‌های تامین مالی شرکت‌ها و صنایع در اقتصاد ایران، به نقش روزافزون بازار سرمایه در تامین مالی شرکت‌ها و صنایع پرداخته شود، و با توجه به نقش شرکت‌های تامین سرمایه در بازار سرمایه، تغییر و تحولات شکل گرفته در حوزه‌های فعالیتی و منابع درآمدی این شرکت‌ها مرور شود.
جدول (۱) به روش‌های عمده تامین مالی در ایران اشاره دارد. در این جدول میزان تامین مالی صنایع و شرکت‌ها از بازار پول، بازار سرمایه و سرمایه‌گذاری خارجی طی ۶ سال اخیر طبقه‌بندی شده است. تامین مالی از بازار سرمایه طی سال‌های اخیر با توسعه بازار فرابورس و انتشار اوراق صکوک مختلف در این بازار رشد قابل توجهی را داشته است و انتظار می‌رود این رشد طی سالیان آتی به مدد شرکت‌های تامین سرمایه همچنان ادامه داشته باشد.
بررسی روش‌های تامین مالی در بازار پول نشان‌دهنده آن است که اگرچه رقم مطلق «افزایش مانده تسهیلات بانکی» با وجود فراز و نشیب، از درصد بالایی برخوردار است، ولی سهم این بخش در تامین مالی صنایع و شرکت‌ها کاهش چشمگیری در سال‌های اخیر داشته به‌طوری که از ۸۴درصد در سال ۸۶ به ۶۲درصد در سال ۹۱ تنزل یافته است در میان انواع تسهیلات مالی نیز حجم عقود مبادله‌ای روند کاهشی و حجم عقود مشارکتی و به‌ویژه عقد مشارکت مدنی روند افزایشی داشته است. مجموع این شرایط حاکی از توجه بیشتر سیستم اقتصادی به بازار سرمایه برای تامین مالی است. این در حالی است که از سال ۱۳۸۸ به بعد تسهیلات اعطایی بانک‌ها و موسسات مالی در قالب عقود مشارکتی رشد قابل توجهی کرده و بالاترین میزان پرداخت تسهیلات را به خود اختصاص داده است.
تامین مالی صورت پذیرفته در بازار سرمایه طی سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۱ عمدتا به صورت افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی و غیر بورسی بوده است و اوراق با درآمد ثابت منتشره (اوراق مشارکت شرکتی و اوراق اجاره و اورق مرابحه) در ابتدای دوره مزبور سهمی از تامین مالی شرکت‌ها و صنایع بورسی و غیربورسی نداشته است، ولی در سال‌های اخیر با طراحی و به‌کارگیری ابزارهای جدید در این حوزه، این اوراق نیز سهمی از تامین مالی شرکت‌ها را تشکیل داده‌اند.
شرکت‌های تامین سرمایه دارای مجوز فعالیت در ایران
شرکت‌های تامین سرمایه امین و تامین سرمایه نوین اولین شرکت‌هایی بودند که موفق به اخذ مجوز فعالیت به عنوان تامین سرمایه از سازمان بورس اوراق بهادار شدند. از اواخر سال 89 و طی سال 90، پنج شرکت دیگر به جمع شرکت‌های تامین سرمایه پیوستند که این امر نوید بخش گسترش دانش در بازار سرمایه و ارائه خدمات تخصصی بیشتر در حوزه‌های فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه در ایران است.
شرکت‌های تامین‌سرمایه فعالیت‌های متنوع و متعددی را انجام می‌دهند، اما در عین حال معمولا دارای یک فعالیت استراتژیک هستند که مزیت رقابتی آنها محسوب می‌گردد و بر روی آن تمرکز می‌کنند. به‌طور کلی درآمدهای عمده این شرکت‌ها عبارتند از:
1. درآمد تعهد پذیرهنویسی
2. درآمدهای مربوط به خدمات مشاوره عرضه و پذیرش
3. درآمدهای مربوط به خدمات بازارگردانی اوراق بهادار
4. مدیریت دارایی‌ها
5. سایر درآمدها.
