گفت و شنود
کنکاشی در دامنه نوسان قیمت سهام
گروه بورس- اعظم شریفی: معامله‌گران بازار به ویژه آنهایی که در یکی دو سال اخیر به جمع فعالان بورس تهران پیوسته‌اند، همواره این سوال را در ذهن خود داشته‌اند که چرا سود و زیان روزانه سهام در بازار سرمایه محدود به ۴ درصد شده است؟ به اعتقاد کارشناسان، وجود محدودیت نوسان روزانه، علاوه‌بر کاهش کارآیی معاملات بورس، موجب ایجاد رانت برای برخی از فعالان بورس، ایجاد صف‌های خرید و فروش و سوق دادن سهامداران به سمت «شایعه‌محوری» به جای «تحلیل محوری» می‌شود. از سوی دیگر، محدوده نوسان ۴ درصدی بورس در شرایطی اجرایی می‌شود که در حال حاضر این محدودیت در فرابورس معادل ۵ درصد و بدون اعمال حجم مبنا است که تعادل به مراتب بیشتری را در جریان معاملات فرابورس ایجاد کرده است. تغییر دامنه نوسان در بورس تهران اتفاق عجیبی نیست و در طول تاریخ ۴۳ ساله بورس تهران به ویژه در دهه اخیر بارها اتفاق افتاده است؛ در این راستا، در سال ۸۴ بنا بر مصوبه هیات‌مدیره سازمان کارگزاران بورس اوراق بهادار، از تاریخ سیزدهم آذرماه همان سال دامنه نوسان قیمت به روزانه پنج‌درصد تغییر کرد. اما ۲۵ بهمن‌ماه، پس از آغاز دوره مدیریت جدید دکتر صالح‌آبادی در سازمان بورس محدوده نوسان قیمت روزانه کلیه نمادها از ۵ به ۲ درصد کاهش یافت.
سه سال بعد، در راستای اقدامات شرکت بورس در خصوص افزایش نقد شوندگی بازار و بر اساس مصوبه هیات‌مدیره شرکت و تایید سازمان بورس اوراق بهادار از روز ۲۱/۲/۸۷ دامنه مجاز نوسان قیمت روزانه سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار از ۲ به ۳درصد افزایش یافت. در آن زمان، بورس تهران ابراز امیدواری کرده بود، با اجرای شرایط جدید، روان شدن بیشتر معاملات و بهبود نقد شوندگی را شاهد باشد. پس از آن، در تاریخ ۱۶/۸/۸۸ به فعالان بازار سرمایه اعلام شد، دامنه مجاز نوسان روزانه قیمت سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، از سه به سه و نیم‌درصد افزایش می‌یابد. در نهایت در ششم تیرماه ۸۹، در آخرین مرحله آزادسازی، محدوده نوسان از ۵/۳ درصد به ۴ درصد تغییر کرد. اما در حالی که اکثر بورس‌های پیشرفته دنیا با مفهوم محدوده نوسان روزانه قیمت سهام بیگانه هستند، محدودیت ۴ درصدی فعلی تا چه حد برای تعادل‌بخشی به معاملات بورس تهران موثر است؟
برای یافتن پاسخ این سوال به سراغ حسن محمدتبار، معاون عملیات و نظارت فرابورس ایران رفتیم که در گفت‌وگو با خبرنگار ما چالش‌های محدودیت دامنه نوسان در بازار سرمایه ایران را مورد بررسی قرار داده است.
در بورس‌های بین‌المللی محدوده نوسان عموما وجود ندارد. علت وجود این متغیر در بورس ایران چیست؟
دلیل اصلی وجود محدوده نوسان قیمتی را باید در سطح کارآیی اطلاعاتی بازار جست‌وجو کرد؛ این کارآیی به سرعت انعکاس اطلاعات در قیمت سهام اشاره دارد. تحقیقات بسیاری در کشور ما نشان داده که کارآیی اطلاعاتی بازار سهام ایران در سطح ضعیف است. بنابراین، وجود برخی محدودیت‌ها، از قبیل دامنه نوسان، سبب می‌شود سرعت انتقال اطلاعات به عموم با سرعت تغییرات قیمتی سهام متوازن گردد. اگر محدودیت قیمتی وجود نداشته باشد، درصورت ایجاد یک شایعه بی‌اساس یا هیجانات بازار، نوسان شدیدی در قیمت سهام به وجود خواهد آمد که ضرر و زیان سنگینی به مشارکت‌کنندگان وارد می‌کند. با اعمال محدودیت دامنه نوسان، سرعت تغییرات قیمتی کاهش یافته و با سرعت انتقال اطلاعات به بازار هماهنگ می‌گردد و فرصتی در اختیار معامله‌گران قرار می‌دهد تا با تحلیل بیشتر به اطلاعات مخابره شده واکنش نشان دهند.
جناب محمدتبار! رقم چهار درصد چگونه برای محدوده نوسان بورس تهران به وجود آمده است؟
اگر بپذیریم که ۲۰ درصد رشد قیمت، نوسان با اهمیتی است و باید دلیلی برای آن وجود داشته باشد، و اگر بپذیریم که مدت زمان
۵ روز کاری (یک هفته) زمان مناسبی است تا از این رشد اطمینان حاصل شود، بنابراین نوسان ۴ درصد برای هر روز مناسب است. پس مدت زمان یک هفته فرصت مناسبی را در اختیار بازار و نهادهای ناظر قرار می‌دهد تا به ثبات روند حرکتی قیمت سهم اطمینان حاصل کرده و تصمیمات لازم را اتخاذ نمایند.
