از سوی پژوهشکده پولی و بانکی مطرح شد
فریم تدوین بانک اطلاعاتی مالی
گروه بازار پول: یافته‌های یک گزارش نشان می‌دهد که در حال حاضر بانک جامع اطلاعاتی که امکان بررسی همزمان رویدادهای بخش مالی و حقیقی را فراهم کند، وجود ندارد و به همین دلیل تصمیم‌گیران بخش مالی نمی‌توانند بر مبنای مشاهدات مدون شده سیاست‌گذاری کنند. این یادداشت سیاستی با بررسی «بانک‌های اطلاعاتی در سطح خرد بنگاهها»، «شرکت‌ها و سازمان‌های صنعتی» و «خانوارها» معتقد است: اکثر منابع داده‌ای اطلاعات کافی در موضوع تامین مالی ارائه نمی‌دهد. این یادداشت با توجه به کمبود داده مناسب جهت بررسی ساختار مالی، توصیه می‌کند که پایگاه داده‌ای مناسب در راستای «کسب اطلاع از سازوکار تامین مالی بنگاهها»، «نحوه مواجهه آنها با نیاز نقدینگی» و «استفاده از منابع مختلف تامین مالی»، «تبیین ویژگی‌های ساختار مالی بخش شرکتی ایران» و «چگونگی اثرپذیری بخش تولیدی از سیاست‌های پولی و اعتباری» به‌روز شوند.
گروه بازار پول: یافته‌های یک گزارش نشان می‌دهد که در حال حاضر بانک جامع اطلاعاتی که امکان بررسی همزمان رویدادهای بخش مالی و حقیقی را فراهم کند، وجود ندارد و به همین دلیل تصمیم‌گیران بخش مالی نمی‌توانند بر مبنای مشاهدات مدون شده سیاست‌گذاری کنند. این یادداشت سیاستی با بررسی «بانک‌های اطلاعاتی در سطح خرد بنگاهها»، «شرکت‌ها و سازمان‌های صنعتی» و «خانوارها» معتقد است: اکثر منابع داده‌ای اطلاعات کافی در موضوع تامین مالی ارائه نمی‌دهد. این یادداشت با توجه به کمبود داده مناسب جهت بررسی ساختار مالی، توصیه می‌کند که پایگاه داده‌ای مناسب در راستای «کسب اطلاع از سازوکار تامین مالی بنگاهها»، «نحوه مواجهه آنها با نیاز نقدینگی» و «استفاده از منابع مختلف تامین مالی»، «تبیین ویژگی‌های ساختار مالی بخش شرکتی ایران» و «چگونگی اثرپذیری بخش تولیدی از سیاست‌های پولی و اعتباری» به‌روز شوند.
معرفی پایگاه‌های داده موجود در ایران
این یادداشت ابتدا به بررسی و معرفی پایگاه‌های داده موجود در ایران پرداخته است. بر اساس این گزارش، داده‌ها را می‌توان بر اساس دو شاخص «سطح تجمیع» و «جایگاه نهاد ارائه‌کننده» دسته‌بندی کرد. در ادامه این پژوهش ابتدا داده‌های شرکت‌های فهرست‌شده و دسته بعدی به‌عنوان مجموعه‌ای از داده‌ها در قالب طرح‌های مختلف انجام شده مطرح می‌شوند.
داده‌های شرکت‌های فهرست شده شامل «شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران»، «چهارصد شرکت برتر» و «سبد اعتباری برخی بانک‌ها» معرفی می‌شوند. همچنین داده‌های معرفی شده شامل «طرح آمارگیری از طرح‌های صنعتی کشور» و «بررسی کارگاه‌های صنعتی کشور» هستند. همچنین طرح دسترسی خانوارها به خدمات مالی در مناطق شهری سال ۸۷ برای بررسی تامین مالی تولید بخش غیرشرکتی معرفی شده است. در نهایت، در سطح همفزون داده‌های حساب جریان وجوه، داده‌های تسهیلات بانکی به تفکیک بخش‌های اقتصادی و گزارش‌های عملکرد بانک‌های کشور معرفی شده‌اند.