با توجه به روند چرخش نسبی تامین مالی شرکت‌ها و صنایع به سمت بازار سرمایه و به تبع آن توسعه حوزه کسب و کار شرکت‌های تامین سرمایه، انتظار بر این است که شرکت‌های تامین سرمایه فعال و شرکت‌های تامین سرمایه جدیدی که پا به این عرصه می‌گذارند به تدریج سهم خدمات تخصصی‌شان را در کسب سود و ایجاد ارزش برای سهامدارنشان ارتقا دهند. در همین راستا بررسی ترکیب درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه فعال موید آن است که سهم درآمدی فعالیت‌های فرعی این شرکت‌ها روند رو به کاهش دارد و این شرکت‌ها با شناسایی و فعال شدن در حوزه‌های اصلی فعالیتی‌شان، در چارچوب درنظر گرفته شده برای این نهادها در بازار سرمایه قرار می‌گیرند. تعهد پذیرهنویسی اوراق بهادار به عنوان مهم‌ترین فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه و عنوان فعالیت منحصر به فرد در بین نهادهای مالی محسوب میشود.
سهم شرکت‌های تامین سرمایه در تعهد پذیرهنویسی اوارق بهادار دارای مجوز از سازمان بورس
یکی از وظایف اصلی شرکت‌های تامین سرمایه، تعهد پذیرهنویسی اوراق بهادار است؛ با نگاهی به سهم شرکت‌های تامین سرمایه از تعهد پذیرهنویسی اوراق بهادار منتشره دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 1391 باید گفت به جز سهم پایین شرکت‌های تامین سرمایه در تعهد پذیرهنویسی افزایش سرمایه شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، در سایر موارد شرکت‌های تامین سرمایه سهم قابل قبولی را به خود اختصاص داده‌اند، به طوری که کل مبلغ افزایش سرمایه شرکت‌های بورسی و فرابورسی 113،950 میلیارد ریال است که از این مبلغ فقط 74،647 میلیارد ریال آن از محل مطالبات و آورده نقدی بوده که نیاز به متعهد پذیرهنویسی دارد.
در این بین اما از وظایف مهم شرکت‌های تامین سرمایه تعهد پذیرهنویسی یا تعهد خرید اوراق بهادار است؛ انتظار بر این است که شرکت‌های تامین سرمایه به طور عمده تعهد پذیرهنویسی اوراق بهاداری را که از سازمان مجوز گرفته‌اند بر عهده بگیرند، اما عمده شرکت‌های تامین سرمایه، تعهد پذیرهنویسی اوراق بهادار دارای مجوز از بانک مرکزی را بر عهده داشته‌اند که به نظر می‌رسد سهم بالای بانک‌ها در مالکیت شرکت‌های تامین سرمایه موجب این عامل شده است.
همچنین شرکت‌های تامین سرمایه در سال 1391، متعهد پذیرهنویسی حدود 21 درصد از اوراق مشارکت منتشر شده با مجوز بانک مرکزی بوده‌اند.
درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه
حوزه اصلی فعالیت شرکت‌های تامین سرمایه، ارائه خدمات تعهد پذیرهنویسی، بازارگردانی اوراق بهادار و ارائه خدمات مشاور عرضه و پذیرش و ارزش‌گذاری اوراق بهادار است. بررسی صورت سود و زیان ترکیبی شرکت‌های تامین سرمایه فعال، نشان می‌دهد سهم درآمدی شرکت‌های تامین سرمایه از خدمات اصلی برشمرده شده، روندی افزایشی را نشان می‌دهد. در عین حال بررسی سهم درآمدی از حوزه فعالیت‌های اصلی و فرعی شرکت‌های تامین سرمایه طی سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۱ نشان می‌دهد، عمده درآمدهای شرکت‌های تامین سرمایه، درآمدهای فرعی ناشی از سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار بوده است.
