غلامعلی رحیمی- مهرزاد زمانی*
بهای نفت خام در بازارهای جهانی طی هفته گذشته (۱۰ مه الی ۱۴ مه ۲۰۱۰) از یک روند کاهشی برخوردار بود. قیمت نفت خام WTI در بازار بورس نایمکس (آتی‌های ماه اول)، در ابتدا به دنبال اعطای بسته اضطراری یک تریلیون دلاری برای ثبات یورو و نیز بسته کمک مالی برای حل بحران مالی یونان که...

منجر به بهبود بازار کالا و سهام و همچنین افزایش ریسک‌پذیری در بازارهای جهانی شد و افزایش امیدها نسبت به ادامه رشد، تقاضای نفت را با خود به همراه داشت. انتشار چشم‌انداز جدید اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) و دبیرخانه اوپک که حاکی از افزایش تقاضای جهانی نفت خام در سال‌های 2010 و 2011 در مقایسه با برآورد‌های قبلی این مراجع بود و همچنین بهبود ارزش سهام در بورس‌های جهانی، در روز دوشنبه 10 مه 2010 در مقایسه با 7 مه، با افزایش روبه‌رو بود، ولی پس از آن در پی ادامه نگرانی‌ها درباره شرایط اقتصادی اروپا (انتشار تازه‌ترین اخبار از بروز نگرانی‌ها در خصوص کسری بودجه اسپانیا)، نگرانی از پیامدهای ناشی از بحران اقتصادی یونان بر اقتصاد اروپا و سرایت آن به کشورهای ضعیف منطقه یورو از جمله اسپانیا، پرتغال، ایتالیا و ایرلند، کاهش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی، افزایش ارزش دلار و همچنین افزایش سطح ذخیره سازی‌های نفت خام آمریکا در هفته منتهی به 7 مه 2010 (معادل 9/1 میلیون بشکه) که به نگرانی‌ها درباره کاهش تقاضای نفت در این کشور دامن زده است، به میزان 5 دلار و 19 سنت کاهش یافته و از حدود 8/76 دلار در هر بشکه در تاریخ 10 مه 2010 به کمتر از 61/71 دلار در هر بشکه در تاریخ 14 مه رسید. تازه‌ترین اخبار از بروز نگرانی‌های جدید از کسری بودجه اسپانیا حکایت دارد. طی هفته گذشته فشار ایالات‌متحده و اتحادیه اروپا، اسپانیا را مجاب به افشای برنامه کسری بودجه خود نمود. بر این اساس، میزان بدهی این کشور در سال 2009 به بیش از ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور رسید. این در حالی است که دولت اسپانیا در نظر دارد میزان بدهی‌های این کشور را تا سال ۲۰۱۱ میلادی حداقل 7/4 درصد کاهش دهد. اما این طرح دولت اسپانیا عواقب ناگواری چون افزایش مالیات‌ها را در پی خواهد داشت. اتحادیه اروپا هم نگران است که بحران مالی یونان به اسپانیا و پرتغال سرایت کند و این دو کشور نتوانند به موقع بدهی‌های خارجی خود را بپردازند و چنین تحولی به شدت به ارزش و اعتبار یورو ضربه خواهد زد. به‌طور کلی تحلیل‌گران معتقدند شرایط اقتصادی جهان در حال بهبود است، اما همچنان مسائلی مانند بحران مالی در کشورهای توسعه یافته و چالش‌ها در باره توانایی چین برای مقابله با نرخ بالای بیکاری باید به دقت بررسی شود.
سرمایه‌گذاران از سال گذشته میلادی تاکنون با تمرکز بر تحولات بازار سهام آمریکا و دیگر بازارهای مالی جهان، امیدوار به بهبود اقتصاد جهانی می‌باشند؛ چراکه این موضوع می‌تواند منجر به افزایش مصرف نفت در جهان گردد. قیمت آتی‌های نفت خام در بازارهای بورس در روز ۱۴ مه ۲۰۱۰ برای تحویل تا دسامبر ۲۰۱۸، در مقایسه با هفته قبل (۷ مه) به دلیل تشدید بحران مالی یونان و تبعات آن بر اقتصاد اروپا و همچنین سرایت بحران مالی به اسپانیا و کاهش شدید ارزش یورو در مقابل دلار، از یک کاهش نسبی برخوردار بود، ولی همچنان از یک روند افزایشی ملایم در افق ۲۰۱۸ برخوردار است که این مساله می‌تواند نشانگر انتظار از بهبود قیمت‌های نفت خام در سال‌های آتی باشد.
