شروین شهریاری

پرسش از خانم معصوم زاده: چرا شرکت‌‌های سرمایه‌گذاری بابت ذخیره کاهش، مبالغ عمده ای از سود خود را حذف کرده و عملا در شرکت نگهداری می‌‌‌کنند؟

پاسخ: برای بررسی مساله مورد اشاره از سوی خواننده محترم باید با مباحث علم حسابداری آشنایی داشت که در ادامه توضیحاتی در این خصوص ارائه می‌‌‌شود.

بین «سود نقدی» و«سود حسابداری» تفاوت‌های مهمی‌‌‌وجود دارد که علت آن نیز به روش اندازه‌گیری سرمایه (حقوق صاحبان سهام) باز می‌گردد. از نظر حسابداری (که گزارش‌های شرکت‌ها نیز بر مبنای استانداردهای آن در بورس منتشر می‌شود)، حقوق صاحبان سهام بر حسب خالص دارایی‌های شرکت اندازه‌گیری می‌شود. به عبارت دیگر، حقوق صاحبان سهام از تفاوت دارایی‌ها و بدهی‌ها به دست می‌آید که این اصل بنیادی حسابداری را در ارائه ترازنامه شرکت‌ها احتمالا مشاهده کرده‌اید (مجموع دارایی‌ها برابر است با جمع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام). بنابراین می‌توان گفت سود شرکت طی یک دوره عبارت از تفاوت بین حقوق صاحبان سهام در آغاز و پایان دوره مالی (با فرض عدم افزایش یا کاهش سرمایه) است.

همچنین یکی از فرض‌های مهم در حسابداری، «فرض تعهدی» است که بر مبنای آن آثار معاملات و درآمدها در زمان تحقق و هزینه‌ها در دوره وقوع بدون در نظر گرفتن زمان دریافت یا پرداخت آنها شناسایی، در حسابها ثبت و در صورت‌‌های مالی دوره مربوطه گزارش می‌شود. با درک مفهوم آنچه عنوان شد، پاسخ به پرسش خواننده محترم روشن می‌شود. اما به منظور توضیح بیشتر مثالی ارائه می‌کنیم:

یک شرکت سرمایه‌گذاری را در نظر بگیرید که دارای سرمایه ثبت شده‌ای معادل یک هزار واحد باشد. برای سهولت فرض می‌کنیم کل موجودی نقد شرکت در حساب جاری بانک نگاهداری شود. حال فرض کنید در طی دوره اول، شرکت اقدام به سرمایه‌گذاری ۸۰۰ واحدی در سهام شرکت X در بورس می‌کند که قصد نگهداری آن برای مدتی طولانی را ندارد. بدین ترتیب این سرمایه‌گذاری، کوتاه‌مدت

تلقی شده و شرکت مورد بحث آن را به روش «اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش» در صورت‌‌های مالی منعکس می‌کند.

مفهوم استفاده از این روش این است که مبلغ سرمایه‌گذاری انجام شده در ترازنامه به ارزش بهای تمام شده یا ارزش روز (هر کدام کمتر است) ثبت خواهد شد. به طوری که ملاحظه می‌کنید در این مثال در پایان دوره اول بر اثر این معامله در جمع دارایی‌ها تغییری پیدا نشده؛ بلکه فقط بخشی از یک نوع دارایی یعنی موجودی نقد به دارایی دیگر یعنی سرمایه‌گذاری در سهام شرکت X تبدیل شده است. توازن معادله حسابداری (مجموع دارایی‌ها= حقوق صاحبان سهام + بدهی‌ها) با وجود تغییرات ناشی از معامله همچنان برقرار است و شرکت به سود دست نیافته است.

حال فرض کنید در دوره بعد، قیمت سهام شرکت سرمایه پذیر (X) به نحوی کاهش یابد که در پایان سال، ارزش بازار (ارزش روز) سرمایه‌گذاری انجام شده در سهام X به ۶۰۰ واحد برسد. در این حالت دو اتفاق در گزارش صورت‌‌های مالی شرکت سرمایه‌گذار روی می‌‌‌دهد: نخست؛ مبلغ دفتری سرمایه‌گذاری‌ها در ترازنامه به ۶۰۰ واحد کاهش می‌‌‌یابد. زیرا مطابق رویه حسابداری که قبلا بدان اشاره شد، ارزش بازار سرمایه‌گذاری مزبور کاهش یافته و معادل آن (۲۰۰ واحد) «ذخیره» در حساب‌ها منظور می‌‌‌شود. دوم در صورت سود و زیان دوره؛ متناسب با ذخیره اخذ شده برای کاهش ارزش سرمایه‌گذاری، ۲۰۰ واحد «هزینه» شناسایی می‌شود. همان‌طور که مشاهده می‌کنید مطابق تعریفی که در ابتدای مطلب ذکر شد، خالص دارایی‌ها (حقوق صاحبان سهام) در پایان و آغاز سال مالی ۲۰۰ واحد با یکدیگر تفاوت دارد که از نظر حسابداری باعث شناسایی زیان خواهد شد.

در اینجا مفهوم «فرض تعهدی» نیز روشن می‌شود؛ از نظر نقدی شرکت سرمایه‌گذاری در این دوره با ضرر مواجه نشده اما از لحاظ حسابداری از آنجا که مجموع دارایی‌ها کاهش یافته، شرکت با زیان روبه‌رو شده است، هر چند هنوز سرمایه‌گذاری مزبور را به فروش نرسانده باشد. البته باید توجه داشت که این مثال به منظور سهولت درک مطلب، ساده سازی شده و آثار سایر درآمدها (از قبیل سود نقدی سهام شرکت سرمایه پذیر) و هزینه‌ها (از قبیل هزینه‌‌های عمومی) و سایر عملیات و... در ارائه صورت‌‌های مالی در نظر گرفته نشده است. با توجه به توضیحات ارائه شده مشخص می‌شود که شرکت‌های سرمایه‌گذاری که اخیرا با اخذ ذخیره کاهش‌های سنگین مواجه بوده‌اند در حقیقت بخشی از دارایی‌های خود را از دست داده‌اند که این مساله به درستی و مطابق اصول حسابداری در صورت سود و زیان منعکس شده و به عنوان عاملی در جهت کاهش حقوق صاحبان سهام عمل کرده است. بدیهی است این مساله به خودی خود نمی‌تواند پتانسیلی برای آتیه شرکت‌‌های این صنعت تلقی شود، مگر آنکه ارزش بازار شرکت‌های سرمایه پذیر با رشد مواجه شده و با برگشت ذخیره کاهش، شاهد رشد ارزش دارایی‌ها و مطابق آن حقوق صاحبان سهام این شرکت‌ها باشیم.

Shahriary_sh@yahoo.com