غلامعلی رحیمی*
بهای نفت خام در بازار آمریکا (بورس نیویورک) در هفته گذشته (۲۵ الی ۲۹ ژوئن) از یک روند افزایشی همراه با نوسان برخوردار بود و ابتدا از ۲۱/۷۹ دلار در هر بشکه به ۲۱/۸۰ دلار در ۲۷ ژوئن افزایش یافت، ولی مجددا به سطح ۶۹/۷۷ دلار در ۲۸ ژوئن کاهش یافت که این سطح قیمتی نیز پایدار نبود و مجددا به سطح ۹۶/۸۴ دلار افزایش یافت.

در هفته گذشته، عمده ترین عوامل تقویت کننده قیمت نفت خام در بازارهای جهانی عبارتند از:
• تاثیر توفان Debby بر تولید نفت آمریکا در خلیج مکزیک
• افزایش تقاضای بنزین ایالات متحده در هفته منتهی به 22 ژوئن
• کاهش سطح ذخیره‌سازی‌های نفت خام آمریکا معادل ۱۰۰ هزار بشکه در هفته منتهی به ۲۲ ژوئن
• افزایش ارزش شاخص‌های بورس در بازارهای جهانی
• کاهش ارزش دلار در مقابل یورو در دوره ۲۸ الی ۲۹ ژوئن
• افزایش نگرانی‌ها در بازار نفت با نزدیک شدن به زمان تحریم نفت ایران
• کاهش سطح تولید نفت و گاز نروژ در پی اعتصابات کارگران این کشور
• تعطیلی بزرگ‌ترین میدان نفتی آرژانتین در پی اعتراض‌های کارگری (این میدان با تولید روزانه 100 هزار بشکه حدود 15 درصد از تولید آرژانتین را به خود اختصاص داده است)
• افزایش ۵/۱۲ درصدی واردات نفت خام کره جنوبی در ماه مه نسبت به آوریل، بر اساس اعلام شرکت نفت کره (کی ان او سی)
• افزایش 8/5 درصدی واردات نفت خام هند در ماه مه در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته
• ناآرامی‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه و نگرانی معامله‌گران از بروز اختلال در مبادی استراتژیک حمل و نقل نفت خام
• نگرانی‌های مربوط به اختلال در عرضه نفت خام در منطقه خاورمیانه و آفریقا.
تحلیلگران معتقدند محدودیت‌های نفت ایران توسط غرب از ابتدای ماه ژوئیه منجر به نگرانی‌ها در بازار شده و می‌تواند تاثیر بسزایی در افزایش قیمت‌ها داشته باشد.
البته باید خاطرنشان کرد که طی ماه‌های گذشته افزایش تولید نفت در بازار از طرف کشورهایی چون عربستان، روسیه، عراق و همچنین بازگشت کامل ظرفیت تولید نفت لیبی، از عوامل اشباع بازار نفت به شمار رفته و تاثیر کاهش صادرات نفت خام ایران را در کوتاه‌مدت کمرنگ کرده‌اند.
بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، در حال حاضر ظرفیت مازاد تولید نفت جهان ۵/۲ میلیون بشکه در روز است که حدود ۳ درصد از مصرف جهانی نفت را شامل می‌شود.
در شرایط کنونی یکی از راهکارهای بهبود قیمت نفت در بازارهای جهانی، افزایش پایبندی اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) به سقف تولید گروهی روزانه 30 میلیون بشکه است.
به دنبال چشم‌انداز نگران‌کننده شرایط اقتصادی اروپا و آمریکا و همچنین افزایش تولید نفت خام عربستان که در پی فشارها از سوی مصرف‌کنندگان صورت گرفته است و نیز افزایش تولید عراق، روسیه و لیبی، قیمت‌های جهانی نفت از سطوح بالای ۱۲۸ دلار در هر بشکه در ماه مارس در حال حاضر به سطوح کمتر از ۸۰ دلار برای هر بشکه کاهش یافته است.
