امیر پوریانسب* در بورس‌های سهام سراسر دنیا اسامی شرکت‌های سهامی عام پذیرفته شده را نمادگذاری می‌کنند. معمولا این نمادگذاری با دقت و مراقبت لازم صورت می‌گیرد تا واژه‌ای دیگر را با مفهومی نامربوط تداعی نکند. این نمادگذاری معمولا با کوته‌نویسی یا سرواژه‌نویسی صورت می‌گیرد. در ایران، شرکت‌های بورسی بر اساس نماد یا کدی مرکب از سرواژه‌ صنعت و کوته‌نویسی یا سرواژه‌نویسی نام قانونی شرکت نمادگذاری می‌شوند. هرروزه، بورس‌های سهام در سراسر دنیا اطلاعات بازار سهام را با این نمادها یا کدها عرضه می‌کنند. بیشتر افراد حرفه‌ای و حتی غیرحرفه‌ای از این نماد‌ها که به لحاظ زبانی اقتصادی و به لحاظ ارتباط‌گری کارآمد هستند برای نامیدن شرکت‌های بورسی استفاده می‌کنند. Enteron یادم می‌آید در جایی خواندم وقتی کن ‌لی(مدیرعامل و رییس هیات‌مدیره‌ شرکت انران، نماد تقلب در دنیا) به همراه منشی‌اش نانسی مک‌نیل می‌خواست کوته‌نوشتی برای شرکت HNG/InterNorth (نیای انران) انتخاب کند ابتدا آن را انتران Enteron)) نامید. آن دو می‌خواستند EnterOn را تداعی کنند. ولی خیلی زود توسط دیگران متوجه شدند این کوته‌نوشت هم‌نویسه‌ Enteron به معنی جهاز هاضمه است. آنان بلافاصله کوته‌نوشت Enron (انران) را ساختند. دو اصل برای نمادگذاری یا کدگذاری بر اساس کوته‌نوشت‌ها یا سرواژه‌ها، در میان سایر چیزها، در نظر گرفتن دو اصل بایسته است: (۱) در بیشتر زبان‌ها گرایش عمومی وجود دارد که کوته‌نوشت‌ها یا سرواژه‌ها سرهمخوانی و بعضا سرهم‌نویسی‌شوند. در زبان فارسی به دلیل محدودیت‌های جدانویسی این اتفاق به صورت خودکار می‌افتد. بنابراین به همین دلیل سعی می‌شود محصول کار یا با اسم اولیه یک رابطه‌ ارگانیک و معنایی داشته باشد مثل «هما» برای «هواپیمایی ملی ایران» یا به تنهایی بی‌معنی باشد و واژه‌ای دیگر را تداعی نکند مثل «ناجا» برای «نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران» و (۲) در فارسی بعضی مصوت‌ها نویسه یا حرف ندارند بنابراین می‌توانند هر طوری خوانده شوند- به همین دلیل باید کوته‌نوشت یا سرواژه به گونه‌ای درست شود که اگر با مصوت‌های دیگر هم خوانده شود واژه‌ای ناخوشایند را تداعی نکند. مثل «کِروی» که «کُروی» هم خوانده می‌شود. شتران با دو هم‌نویسه‌ رقیب اهالی بازار سرمایه می‌دانند که در مهر ۱۳۹۱ سهام شرکت پالایش نفت تهران با نماد «شتران» عرضه شد. پالایشگاه نفت تهران که نماد اشتغال و اقتصاد تهران، نماد فناوری ایران، نماد توسعه‌ ایران، نماد ایران نوین و اساسا نماد تهران و گران‌ترین سهم تاریخ بورس اوراق بهادار تهران است حالا نمادی در بورس پیدا کرده بود. ولی آیا «شتران» درخور این همه جبروت و تاریخ هست؟ شِتران را می‌توان شُتُران یا شَتران هم خواند. مورد کِروی اگر کُروی خوانده شود چندان حساسیتی ایجاد نمی‌کند ولی در مورد شِتران اگر شُتُران یا شَتران خوانده شود پیامد آن می‌تواند برداشت نوعی وهن و طنز باشد. شُتر نام یک حیوان و شَتر به معنی عیب و نقص است. پس حالا شِتران دو هم‌نویسه‌ رقیب دارد که هیچ‌کدام برای نامیدن شرکت پالایش نفت تهران خوشایند نیستند. نمادهای خوش‌ساخت زمانی در بورس تهران از تمام ظرفیت‌های نام