رسول رحمتی نودهی مدرس دانشگاه در اقتصاد‌های درحال توسعه و پیشرفته نقش بیمه تعیین‌کننده است و بدون به‌کار‌گیری آن، تحولات شگرف بشری تحقق نمی‌یابد. صنعت بیمه به سبب توان بالقوه‌ای که در فراهم ساختن زمینه‌های مناسب برای سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد، در حفظ حقوق بیمه‌گذاران و در نیل به رشد و توسعه اقتصادی کشور اهمیت فراوان دارد؛ بنابراین وظیفه صنعت بیمه، به منزله موسسه مالی این است که توان و قدرت خویش را در ارائه تامین، تشکیل سرمایه و تقویت بنیه سرمایه‌گذاری اقتصادی جامعه نشان دهد و ثابت کند که بازیافت موفقیت و قدرت ملی اهداف کلان اقتصادی صنعت موثر است. بر کسی پوشیده نیست که یکی از عوامل اصلی و مهم رشد و توسعه اقتصادی یک کشور افزایش سرمایه‌گذاری‌های مولد در آن جامعه و رابطه مستقیمی است که بین توسعه اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها وجود دارد. این مطلب به‌ویژه در کشوری چون ایران با مشخصه‌هایی نظیر بازسازی و نوسازی ظرفیت‌های تولیدی، افزایش تولید ناخالص ملی، هدایت اقتصاد از فعالیت‌های غیر مولد به مولد، کاهش وابستگی در زمینه استراتژیک به خارج از کشور با توجه به تحریم‌های ظالمانه و دست آخر اعمال سیاست‌های خصوصی‌سازی و مهار تورم از طریق افزایش تولید، حائز اهمیت است.

در کشور ما غیر از بانک‌ها که به اصطلاح تامین‌کننده اعتبارات کوتاه‌مدت یا میان‌مدت واحدهای اقتصادی شناخته می‌شوند بیمه نیز به منزله یک منبع مهم تامین مالی و سرمایه‌گذاری نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. به این ترتیب سرمایه‌گذاری از محل ذخایر فنی یکی از وظایف مهم شرکت بیمه است.

بنابراین صنعت بیمه گذشته از عملکرد ویژه خود؛ یعنی تامین و جبران خسارت می‌تواند به‌صورت یک منبع تامین مالی و سرمایه‌گذاری نقش مهمی در اقتصاد ایفا کند.

نقش و ماهیت پس‌انداز

یکی از عوامل کلیدی و تعیین‌کننده در فرآیند توسعه اقتصادی، پس‌انداز است. این مفهوم به دو شکل پس‌اندازهای مالی و پس‌اندازهای غیر مالی مطرح می‌شود. در پس‌اندازهای مالی سرمایه‌های پراکنده در سطح جامعه برای خرید اموالی نظیر زمین، مسکن، جواهرات و ... صرف می‌شود.

ولی در پس‌اندازهای غیر مالی این سرمایه‌ها در مسیرهایی نظیر خرید اوراق مشارکت و بیمه‌های عمر با ویژگی پس‌انداز قرار می‌گیرند. در پس‌اندازهای مالی، سرمایه‌های موردنظر عملا فاقد قابلیت تحریک بازار سرمایه و تامین نیازهای مالی برنامه‌های توسعه هستند، اما به کمک پس‌اندازهای غیر مالی ظرفیت‌های مورد نیاز برای اجرای پروژه‌های مختلف فراهم می‌شود.

مطالعات نشان می‌دهد نسبت پس‌انداز به تولید ناخالص ملی در ۱۴ کشور از ۲۰ کشوری که از لحاظ توسعه اقتصادی بالاترین رشد را داشته‌اند، بالغ‌بر ۲۵ درصد بود، اما این نسبت در ۱۴ کشور از ۲۰ کشوری که کمترین رشد اقتصادی را داشته‌اند کمتر از ۱۵ درصد بوده است. این مساله نشان می‌دهد که رابطه میان پس‌انداز و تولید ناخالص رابطه‌ای مستقیم و تعیین‌کننده است. از آنجا که بیمه‌های عمر و پس‌انداز نیز یکی از محورهای مهم پس‌اندازهای غیر مالی را تشکیل می‌دهند میزان توسعه این بیمه نقش قابل ملاحظه‌ای را در دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی به خود اختصاص می‌دهند. علاوه‌بر این بیمه عمر و پس‌انداز از کارکردهای کلان اقتصادی دیگری نظیر مقابله با کاهش ارزش پول و حفظ قابلیت ایفای تعهدات بیمه‌گر نیز برخوردار است.