این موضوع روشن‌تر خواهد بود اگر فرض کنیم نوسان قیمتی ۱۰ درصد در روز باشد. در این صورت و با ایجاد یک شایعه بی‌اساس، در مدت یک هفته ۵۰ درصد قیمت سهم رشد می‌نماید و بسیار دیر شده است تا بازار یا نهاد ناظر به دلیل این امر پی ببرد؛ در این حالت بدیهی است که ضرر و زیان سنگینی متوجه خریداران خواهد شد.
برخی معتقدند وجود محدوده نوسان از آنجا که باعث تشکیل صف خرید و فروش می‌شود، نقدشوندگی بازار را کاهش می‌دهد. همچنین صف خرید و فروش از لحاظ روانی باعث تحریک معامله‌گر و تصمیم‌گیری هیجانی می‌شود. نظر شما در مورد این انتقادات چیست؟
بدون وجود محدوده نوسان قیمتی نیز صف خرید یا فروش به وجود می‌آید، اما تغییرات قیمتی به سرعت اتفاق می‌افتد و صف از بین می‌رود که این امر به نوبه خود سبب افزایش نقدشوندگی می‌گردد. اما باید دید آیا در یک بازار که در سطح کارآیی ضعیف اطلاعاتی (مانند بازار تهران) قرار دارد ابتدا باید ضرر و زیان احتمالی افراد را مدنظر قرار داد، یا افزایش نقدشوندگی را؟ پاسخ منطقی به این پرسش، ابتدا جلوگیری از ضرر و زیان احتمالی و سپس افزایش درجه نقدشوندگی می‌باشد. بنابراین در این برهه از زمان، وجود محدوده نوسان قیمتی برای بورس تهران ضروری به نظر می‌رسد. در خصوص تحریک روانی بازار و رفتار هیجانی نیز باید گفت که این از مشخصه‌های بازار نیمه‌حرفه‌ای است؛ بنابراین وجود برخی محدودیت‌ها نیز در این نوع بازارها از وارد آمدن ضرر و زیان سنگین بر افراد در عرض زمان بسیار کوتاه جلوگیری می‌نماید.
تجربه بازار فرابورس در محدوده نوسان ۵ درصدی و حذف حجم مبنا به نظر تجربه موفق‌تری برای روان کردن معاملات نسبت به بورس است. آیا با این گفته موافقید و چرا بورس اقدام به الگوپذیری از فرابورس در این زمینه نکرده است؟
بازار فرابورس با شرایط پذیرش آسان‌تر، طبیعی است که دارای ریسک بالاتری از بورس باشد و بر این اساس، بازده متناسب با ریسک افزایش پیدا کند. بنابراین تعیین دامنه نوسان قیمتی ۵ درصدی به جای ۴ درصد کاملا صحیح بوده است. با این توضیح، الگوپذیری بورس تهران از فرابورس موضوعیت نمی‌یابد. درخصوص حجم مبنا نیز باید گفت که اگرچه عدم وجود آن فرصت دستکاری قیمت را با تعداد معامله اندک فراهم می‌آورد، اما تجربه فرابورس نشان داد که بازار در این حالت به تغییرات قیمتی با شک و تردید نگاه می‌کند و تغییرات قیمتی را در صورت وجود حجم مناسب می‌پذیرد. بنابر این تجربه، حذف حجم مبنا با وجود دامنه نوسان قیمتی به روانتر شدن معاملات در فرابورس کمک شایانی کرده است.
سهام شرکت‌های کوچک نظیر قند و کاشی در دو ماه اخیر به علت صف‌های خرید سنگین با رشد بی رویه مواجه شده اند. چقدر این وضعیت را ناشی از وجود همین محدوده نوسان چهار درصدی می‌دانید؟
اگر بخواهیم رشد قیمت سهام را تابعی از صف خرید و صف خرید را تابعی از محدوده نوسان قیمتی تعریف نماییم، موضوع رشد قیمت باید برای تمام شرکت‌ها به وجود بیاید؛ زیرا برای تمام شرکت‌ها محدوده نوسان قیمتی وجود دارد. تغییرات قیمتی ناشی از تغییرات بنیادی است و وجود محدوده نوسان، تنها در ایجاد رشد قیمتی تاخیر زمانی اندک به وجود می‌آورد. بنابراین، تاثیر محدوده نوسان قیمتی بر رشد قیمت سهام شرکت‌ها بسیار ناچیز است.
چرا محدوده نوسان حق تقدم در بورس
دو برابر سهام و در فرابورس برابر سهام تعیین شده است؟
دو برابر بودن نوسان قیمتی حق تقدم رویکرد صحیحی می‌باشد و این موضوع زمانی که قیمت سهام به سرعت در حال تغییر است کاملا محسوس است. دو برابر بودن نوسان قیمتی حق‌تقدم سرعت تغییرات قیمت سهام و حق‌تقدم را هماهنگ می‌کند. درصورت برابر بودن نوسانات، در حالت افزایش قیمت سهم، صف خرید سنگین برای حق‌تقدم ایجاد می‌شود؛ چرا که افزایش ریالی قیمت حق‌تقدم کمتر از افزایش ریالی قیمت سهام می‌باشد، و برعکس.
برای حرکت بورس تهران به سمت محدودیت‌های کمتر معاملاتی باید چه زیرساخت‌هایی فراهم شود؟
استانداردهای حسابداری و حسابرسی متناسب، مقررات اطلاع‌رسانی و نظارت دقیق، وجود معامله‌گران و بازارسازان، وجود شرکت‌های رتبه‌بندی ریسک، تنوع ابزارهای مالی، افزایش عمومی آگاهی سرمایه‌گذاران، و شرایط اقتصادی و سیاسی باثبات، از جمله عوامل مهم در حرکت بازار سرمایه به سمت کارآیی است که خود به خود محدودیت‌ها را نیز کمرنگ‌تر می‌کنند.
ارسال نظر