قیمت‌ها جهانی نفت در نوسان مثبت
بر اساس پیش‌بینی تحلیلگران بازار نفت، قیمت‌های جهانی نفت خام طی ۶ ماه آتی نیز در محدوده ۸۰ دلار برای هر بشکه نوسان خواهد داشت، مگر اینکه اعضای اوپک به سقف تولید گروهی روزانه ۳۰ میلیون بشکه توافق شده در نشست دسامبر ۲۰۱۱ که در نشست ۱۶۱ این سازمان نیز تثبیت شد، پایبند بمانند که در این صورت قیمت‌های جهانی نفت خام به سطوح ۹۰ دلار برای هر بشکه افزایش خواهد یافت.
در واقع بازار نفت خام در شرایط حاضر متعادل از سال 2011 بوده و چشم‌انداز بازار جهانی نفت خام در کوتاه‌مدت به تولید و عرضه نفت خام اوپک بستگی خواهد داشت.
البته طی هفته گذشته، انتشار برخی اخبار و اطلاعات منفی موجب تضعیف قیمت نفت خام در بازارهای جهانی شده و از افزایش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کرد. بر این اساس طی دوره مذکور، عمده‌ترین عوامل تضعیف‌کننده قیمت نفت خام در بازارهای جهانی
عبارتند از:
• وجود مازاد عرضه در بازارهای جهانی نفت خام
• کند شدن رشد اقتصادی در اروپا، آمریکا و چین
• تداوم رشد ضعیف اقتصادی و بیکاری در آمریکا
• افت قابل توجه سهم واردات در تامین تقاضای نفت خام آمریکا در ماه مه و رسیدن آن به سطح 57 درصد، در پی افزایش بی سابقه تولید داخلی نفت خام این کشور به دلیل رشد فناوری‌های استفاده از ذخایر نامتعارف نفت (این رقم در سال 2011 معادل 63 درصد بوده است)
• پیش‌بینی اداره اطلاعات انرژی آمریکا مبنی بر افزایش ۲ برابری تولید نفت رسوبی آمریکا طی ۲ دهه آتی
• تداوم و تشدید بحران بدهی‌ها در منطقه یورو و افزایش نگرانی‌های اقتصادی در این منطقه
• اختلافات سران کشورهای اروپایی به ویژه آلمان و فرانسه بر سر مساله حل بحران مالی
• کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران اسپانیایی در اثر سرایت افت رتبه اعتباری بانک‌های این کشور به موسسات بیمه
• کاهش رتبه اعتباری بانک‌های ایتالیا
• افزایش ارزش دلار در مقابل یورو طی دوره 25 الی 28 ژوئن.
بر اساس آمار دبیرخانه سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک)، قیمت سبد نفتی اوپک طی دوره ۲۵ ژوئن الی ۲۸ ژوئن، از یک روند افزایشی برخوردار بوده و از ۹۲/۸۸ دلار در هر بشکه به بیش از ۹۲/۹۰ دلار افزایش یافت.
میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 28 ژوئن، با یک دلار و 79 سنت کاهش نسبت به هفته پیش از آن به هر بشکه 90 دلار و 22 سنت رسیده است. میانگین هفتگی بهای سبد نفتی اوپک در هفته منتهی به 22 ژوئن معادل 92 دلار و یک
سنت بود. همچنین میانگین ماهانه بهای سبد نفتی اوپک طی ماه ژوئن (تا ۲۸ ژوئن)، با ۱۴ دلار و ۴ سنت کاهش نسبت به میانگین ماه مه، به هر بشکه ۹۴ دلار و ۳ سنت رسیده است.
میانگین بهای سبد نفتی اوپک در ماه مه معادل 108 دلار و 7 سنت در هر بشکه بود.
