دکتر احمد بدری*

برای تخمین مقدار یک متغیر، افراد عموما فرآیند تخمین را با مبنا قرار دادن یک رقم اولیه ذهنی «نقطه اتکا» آغاز می‌کنند و سعی می‌کنند روی این رقم تعدیل مثبت یا منفی مورد نظر را انجام دهند. این تعدیل غالبا ناقص بوده و نتیجه آن سوگیرانه است. فرض کنید از شما سوال شود جمعیت کانادا بیش از ۲۰‌میلیون نفر است یا کمتر. روشن است که پاسخ شما دو حالته است، یا بالای ۲۰‌میلیون نفر و یا کمتر از آن. حال اگر از شما خواسته شود میزان جمعیت مطلق کانادا را حدس بزنید، تخمین شما به احتمال زیاد نزدیک ۲۰‌میلیون نفر خواهد بود، زیرا افراد عموما در معرض سوگیری اتکا ناشی از پاسخ قبلی خود قرار می‌گیرند. اتکا و تعدیل فرآیندی روانشناختی است که روش افراد در مورد برآورد احتمالات را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سوگیری اتکا و تعدیل موجب می‌شود سرمایه‌گذاران اطلاعات جدید را از پشت یک جفت لنز تاب‌دار مشاهده کنند. این سرمایه‌گذاران روی نقاط اتکا روانشناختی و نه آماری متمرکز می‌شوند، به این ترتیب تصمیم‌گیری مالی از هنجارهای تجویز شده «مکتب نئوکلاسیک» یعنی «منطقی بودن» فاصله می‌گیرد.

مفاهیم ضمنی برای سرمایه‌گذاران: مجموعه نسبتا وسیعی از رفتارهای سرمایه‌گذار، زمینه‌های بروز سوگیری اتکا و تعدیل را نشان می‌دهد. برخی از این رفتارها عبارتند از:

۱. سرمایه‌گذاران به پیش‌بینی‌های بازار که به سطوح فعلی بسیار نزدیک است، تمایل بیشتری نشان می‌دهند. اگر شاخص قیمت سهام شرکت‌های صنعتی داوجونز ۱۰،۵۰۰ واحد باشد، سرمایه‌گذار در معرض سوگیری اتکا، ممکن است عدد شاخص داوجونز را در پایان سال بین ۱۰،۰۰۰ و ۱۱،۰۰۰ واحد پیش‌بینی کند.

۲. سرمایه‌گذاران و تحلیلگران اوراق بهادار در مواجهه با اطلاعات جدید، تخمین‌های بسیار نزدیک به برآوردهای اولیه خود انجام می‌دهند. به عنوان مثال وقتی سرمایه‌گذاری برآورد کرده است که سود هر سهم شرکتی در سال آینده ۲‌دلار است، حتی وقتی شرکت عملکرد نامناسبی نشان می‌دهد، سرمایه‌گذار رقم ۲‌دلار را تعدیل می‌کند، زیرا روی این رقم لنگر انداخته است. چنین رفتاری به تعدیل‌های منفی محدود نمی‌شود.

۳. سرمایه‌گذاران تمایل دارند میزان افزایش یا کاهش بازده طبقه خاصی از دارایی‌ها را برمبنای سطوح فعلی آن پیش‌بینی کنند. اگر بازده شاخص داوجونز در سال گذشته ۱۰‌درصد باشد، سرمایه‌گذاران برای پیش‌بینی بازده سال آینده روی این رقم تکیه می‌کنند.

۴. گاهی سرمایه‌گذاران روی وضعیت اقتصادی کشور یا شرکت معینی اتکا می‌کنند.

ژاپن در دهه ۱۹۸۰ یک قدرت اقتصادی محسوب می‌شد و بسیاری از سرمایه‌گذاران معتقد بودند این برتری برای چندین دهه پایدار خواهد بود. اما این کشور از سال‌های پایانی دهه ۸۰ دچار رکود شد.

پیشنهادها

توجه به این موضوع مهم است که می‌توانید از این رفتار به نفع خود استفاده کنید. به عنوان مثال درک این رفتار در هنگام مذاکره، امتیاز برجسته‌ای است. بسیاری از متخصصین امور مذاکره معتقدند یکی از طرفین مذاکره می‌تواند با ارائه یک شرط مشخص، مذاکره را شروع کند در این صورت پیشنهاد طرف مقابل تحت تاثیر او قرار خواهد‌گرفت که همان انعکاس اتکا است. در عرصه سرمایه‌گذاری «آگاهی» بهترین چاره‌جویی در برابر سوگیری اتکا و تعدیل است. هنگامی که به عنوان مشاور به مشتری، فروش سهم خاصی را پیشنهاد می‌کنید، او را ترغیب کنید که از خود بپرسد: «آیا من موقعیت را به‌طور منطقی تجزیه و تحلیل کرده‌ام یا اینکه پیشنهاد فروشی داده‌ام که به قیمت از پیش‌تعیین‌شده (ناشی از اتکا) دست یابم؟» این اقدامات برای مقابله با انواع سوگیری‌های اتکا و تعدیل که ممکن است در زمان فروش یا تخصیص مجدد دارایی بروز نماید، موثر است. هنگامی که پیشنهادی از یک تحلیل‌گر اوراق بهادار دریافت می‌کنیم، لازم است بیشتر بررسی کرده و از خود سوال کنیم: آیا این تحلیل‌گر تحت تاثیر تخمین قبلی خود است؟ آیا تحلیلگر نسبت به تغییرات متغیرهای اساسی کسب و کار، واکنش منطقی انجام داده است؟ آگاهی از سازوکار اتکا و تعدیل می‌تواند به عنوان پایه اساسی یک استراتژی سرمایه‌گذاری موفق عمل نماید. به‌طور خلاصه، آموختیم که باید از اثرات زیان آور سوگیری اتکا و تعدیل آگاه باشیم. از سوی دیگر دیدیم که می‌توان به‌طور همزمان از این سوگیری به عنوان اهرم استفاده کرده و در برخی موارد نظیر مذاکره و چانه‌زنی و نیز در اتخاذ استراتژی‌های سرمایه‌گذاری از آن بهره‌مند شویم.