همچنین در سطح خرد نیز این بیمه امکان ایجاد سرمایه برای اعضای جامعه و خانواده آنها را فراهم کرده و موجب تحکیم اقتصاد خانواده می‌شود.

با توجه به اهمیت قابل توجه بیمه‌های عمر و پس‌انداز در توسعه اقتصادی به‌نظر می‌رسد باید عوامل موثر بر توسعه بیمه‌های عمر در دیگران شناسایی شده و در برنامه ریزی‌ها مورد توجه قرار گیرد. شاید بتوان مهم‌ترین عوامل موردنظر را به شرح زیر بر شمرد:

۱- ثبات اقتصادی: با توجه به بلندمدت بودن تعهدات بیمه عمر، نبود ثبات در اقتصاد جامعه امکان مدیریت شایسته این بیمه را تحت‌تاثیر قرار داده و گرایش مردم به آن را کاهش خواهد داد.

۲- فرهنگ بیمه: تلقی مردم نسبت به بیمه و ورود آن به باورها و هنجارهای فرهنگی جامعه که خود تابع شناخت مزایا و قابلیت‌های آن است، از دیگر عوامل مهم در توسعه بیمه عمر است.

۳- تورم: یکی از آفت‌های پس‌انداز مالی تورم است و وجود آن توسعه بیمه‌های عمر را کند می‌کند.

۴- در آمد واقعی خانواده‌ها: درآمد واقعی خانواده که خود تابع وضعیت اقتصادی جامعه است، یکی از مهم‌ترین عوامل در رویکرد مردم به این بیمه را شکل می‌دهد.

۵- ارائه طرح‌های مناسب و کارآمد از سوی بیمه‌گران: وجود طرح‌های بیمه عمر و مناسب با شرایط اقتصادی جامعه و نیازهای مردم از دیگر عوامل مهم در توسعه آن است. در این راستا شکل‌گیری موسسات تخصصی بیمه عمر می‌تواند زمینه مناسبی را برای تخصصی و کار آمد شدن طرح‌ها و هم چنین بهبود مدیریت سرمایه‌گذاری و نظارت بر آن فراهم کند.

با توجه به تحولات اخیر صنعت بیمه کشور که رفع تنگناهای موجود و افزایش ظرفیت بیمه‌گری از جمله چشم‌اندازهای آینده آن هستند، به‌نظر می‌رسد شرایط مناسبی برای توسعه صنعت بیمه در کشور و به‌ویژه بیمه عمر و پس‌انداز فراهم شده است.

این امید می‌رود که با تحقق ظرفیت‌های جدید، شکل‌گیری شرکت‌های بیمه تخصصی عمر و رفع نارسایی‌های موجود، در آینده شاهد توسعه بیمه‌های عمر و به‌دنبال آن افزایش سهم پس‌اندازهای غیر مالی در بازار سرمایه و تاثیر مثبت آن بر توسعه اقتصادی کشور باشیم.

منابع و مآخذ:

۱-اوبر، ژاک لوک، بیمه عمر و سایر بیمه‌های اشخاص. ترجمه جانعلی محمود صالحی، بیمه مرکزی ایران. چاپ اول ۱۳۷۲.

۲-تاجدار، سیدرسول «بررسی علل عدم رشد بیمه عمر در ایران» دانشکده مدیریت دانشگاه تهران پایان‌نامه سال ۱۳۷۵.

۳-جوهریان، محمدولی، بیمه عمر انتشارات بیمه ایران. چاپ اول تهران ۱۳۷۳.

۴-کریمی، آیت، کلیات بیمه.

۵-کریمیان، محمد تقی، «بررسی علل عدم رشد بیمه‌های اشخاص درایران» کتابخانه بیمه مرکزی پایان‌نامه ۱۳۷۱.