داده‌های شرکت‌های فهرست‌شده
این گزارش درخصوص داده‌های شرکت‌های فهرست شده توضیح می‌دهد: «در حال حاضر نهادی برای جمع‌آوری و ارائه ترازنامه بنگاههای ایران وجود ندارد، اما برخی از سازمان‌ها، برخی یا همه اطلاعات مندرج در صورت‌های مالی تعدادی از بنگاهها را منتشر می‌کنند یا در اختیار دارند. از آن جمله می‌توان به «سازمان مدیریت صنعتی»، «سازمان بورس اوراق بهادار تهران» و «بانک‌های خصوصی و دولتی» اشاره کرد.» این پژوهش در ادامه به معرفی برخی از این سازمان‌ها پرداخته است.
شرکت‌های برتر IMI۱۰۰
سازمان مدیریت صنعتی با هدف رتبه‌بندی شرکت‌های برتر ایران بخشی از نسبت‌های مالی ۱۰۰ شرکت برتر ایران را محاسبه و منتشر می‌کند. در سال‌های اخیر تعداد بنگاههای بررسی‌شده به ۴۰۰ افزایش یافته است. این رتبه‌بندی در سال ۱۳۹۲ برای شانزدهمین بار صورت می‌گیرد. اطلاعاتی که از این بانک داده به دست می‌آید از جنس داده‌های سمت تقاضا است. می‌توان از این اطلاعات برای ساختن چارچوبی برای تعیین سطح معقول نسبت‌های نشان‌دهنده عملکرد بنگاهها استفاده کرد.
شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار تهران
بر اساس بررسی‌های این گزارش، سازمان بورس اوراق بهادار تهران اطلاعات مرتبط با شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس را منتشر می‌کند. این اطلاعات نیز اطلاعات سمت تقاضا محسوب می‌شوند. از آنجا که صورت‌های مالی (ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد) این بنگاهها در دسترس هستند، می‌توان به سوالاتی درخصوص ساختار مالی بنگاهها، عوامل موثر بر تامین مالی و محدودیت اعتباری این بنگاهها پاسخ داد. به علاوه بررسی سازوکار انتقال اثر سیاست‌های اعتباری در این مجموعه از بنگاهها نیز قابل اجرا است. مزیت استفاده از این اطلاعات آن است که صورت‌های مالی این بنگاهها، حسابرسی شده‌اند؛ بنابراین در قیاس با اطلاعات سایر بنگاهها شفافیت و دقت بالاتری دارند. این گزارش البته درخصوص بنگاههای بورسی این نکته را می‌افزاید: «نمونه آماری بنگاههای فهرست‌شده در بورس، نمونه تورش‌داری از بنگاههای ایرانی محسوب می‌شود، زیرا مشاهدات آن از نظر اندازه از متوسط بنگاههای ایرانی بزرگ‌ترند و احتمال می‌رود دسترسی آنها به منابع مالی بیرونی به علت فعالیت در بورس و شفافیت بالاتر صورت‌های مالی حسابرسی‌شده بیشتر باشد. از سوی دیگر تعداد آنها محدود است که در مجموع می‌تواند تعمیم نتایج به بخش شرکتی ایران را با مشکل مواجه سازد.»
سبد اعتباری بانک‌های کشور
این گزارش با بیان این موضوع که بانک‌های کشور، به‌منظور ارزیابی ریسک سبد وام‌های اعطایی به بنگاهها و اشخاص حقیقی، نسبت به جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با فعالیت و تصمیم‌های مالی شرکت‌ها اقدام می‌کنند، می‌گوید: «در حال حاضر اطلاعات موجود در این بانک‌های داده، که در سمت عرضه اعتبار جمع‌آوری شده‌اند، تنها قادرند بخش کوچکی از سوالات مرتبط با ساختار مالی بخش شرکتی را پاسخگو باشند.»
طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی کشور
در گام بعدی مولفان به بررسی مجموعه داده‌های معرفی شده می‌پردازند. به گفته این گزارش، مرکز آمار ایران سالانه طرحی آماری شامل سرشماری کارگاه‌های صنعتی بزرگ (بالای ۵۰ نفر) و آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی ۱۰ تا ۵۰ نفر را اجرا می‌کند که اطلاعات فراوانی در مورد درآمدها، هزینه‌ها، نیروی کار و مواد اولیه، ساختار تولید و تکنولوژی ارائه می‌دهد. در این مورد این گزارش نتیجه می‌گیرد با اینکه اطلاعات جمع‌آوری شده توسط مرکز آمار تصویر دقیقی از فعالیت‌های تولیدی بنگاهها در اختیار می‌گذارد، در مورد تصمیم‌های مربوط به تامین مالی بنگاه مسکوت هستند و می‌توان گفت این مجموعه داده در پاسخ به سوالات تامین مالی بنگاهها یاری‌رسان نیست.
بررسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور
این طرح آماری که توسط دایره آمار صنعتی اداره آمارهای اقتصادی بانک مرکزی انجام می‌شود به شکل سرشماری است وهر فصل به جمع‌آوری اطلاعات تولید و فروش بنگاههای بزرگ صنعتی می‌پردازد. به اعتقاد گزارش حاضر، این طرح اطلاعاتی در مورد تامین مالی بنگاههای صنعتی جمع‌آوری نکرده و در نتیجه قابل استفاده در پاسخ به سوالات مربوط به تصمیم‌های مالی کارگزاران اقتصادی نیست.
دسترسی خانوارها به خدمات مالی
این گزارش درخصوص دسترسی خانوار به خدمات مالی می‌گوید: «در سال ۱۳۸۸ بانک مرکزی به‌منظور دستیابی به اطلاعات خانوارها به‌عنوان بخشی از متقاضیان خدمات مالی، طرح بررسی دسترسی به خدمات مالی در مناطق شهری ایران را در دستور کار قرار داد. هدف اصلی طرح، بررسی میزان دسترسی خانوارها به خدمات مالی با جهت نیل به مقاصدی مانند «میزان آشنایی خانوارها با مفاهیم مالی»، «میزان استفاده خانوارها از خدمات مالی»، «شناخت عوامل تاثیر‌گذار در استفاده خانوار از خدمات مالی» و «شناخت مشکلات موجود در دسترسی به خدمات مالی» را در مناطق شهری ایران دنبال کرده بود.
این گزارش در مورد اطلاعات دسترسی خانوارها به خدمات مالی نتیجه می‌گیرد؛ در مناطق شهری ایران که در این طرح آماری موارد استفاده تسهیلات دریافت‌شده توسط خانوارها در سه دسته «مصرفی»، «مسکن» و «تولیدی» قابل تقسیم است. وام‌های تولیدی اعطاشده به اشخاص حقیقی، در بخشی از تولید کشور استفاده شده‌اند که در آمارگیری‌های دیگر به سختی قابل پیگیری خواهند بود. بنگاههای (عمدتا غیررسمی) کوچک از این تسهیلات استفاده کرده‌اند. با بررسی داده‌های وام‌های استفاده‌شده در مصارف تولیدی می‌توان اطلاعاتی (هرچند اندک) در مورد دسترسی بخش غیرشرکتی به تامین مالی به‌دست آورد.
حساب جریان وجوه
این پژوهش در بخش بعدی به تعریف حساب جریان وجوه پرداخته است. بر این اساس حساب مذکور چارچوبی آماری است که در آن میزان منابع تجهیزشده، نوع و نحوه سرمایه‌گذاری‌های غیرمالی و مالی (مصارف) و میزان کسری یا مازاد منابع، برای اقتصاد ملی و بخش‌های نهادی در طول یک دوره مالی نشان داده می‌شود. به‌طور مشخص با استفاده از این حساب می‌توان مشخص کرد که واحدهای نهادی دارای کسری و مازاد در طول دوره مالی مورد بررسی، چگونه به مدیریت وجوه پرداخته و در صورت کسری از کدام ابزار تامین مالی استفاده کرده و در حالت مازاد چه روشی را برای سرمایه‌گذاری برگزیده‌اند.