ترکیب سهامداران شرکت‌های تامین سرمایه
بانک‌ها به صورت مستقیم و غیرمستقیم حدود 59 درصد از سهام شرکت‌های تامین سرمایه را در مالکیت خود دارند.
بررسی وضعیت شرکت‌های تامین سرمایه مبین ضرورت اصلاح برخی موضوعات است که در ادامه می‌آید:
1- سهم پایین انتشار اوراق بهادار با درآمد ثابت دارای مجوز از سازمان بورس و نیز سهم بالای تخصیص ظرفیت‌های شرکت‌های تامین سرمایه به تعهد پذیرهنویسی اوراق بهادار با درآمد ثابت منتشره با مجوز بانک مرکزی (به طور متوسط 60 درصد) سبب شده، این نهادهای مالی جهت کسب درآمد به سمت انتشار اوراق بهادار در بازار پول متمایل شوند. پیشنهاد میشود شرکت‌های تامین سرمایه با طراحی ابزارهای جدید تامین مالی و با در نظر گرفتن ویژگی‌های بنگاه‌های اقتصادی، ضمن ترغیب بیشتر این بنگاه‌ها به تامین مالی از طریق بازار سرمایه موجبات بهبود فضای کسب و کار برای این نهادهای مالی را فراهم آورند؛
2- عمده سهامداران شرکت‌های تامین سرمایه به صورت مستقیم یا غیرمستقیم بانک‌ها هستند، (59 درصد)، این موضوع علاوه بر اینکه پتانسیل خوبی برای این شرکت‌ها به منظور استفاده از فرصت‌های سیستم بانکی به وجود می‌آورد؛ موجب شده تا شرکت‌های تامین سرمایه به سمت تامین مالی از طریق بازار پول گرایش بیشتری داشته باشند؛ پیشنهاد میشود شرکت‌های تامین سرمایه از پتانسیل سیستم بانکی در جهت توسعه تامین مالی از طریق بازار سرمایه استفاده کنند.
3- انتظار افزایش سهم بازار سرمایه در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی کشور منوط به ارتقا کفایت سرمایه لازم برای شرکت‌های تامین سرمایه است و افزایش سرمایه شرکت‌های تامین سرمایه برای این مهم ضروری به نظر می‌رسد.
سازمان در مصوبه هیات مدیره مورخ 25/03/1392حداقل سرمایه شرکت‌های تامین سرمایه را دوهزار میلیارد ریال تعیین نمود که در حال حاضر با توجه به مهلت دوساله تعیین شده برای شرکت‌ها، بسیاری از این شرکت‌ها در تدارک تحقق مورد فوق هستند.
4- یکی از روش‌های ارتقای جایگاه شرکت‌های تامین سرمایه ایجاد خلاقیت در صنعت تامین مالی است. نیروی انسانی به عنوان مهم‌ترین فاکتور برای این عامل محسوب میشود. نیروی انسانی ماهر می‌تواند در ایجاد خلاقیت در شرکت‌های تامین سرمایه در طراحی ابزارهای نوین با توجه به شرایط خاص کشور بسیار موثر باشد. از این رو انتظار می‌رود شرکت‌های تامین سرمایه با نگاهی به آینده و به منظور تامین هدف مذکور، استخدام و تربیت نیروی انسانی ماهر را در دستور کار قرار دهند.
شرکت‌های تامین سرمایه تمایل بسیار زیادی به تاسیس صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت دارند. پوشش ریسک ناشی از تعهدپذیره‌نویسی، بازارگردانی اوراق بهاداری که شرکت‌های تامین سرمایه متعهد آن هستند و نیز تامین مالی بانک‌های موسس این نوع صندوق‌ها از جمله دلایل ایجاد این صندوق‌ها محسوب می‌شوند. با توجه به بهره‌گیری شرکت‌های تامین سرمایه از کارشناسان خبره بازار سرمایه، پیشنهاد میشود این شرکت‌ها در تاسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام فعال‌تر ظاهر شوند.
ارسال نظر