طی هفته گذشته در ابتدا به دنبال اعطای بسته کمک مالی برای حل بحران مالی یونان و کمک به ثبات یورو که منجر به بهبود بازار کالا و همچنین افزایش ریسک‌پذیری در بازارهای جهانی شد، ارزش سهام در بازارهای جهانی تا تاریخ 12 مه 2010 با افزایش همراه بود، ولی در ادامه به دلیل انتشار تازه‌ترین اخبار از بروز نگرانی‌ها در خصوص کسری بودجه اسپانیا، ارزش سهام کاهش یافت. نگرانی‌ها در مورد سرایت بحران اقتصادی یونان به اسپانیا، پرتغال، ایرلند و سایر کشورهای ضعیف منطقه پولی یورو، بازارهای جهانی نفت خام را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. برخی کارشناسان معتقدند احتمال دارد اوضاع بحران مالی یونان به مرور زمان وخیم‌تر شده و با افزایش ارزش دلار در برابر یورو، تقاضا برای نفت خام کاهش یابد. طی هفته گذشته به دلیل ادامه نگرانی‌ها درباره بحران مالی یونان و پیامدهای آن بر اقتصاد اروپا و همچنین افشای برنامه کسری بودجه اسپانیا که حاکی از افزایش میزان بدهی این کشور در سال 2009 به بیش از ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور بود، ارزش یورو در مقابل دلار با کاهش شدید همراه بود.
همچنین دبیرخانه سازمان اوپک در گزارش ماهانه جدید بازار نفت خود که در تاریخ ۱۱ مه ۲۰۱۰ منتشر شده است، تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ را به میزان ۱۸۰ هزار بشکه در روز نسبت به گزارش قبلی خود افزایش داده و پیش‌بینی کرده است که تقاضای جهانی نفت خام در سال ۲۰۱۰ با ۹۵۰ هزار بشکه افزایش در روز نسبت به سال ۲۰۰۹ (۱۲/۱ درصد)، به بیش از ۳۸/۸۵ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در این میان تقاضای نفت خام کشورهای در حال توسعه و چین به ترتیب به میزان ۶۲۰ هزار بشکه در روز و ۴۵۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته و از سوی دیگر تقاضای نفت خام اروپای غربی و پاسیفیک OECD به ترتیب به میزان ۴۴۰ هزار بشکه در روز و ۱۰ هزار بشکه در روز کاهش خواهد یافت. تقاضای نفت خام آمریکای شمالی نیز در سال ۲۰۱۰ نسبت به سال ۲۰۰۹ به میزان ۲۹۰ هزار بشکه در روز افزایش یافته و به حدود ۵۸/۲۳ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. یکی از عوامل اصلی تاثیر گذار بر تقاضای جهانی نفت خام که در پیش‌بینی‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد، چشم‌انداز نرخ رشد اقتصادی جهان در سال‌های آتی می‌باشد. در این راستا گزارش اوپک نرخ رشد اقتصادی جهان در سال ۲۰۱۰ را نسبت به ۲۰۰۹ به میزان قابل توجهی بهبود داده و آن را معادل ۵/۳درصد در برآوردهای مربوط به تقاضای نفت خام لحاظ نموده است. بیشترین نرخ رشد اقتصادی نیز متعلق به چین و هند به ترتیب با ۵/۹ درصد و ۱/۷ درصد خواهد بود. بر اساس گزارش اوپک، انتظار می‌رود روند بهبود شرایط اقتصادی جهان به طور یکنواخت ادامه یابد. چین در سال‌جاری تاکنون بیشترین رشد تقاضای نفت را داشته است و انتظار می‌رود این روند در ماه‌های باقیمانده سال‌جاری نیز ادامه داشته باشد.