این گزارش در مورد اطلاعات حساب جریان وجوه نتیجه می‌گیرد: داده‌های جریان وجوه برای مطالعه ساختار مالی در سطح همفزون کشوری، تصویری کلی از وضعیت تامین مالی بخش شرکتی و ابزارهای تامین مالی آن ارائه می‌کند.
مانده تسهیلات شبکه بانکی به بخش غیردولتی
بر اساس این گزارش، در پایگاه اینترنتی «بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی» بانک مرکزی، در بخش متغیرهای پولی و اعتباری، «مانده تسهیلات بانک‌ها و موسسات اعتباری به بخش غیردولتی حسب بخش‌های مختلف اقتصاد» ارائه شده است. مانده تسهیلات به تفکیک بخش‌های «بازرگانی داخلی، خدمات و متفرقه»، «کشاورزی»، «صنعت و معدن»، «ساختمان و مسکن»، «سرمایه‌گذاری مستقیم و مشارکت حقوقی» (تا سال ۱۳۷۲) «سایر» (تا سال ۱۳۷۲) و «صادرات» (از سال ۱۳۷۳) و در تواترهای سالانه (از ۱۳۴۶ تا ۱۳۸۹) و فصلی (از ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۹) گزارش شده است. در این مورد این گزارش نتیجه می‌گیرد که به دلیل سطح همفزونی، این منبع داده‌ای، تصویری کلی از اختصاص تسهیلات بانک‌ها و موسسات اعتباری ارائه می‌کند. اطلاعات ماهانه خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی نیز در سایت بانک مرکزی قابل دسترس است.
گزارش عملکرد نظام بانکی کشور
موسسه عالی بانکداری، «گزارش عملکرد نظام بانکی کشور» شامل اطلاعات ۵ سال گذشته تمامی بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری شامل آمارهایی در مورد «دارایی‌ها»، «بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام»، «مانده تسهیلات اعطایی و مطالبات به تفکیک بخش‌های اقتصادی»، «مانده مطالبات سررسید گذشته، معوق و مشکوک‌الوصول»، «فعالیت‌های ارزی و بین‌المللی»، «تعداد شعب»، «میزان بهره‌مندی از فناوری بانکداری الکترونیک»، «نیروی انسانی» و «سود و زیان» را منتشر می‌کند. مانده تسهیلات اعطایی و مطالبات برای بخش‌های «کشاورزی»، «صنعت و معدن»، «ساختمان و مسکن»، «بازرگانی و خدمات» و «صادرات» تفکیک شده و جزئیات بیشتری ارائه نشده است. در مورد اطلاعات گزارش عملکرد نظام بانکی کشور، این گزارش نتیجه می‌گیرد که در این مجموعه اطلاعاتی مشابه داده‌های بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی بانک مرکزی با تواتر سالانه و به تفکیک بانک‌ها ارائه می‌شود. در مجموع به‌جز تصویری کلی از سهم بخش‌های مختلف اقتصادی از تسهیلات بانک‌ها و موسسات اعتباری، این مجموعه داده توانایی پاسخگویی به سوالات در حوزه تامین مالی بخش شرکتی را ندارد.