قانونی شرکت استفاده می‌شد تا نام‌های ارگانیک یا با معنی و زیبا خلق شود. «حکشتی»، «اخابر»، و «شپنا» از این نوع نمادهای خوش‌ساخت هستند. «حکشتی» می‌تواند نماد یک شرکت کشتیرانی را در ذهن تداعی کند بدون آن که بدانی این کوته‌نوشت چیست، یا «اخابر» می‌تواند نماد یک شرکت مخابراتی را بدون رجوع به نام اصلی قانونی آن تداعی کند. در مورد «شپنا» به‌راستی از سرواژه‌ استفاده شده است. شپنا سرواژه‌ شرکت پالایش نفت اصفهان است که نه هم‌نویسه نه هم‌معنی واژه یا اصطلاحی دیگر در زبان فارسی است. اگرچه «ش» معرف صنعت شیمیایی است اما در عین حال می‌تواند سرواژه‌ شرکت هم باشد. اگر ریا نباشد، موارد یادشده محصول زمانی هستند که نگارنده معاون ناشران و اعضای شرکت بورس اوراق بهادار تهران بود. شیران و شتران شیران و شتران هر دو هم‌نویسه‌ جمع نام دو حیوان شیر و شتر هستند. در کشورهای انگلیسی‌زبان اصولا نام‌گذاری بر اساس نام بیشتر حیوانات یک فرهنگ است. مثل عقاب‌ها،گاوها، خرس‌ها، فیل‌ها، خرها و مانند اینها برای تیم‌های ورزشی، گروه‌های سیاسی و نام شرکت‌ها و غیره به کار می‌روند ولی در فارسی به جز یکی دو استثنا، از جمله شیر، بقیه‌ نام‌های حیوانات جایی در نام‌گذاری ندارند. برعکس در فارسی گاه از نام حیوانات برای وهن و طنز استفاده می‌شود. «شیران» نماد شرکت صنایع شیمیایی ایران که بر اساس یک الگوی کوتاه‌نویسی از نام‌های ترکیبی با ایران، یعنی الگوی x- یران، ساخته شده است در عین‌حال هم‌نویسه‌ جمع شیر است که نه تنها به هیچ‌وجه دست‌مایه‌ وهن و طنز نخواهد شد بلکه فاخر و غرورانگیز است. به سازنده‌ این نماد باید آفرین گفت. ولی از سوی دیگر «شتران» را داریم که اگر تغییر نکند احتمالا به‌زودی دست‌مایه‌ وهن و طنز خواهد شد. گرچه همین حالا هم شده است و بعضی آن را شُتُران و بعضی دیگر شَتران می نامند. جایگزین‌های شِتران نگارنده، شخصا دوست ندارد نماد شهر تهران با «شتران» دست‌مایه‌ وهن و طنز قرار گیرد. اصلا معلوم نیست شتران از چه الگویی پیروی می‌کند و با چه منطقی ساخته شده‌ است. «تران» گرچه می‌تواند کوته‌نوشت تهران باشد ولی نماینده‌ تهران نیست، به‌علاوه سرواژه‌ یا کوته‌نوشت پالایش نفت تهران هم نیست. به نظر می‌آید دقت لازم در نمادگذاری شرکت پالایش نفت تهران صورت نگرفته است. شاید «شتهران» می‌توانست بهترین نماد برای پالایش نفت تهران باشد. ولی چون این شرکت دیر به بازار رسید «شتهران» به شرکت تهران شیمی اختصاص داده شد. با این حال گزینه‌های زیادی در دسترس بورس اوراق بهادار تهران است که می‌توانند جایگزین شتران کنند. مثل «شپنت» که از الگوی «شپنا» استفاده می‌کند و می‌تواند سرواژه‌ شرکت پالایش نفت تهران باشد. همچنین‌ «شهران» می‌تواند نامی بسیار مناسب برای شرکت پالایش نفت تهران باشد، از یک‌سو هم‌وزن تهران است از سوی دیگر هم‌نویسه‌ جمع شهر است و برای نماد شهر ما یعنی «پالایش نفت تهران» برازنده است. هم چنین، شهران در مقام اسم مفرد یک نام خوش‌آهنگ باستانی متعلق به یکی از نجبای پارسی در زمان یزدگرد سوم نزد ماهوی است. نشست او و شهران اَبَر پای خاست به ماهوی گفت این دلیری چراست * کارشناس ارشد بازار سرمایه و معاون اسبق شرکت بورس