قیمت نفت خام برنت دریای شمال در بورس لندن (ICE) برای تحویل در ماه اوت، از یک روند افزایشی همراه با نوسان برخوردار بوده و ابتدا از ۰۱/۹۱ دلار در هر بشکه در ۲۵ ژوئن به ۵/۹۳ دلار در هر بشکه در ۲۷ ژوئن افزایش یافت، ولی مجددا به سطح ۳۶/۹۱ دلار در هر بشکه در ۲۸ ژوئن کاهش یافت که این سطح قیمتی نیز پایدار نبوده و مجددا به سطح ۸/۹۷ دلار در هر بشکه در ۲۹ ژوئن افزایش یافت. همچنین در روز ۲۹ ژوئن ، نفت خام برنت از حق مرغوبیت ۸۴/۱۲ دلار در هر بشکه نسبت به نفت خام WTI برخوردار بود.
بر اساس آمارهای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، میانگین وزنی قیمت نفت خام سبک ایران به مقصدهای مختلف طی دوره اول الی 27 ژوئن، 22/95 دلار در هر بشکه بوده است، در حالی که میانگین وزنی قیمت تقریبی نفت خام سنگین ایران طی دوره مذکور 35/93 دلار در هر بشکه برآورد شده است.
همچنین طی دوره مذکور، متوسط قیمت هر بشکه نفت خام سبک ایران به بازار آفریقای جنوبی ۹۳ دلار و ۱۵ سنت و هر بشکه نفت خام سنگین ایران به این بازار ۹۱ دلار و ۴۵ سنت گزارش شده است. طی دوره اول تا ۲۷ ژوئن، هر بشکه نفت خام سبک ایران به طور متوسط در بازار آسیا ۹۶ دلار و ۳ سنت، شمال غربی اروپا ۹۳ دلار و ۲۹ سنت و در بازار مدیترانه ۹۱ دلار و ۵۵ سنت معامله شده است.
هر بشکه نفت خام سنگین ایران نیز به‌طور متوسط در بازار آسیا 94 دلار و 31 سنت، شمال غربی اروپا 91 دلار و 59 سنت و در بازار مدیترانه 90 دلار و 20 سنت به فروش رسیده است. طی دوره مذکور، پایین‌ترین قیمت مربوط به بازار مدیترانه و بالاترین قیمت نیز مربوط به بازار آسیا بوده است.
کاهش تولید و ذخایر نفت در آمریکا
بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا میزان ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به 22 ژوئن معادل 2/387 میلیون بشکه بوده که در مقایسه با هفته قبل (15 ژوئن) به میزان 100 هزار بشکه کاهش یافته و معادل 7/27 میلیون بشکه از میزان مشابه سال قبل در 24 ژوئن 2011 بیشتر است.
میزان این ذخایر بر حسب روز نیز نسبت به هفته قبل به میزان ۲/۰ روز کاهش یافته و در سطح ۸/۲۴ روز قرار گرفته که معادل یک روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل است. طی دوره مذکور، سطح خوراک پالایشی آمریکا به میزان ۳۷ هزار بشکه در روز افزایش یافته و در سطح ۶۴۵/۱۵ میلیون بشکه قرار گرفته که به میزان ۳۹۸ هزار بشکه بیشتر از میزان مشابه سال قبل است.
تولید نفت خام آمریکا نیز طی دوره 15 الی 22 ژوئن به میزان 96 هزار بشکه در روز کاهش یافته و در سطح 257/6 میلیون بشکه در روز قرار گرفته که معادل 664 هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل در 24 ژوئن 2011 است.
در همین زمان میزان واردات نفت خام آمریکا از ۴۴۵/۹ میلیون بشکه در روز به ۱۱۸/۹ میلیون بشکه در روز (معادل ۳۲۷ هزار بشکه در روز) کاهش یافته که معادل ۲۴۰ هزار بشکه در روز بیشتر از میزان مشابه سال قبل است.
*کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
منبع: سایت موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی (www.iies.org )