نیاز به پایگاه داده مناسب
گزارش پژوهشکده پولی و بانکی در مورد ارزیابی بانک‌های اطلاعاتی مرتبط با عرضه و تقاضای منابع مالی در کشور نتیجه می‌گیرد که با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته، روی داده‌های موجود در ایران در مورد تامین مالی بخش شرکتی به نظر می‌رسد به‌جز داده‌های شرکت‌های فهرست‌شده در بورس و فرابورس اوراق بهادار که اطلاعات نسبتا جامعی در مورد تامین مالی شرکت‌ها در اختیار می‌گذارند و البته مجموعه تورش‌داری از بنگاههای ایرانی محسوب می‌شوند، سایر منابع داده‌ای، اطلاعات کافی در موضوع تامین مالی ندارند. این گزارش با توجه به کمبود داده مناسب جهت بررسی ساختار مالی که اطلاعات دقیقی در سطح خرد از شرکت‌های ایرانی ارائه دهد، توصیه کرده است پایگاه‌های داده‌ای مناسبی برای پاسخگویی به سوالات در حوزه تامین مالی بخش شرکتی ایجاد شوند. بر اساس مطالعه داده‌های تامین مالی بخش شرکتی در سایر کشورها نیز پیشنهاد شده است در راستای کسب اطلاع از سازوکار تامین مالی بنگاهها، نحوه مواجهه آنها با نیاز نقدینگی و استفاده از منابع مختلف تامین مالی، تبیین ویژگی‌های ساختار مالی بخش شرکتی ایران و همچنین چگونگی اثرپذیری بخش تولیدی از سیاست‌های پولی و اعتباری، سوال‌های جدید به طرح‌های آماری موجود در کشور افزوده شوند یا طرح‌های آماری جدیدی اجرا شوند.
این پژوهش در انتها برای عملی شدن پایگاه داده مناسب در حوزه مالی ۴ پیشنهاد ارائه کرده است:
۱- گسترش پرسشنامه بررسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی بانک مرکزی: در این مورد پیشنهاد شده است تعداد محدودی سوال برای کسب اطلاع در مورد تامین مالی این کارگاه‌ها به پرسشنامه بررسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی اضافه شود.
۲- انجام طرح آماری «بررسی دسترسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی به ابزارهای تامین مالی» توسط اداره آمارهای صنعتی بانک مرکزی: این بند بیان می‌کند که یک طرح آماری جامع برای ارزیابی روش‌های تامین مالی در کارگاه‌های بزرگ صنعتی کشور طراحی شود و هر ۳ تا ۵ سال یکبار در کنار طرح آماری بررسی کارگاه‌های بزرگ صنعتی و روی همان جامعه آماری انجام شود.
۳- انجام طرح آماری «بررسی‌های شرکتی بانک جهانی» به کمک یک بانک توسعه‌ای در ایران: بر اساس این گزارش، بانک جهانی با همکاری «بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه»، «بانک توسعه درون آمریکا»، و «وزارت توسعه بین‌الملل انگلیس»، طرح آماری «بررسی شرکتی» را از سال ۲۰۰۵ در ۱۲۱ کشور به‌صورت استاندارد و به یک شیوه اجرا می‌کند. در این مورد پیشنهاد شده است در ایران نیز با استفاده از پرسشنامه و روش این طرح آماری، یک طرح آماری تهیه شود و با حمایت یک بانک توسعه‌ای مثل بانک صنعت و معدن یا صندوق توسعه ملی اجرا شود. پرسشنامه این طرح برای بنگاههای صنعتی و خدماتی متفاوت است و در موضوعات مختلفی از ویژگی‌های بنگاه، ترکیب نیروی کار، فروش و هزینه‌ها، رابطه با دولت و اقتصاد غیررسمی اطلاعات جمع‌آوری می‌کند. با توجه به ویژگی‌های سوالات، در تهیه این آمار از موسسات دولتی یا وابسته به دولت استفاده نمی‌شود. در این مورد پیشنهاد شده است برای استفاده از این طرح آماری در ایران، نیاز بیشتری به تطبیق آن با شرایط داخل کشور وجود دارد.
۴- گسترش پرسشنامه طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی کشور توسط مرکز آمار ایران: با اینکه آمارگیری مرکز آمار از کارگاه‌های صنعتی (بالای ۱۰ نفر کارکن) پرسشنامه مفصلی دارد ولی اطلاعاتی در مورد تامین مالی این کارگاه‌ها جمع‌آوری نمی‌کند. پیشنهاد مطرح شده در این زمینه این است که سوالاتی در موضوع تامین مالی کارگاه‌ها به سوالات پرسشنامه سال ۱۳۹۳ (که اطلاعات سال ۱۳۹۲ را جمع‌آوری می‌کند) اضافه شود.
ارسال نظر