دیدگاه
بخش خصوصی باید …
در جامعه ما در میان مردم کوچه و بازار (همان بخش خصوصی!) پس از هر بحرانی جملات مشابهی شنیده میشود: «دولت باید نظارت خود را بیشتر کند»، «دولت باید با وضع قوانین مناسب از چنین رویدادهایی جلوگیری کند»، «دولت باید حمایت خود از بخشهای ... را افزایش دهد»، دولت باید سیاستهای کلان در بخش … را مشخص کند» و بسیاری جملههای دیگر که همگی با «دولت باید» آغاز میشود.
امیرحسین خالقی*
در جامعه ما در میان مردم کوچه و بازار (همان بخش خصوصی!) پس از هر بحرانی جملات مشابهی شنیده میشود: «دولت باید نظارت خود را بیشتر کند»، «دولت باید با وضع قوانین مناسب از چنین رویدادهایی جلوگیری کند»، «دولت باید حمایت خود از بخشهای ... را افزایش دهد»، دولت باید سیاستهای کلان در بخش … را مشخص کند» و بسیاری جملههای دیگر که همگی با «دولت باید» آغاز میشود. میتوان دید که در این گفتهها یک مضمون مشترک وجود دارد: تاکید بر دولت و نقش فراگیری که باید بر عهده بگیرد.
این روزها تنها هواداران رادیکال اقتصاد بازار آزاد نیستند که دولت بزرگ را نقد می کنند، گویی همگان بر این باورند که دولت بزرگ شری مطلق است که باید هرچه زودتر از چنگ آن رها شد، ولی کار چندان ساده نیست. دولت تنها در ادارهها، قوانین و دیوانسالاران قدرتمند خلاصه نمیشود، بلکه دولت در ذهن افراد خانه کرده است و قدرتش را باید در سازوبرگ ایدئولوژیک آن جستجو کرد. از این رواست که افراد حتی هنگامی که به کاستن از نقشهای دولت هم میپردازند، باز هم از جملاتی با مضمون «دولت باید…» بهره میگیرند. روشن است که این نسخهپیچیهای منتقدان چندان با خصوصیسازی و دولتزدایی که هوادار آنند سازگار نیست. این همه چیزی جز بازتولید گفتمان «دولت حداکثری» نیست؛ آنها به آغوش همان چیزی برمیگردند که میخواستند از آن بگریزند.
اینکه چرا شهروندان در اندیشه و سخن خود همواره دولت را بازتولید میکنند، موضوعی اساسی است که باید در جای خود آن را بررسی کرد، ولی دیدگاههای دیگری هم هستند که رویکردی متفاوت را پیش میگیرند؛ یکی از این دیدگاهها «مسوولیت اجتماعی سازمان» (Corporate social responsibility) است که چشماندازی تازه را برای بررسی و حل مسائل عمومی پیش رو مینهد. به بیانی دیگر، از آنجا که نمیتوان مسائل را با نگرشی که آنها را پدید آورده است حل کرد، باید با نگرشی متفاوت به جستوجوی پاسخ پرداخت. اگر پذیرفتهایم که دولت باید از اندازه حداقلی برخوردار باشد، پس نمیتوان راهکارهایی را پیش گرفت که پیامد آن افزایش حضور دولت در همه حوزهها است. پیشنهاد دیدگاه «مسوولیت اجتماعی سازمان» جابهجا کردن موضوع تاکیدها از دولت به بخش خصوصی است و در آن به راهکارهای «بخش خصوصی باید…» پرداخته میشود. در این دیدگاه تازه بر این نکته تاکید میشود که بخش خصوصی هم باید راهکارهایی که میتواند وضعیت اجتماع را بهبود ببخشد دنبال کند. مسوولیت اجتماعی سازمان، نشان دادن تواناییهای سازمان در محیطی است که دولت در آن حضور ندارد، جلب اعتماد شهروندانی است که بخش خصوصی را نورچشمیهای شبهدولتی میدانند و هدف آن را سودآوری بدون حسابپسدهی (Accountability) میپندارند. به زبانی دیگر، مسوولیت اجتماعی سازمان، نشان دادن بدیلی امیدبخش برای شهروندانی است که کاستیهای دولت فراگیر را میبینند و حس میکنند، ولی جانشینی برای آن نمیشناسند. مسوولیت اجتماعی سازمان خیال و آرمان نیست، واقعیتی است که جهان به آن رو کرده است و باید به آن تن داد. با نگاهی به تجربه جهانی میتوان شرایط سازمانهای مسوولیتپذیر را برشمرد؛ سازمانهایی که میتوانند سایه سنگین دولت فراگیر را کنار بزنند و اعتماد شهروندان را جلب کنند. چنین سازمانهایی باید از ویژگیهای زیر برخوردار باشند:
مسوولیت اجتماعی را یک عامل اصلی در تصمیمگیریهای کسبوکار بدانند و آن را تنها به بخش روابط عمومی وانگذارند، هزینههای کلی کار خود بر روی جامعه و محیط را مدیریت کنند ، برنامههای بهبود محیطزیست را دنبال کنند و با دیدگاه بومکارایی (EcoEfficiency) به توسعه بیندیشند، همکاری با دیگر شرکتها و شرکای خود را با دوراندیشی و پیش چشم داشتن آثار بلند مدت پیش ببرند، شفافیت (Trancparency) در گزارشدهی به ذینفعان را در دستور کار قرار دهند، عمل به قوانین پذیرفته شده در جامعه را جدی بگیرند، سازوکارهای فسادزدایی و حاکمیت شرکتی (Corporate Governance) را نهادینه کنند، نیروگزینی و ارتقا در سازمان را بر محور شایستگی پیش ببرند، با کارکنان برخوردی عادلانه داشته باشند و به حقوق انسانی آنها بپردازند، محیط سالم و ایمن برای کار افراد فراهم آورند، برنامههای آگاهیافزایی (Awareness Raising Program) برای شهروندان را دنبال کنند، همکاریهای جهانی برای بهبود سیاره را دنبال کنند و یاور جامعه خود در توسعه محلی باشند. باید در کنار تمام راهکارها و نسخه پیچیها برای دولتها که در ضرورت آن تردیدی نیست، به این چشم انداز کمتردیده هم پرداخت. باید از این دیدگاه هم به موضوع نگریست که برای گریز از سایه فراگیر دولت باید راهکارهایی با مضمون «بخش خصوصی باید …» هم پیشنهاد شود و این چیزی است که در آموزههای مسوولیت اجتماعی سازمان بر آن تاکید میشود.
*دکتری مدیریت دولتی دانشگاه تهران
ارسال نظر