بر اساس گزارش جدید دبیرخانه اوپک، کل تولید نفت خام اوپک در ماه آوریل 2010 به میانگین 251/29 میلیون بشکه در روز رسیده است که حدود 5/10 هزار بشکه در روز نسبت به ماه مارس افزایش نشان می‌دهد. در دوره مورد بررسی، همه کشورهای عضو این سازمان به جز عراق، آنگولا و اکوادور تولید خود را افزایش داده‌اند. همچنین تولید روزانه 11 عضو مشمول سهمیه‌بندی اوپک در ماه آوریل گذشته به 906/26 میلیون بشکه در روز رسید و لذا میزان پایبندی اعضای اوپک به سهمیه‌های تولید خود در ماه آوریل به 51 درصد کاهش یافته است که این رقم در ماه مارس معادل 52 درصد بود. همچنین دبیرخانه اوپک در این گزارش پیش‌بینی نموده است که تولید نفت کشورهای غیر عضو اوپک در سال 2010 به 67/51 میلیون بشکه در روز برسد که در مقایسه با برآورد قبلی این سازمان به میزان 140 هزار بشکه در روز افزایش نشان می‌دهد و در مقایسه با سال 2009 نیز معادل 53 هزار بشکه در روز افزایش داشته است. بنابر این پیش‌بینی، تقاضای جهانی برای نفت خام اوپک در سال‌جاری میلادی با 40 هزار بشکه در روز افزایش نسبت به برآورد ماه آوریل، به حدود 8/28 میلیون بشکه در روز خواهد رسید که این میزان همچنان 100 هزار بشکه کمتر از سال 2009 خواهد بود. بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره 10 مه الی 13 مه 2010، از حدود 08/78 دلار در هر بشکه در تاریخ 10 مه به بیش از 43/78 دلار در هر بشکه در تاریخ 13 مه افزایش یافته است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 13 مه 2010 با 2 دلار و 83 سنت کاهش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه 78 دلار و 8 سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 7 مه 2010 معادل 80 دلار و 91 سنت بود. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه مه
(تا ۱۳ مه ۲۰۱۰) با ۲ دلار و ۶۹ سنت کاهش نسبت به میانگین ماه آوریل ۲۰۱۰ به هر بشکه ۷۹ دلار و ۶۵ سنت رسیده است. میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه آوریل ۲۰۱۰ معادل ۸۲ دلار و ۳۴ سنت در هر بشکه بود. سبد نفت خام اوپک در بردارنده ۱۲ نوع نفت خام اعضای این سازمان شامل مخلوط الجزایر، گریسول آنگولا، اورینته اکوادور، سنگین ایران، سبک بصره، صادراتی کویت، اس ‌سیدر لیبی، سبک «بونی» نیجریه، مارین قطر، سبک عربی عربستان سعودی، موربان امارات وبی.سی.اف ۱۷ ونزوئلا است.
پیش‌بینی قیمت
در اوایل هفته حمایت ۷۵ دلار توانست برای چند روزی موجب افزایش قیمت نفت خام WTI تا سطح مقاومتی ۷۸ دلار شود. بحران به‌وجود آمده در اروپا موجب فرار از ارز یورو و افزایش تقاضای دلار شد که در نتیجه ارزش آن در برابر یورو به شدت افزایش یافت. از طرف دیگر نفت خام WTI نیز همراه با این افزایش کاهش یافت و حتی از سطح حمایتی ۸/۷۱ نیز پایین‌تر رفت، ولی در نهایت روز جمعه در حدود سطح مذکور بسته شد. در هفته گذشته شاخص‌های احساس اطمینان مصرف کننده در آمریکا کاهش یافت و در پی آن شاخص‌های سهام نیز تنزل یافتند. با اینکه وضعیت در اروپا مناسب نیست، ولی در آمریکا نیز آمار مناسبی منتشر نشد و آمار بیکاری و تراز پرداخت‌ها نیز در حد انتظار نبود. کاهش قیمت نفت WTI نسبت به برنت قابل توجه است که به‌دلیل بیشتر بودن ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا نسبت به سال گذشته است. در شرایط فعلی میزان تقاضا در آسیا نسبت به اروپا و آمریکا مناسب‌تر است و انتظار بر این است که رشد تقاضا در این منطقه بیشتر از مناطق دیگر باشد. در هفته جاری قیمت نفت خام WTI در سطح ۸/۷۱ دلار با حمایت روبه‌رو است. البته در هفته گذشته قیمت از آن عبور کرد که تمایل بازار برای گذر از آن را نشان داد که در صورت عبور از آن در هفته جاری قیمت تا سطح ۸/۶۸ دلار می‌تواند تنزل یابد. در مسیر افزایشی اولین مقاومت در سطح ۷۵ دلار شکل گرفته است. با توجه به بهبود کلی اقتصاد جهانی در سال ۲۰۱۰ نسبت به ۲۰۰۹ از لحاظ داده‌های هفتگی در سطوح نزدیک به ۷۰ دلار می‌توان شاهد حمایت مناسبی بود که در این صورت در هفته‌های آتی بازار شاهد برگشت روند افزایشی است.
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org)
*کارشناسان ارشداقتصاد انرژی