دنیای اقتصاد- تازه‌ترین آمارهای منتشر شده حاکی از این است که در اردیبهشت‌ماه سال جاری، به طور متوسط در هر روز تعداد ۱۳ هزار چک برگشت‌ خورده و در مجموع در دو ماه ابتدایی امسال، بیش‌از ۶۸هزار میلیارد ریال چک برگشت داده شده است. این داده‌ها نشان می‌دهد گرچه نسبت «تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده» در دو سال اخیر روندی کاهشی داشته، اما همچنان در حدود مقادیر بالای ۱۰ درصد نوسان می‌کند که در مقایسه با سطوح زیر ۵ درصدی سال‌های پیش از ۱۳۸۶، نسبت بالایی محسوب می‌شود. بانک مرکزی برای بازه زمانی اردیبهشت‌ماه اعلام کرد برگشت روزانه ۱۳ هزار چک از هر ۹ چک مبادله شده در دو ماه اول امسال یک چک برگشت خورده است گروه بازار پول- تازه‌ترین آمارهای منتشر شده حاکی از این است که در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، به طور متوسط هر روز تعداد ۱۳ هزار چک برگشت‌ خورده و ارزش چک‌های برگشتی در هر روز، در حدود ۱۴۹ میلیارد تومان بوده‌است. این آمار از افزایش ۴۳ درصدی تعداد و رشد ۱۰۶ درصدی ارزش چک‌های برگشت داده شده در اردیبهشت نسبت به ماه پیشین حکایت دارد. همچنین این داده‌ها نشان می‌دهد نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده در دو سال اخیر روندی کاهشی را در پیش گرفته، اما همچنان حدود مقادیر بالای ۱۰ درصد نوسان می‌کند که در مقایسه با سطوح زیر ۵ درصدی سال‌های پیش از ۱۳۸۶، نسبت بالایی محسوب می‌شود. ضمن اینکه آمار جدید ارائه شده نشان می دهد از هر ۱۰ برگ چک مبادله شده در اردیبهشت‌ماه امسال یکی برگشت خورده است. همچنین در دو ماهه ابتدایی امسال، تعداد ۷۰۷ هزار برگ چک به ارزش ۶ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان برگشت داده شده است. این میزان چک برگشتی گرچه به لحاظ تعداد نسبت به دوره مشابه سال ۱۳۹۱ کاهش داشته، اما از لحاظ ارزش افزایش داشته است. چک‌های مبادله شده بر اساس آمار منتشر شده، در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری در اتاق پایاپای اسناد بانکی تهران، در حدود چهار میلیون و ۴۳ هزار برگ سند (چک) مورد مبادله قرار گرفته و ارزش کل این اسناد، در حدود ۹۸ هزار و ۵۶۰ میلیارد تومان محاسبه شده است. تعدیل این آمار با استفاده از قرار دادن پایه شاخص برای سال ۱۳۹۰ (شاخص‌های تعداد و ارزش اسناد در سال ۱۳۹۰ معادل با عدد ۱۰۰ فرض شده‌است)، نشان می‌دهد شاخص تعداد برای اردیبهشت امسال به عدد ۴/۹۴ رسیده و شاخص ارزش نیز به حدود ۵/۱۶۰ شده است. موضوعی که نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۰ تاکنون، تعداد چک‌های مبادله شده در حدود ۶ درصد کاهش یافته، اما ارزش آنها بیش از ۶۰ درصد افزایش یافته‌است. آمار منتشر شده قبلی نشان می‌داد در فروردین‌ماه، تعداد چک‌های مبادله شده به میزان ۵/۲ میلیون برگ و ارزش آنها در حدود ۴۹ هزار و ۲۲۰ میلیارد تومان بوده که مقدار شاخص تعداد اسناد برای آن در حدود ۷/۵۸ و شاخص ارزش نیز برای آن، معادل ۲/۸۰ خواهد شد. به این ترتیب مقایسه آمار اردیبهشت با ماه پیش از آن، بیانگر این است که در دومین ماه سال‌جاری، تعداد اسناد مبادله شده با رشدی در حدود ۸/۶۰ درصد و مبلغ آنها نیز با رشدی در حدود ۱/۱۰۰ درصد افزایش داشته است. اما بررسی بیشتر حاکی از این است که در فروردین‌ماه، تعداد و ارزش چک‌های مبادله شده با افت چشمگیری مواجه بوده است و رشد بالای شاخص در اردیبهشت نسبت به ماه پیشین، نشانه روند غیرمنتظره‌ای در اردیبهشت نیست، بلکه رفتار مبادله‌کنندگان در مبادله تعداد بیشتری سند در فروردین‌ماه بوده که با روندهای پیشین متفاوت بوده است. در این زمینه، مقایسه شاخص‌های اردیبهشت با ماه مشابه سال قبل، حکایت از این دارد که در این بازه یک ساله، تعداد اسناد (چک‌های)مبادله شده با کاهشی به میزان ۸/۲ درصد و ارزش این اسناد نیز با افزایشی در حدود ۵/۴۷ درصد مواجه بوده‌است. چک‌های برگشتی گزارش «شاخص‌ ماهانه اقتصادی» برای اردیبهشت‌ماه که از سوی بانک مرکزی ارائه شده، علاوه‌بر آمار چک‌های مبادله شده، تعداد و ارزش چک‌های «برگشت‌داده‌شده» در اتاق پایاپای اسناد بانکی تهران مشخص کرده ‌است. این گزارش نشان می‌دهد در این ماه تعداد ۴۱۵ هزار برگ سند (چک) به مبلغی حدود ۴ هزار و ۶۱۰ میلیارد تومان برگشت داده‌شده‌است. این آمار حاکی از این است که در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۹۲، شاخص‌های تعداد و مبلغ اسناد برگشت داده شده، به اعداد ۲/۷۸ و ۲/۱۵۵ رسیده‌است. مقایسه این آمارها با فروردین‌ماه حاکی از این است که تعداد چک‌های برگشتی در اردیبهشت نسبت به ماه پیشین، در حدود ۴/۴۲ درصد افزایش یافته و ارزش این اسناد نیز، در بازه یک‌ماهه مزبور حدود ۴/۱۰۶ درصد افزایش یافته‌است. مشابه روال پیشین، در بررسی روند چک‌های برگشتی نیز مقایسه صرف با روند فروردین‌ماه کافی نیست و می‌توان دوره زمانی گسترده‌تری مثلا بازه زمانی اردیبهشت ۱۳۹۱ تا اردیبهشت ۱۳۹۲ را در نظر گرفت. این بررسی حاکی از این است که در این بازه یک‌ساله، تعداد چک‌های برگشتی در حدود ۵/۲۲ درصد کاهش داشته، در حالی که ارزش این چک‌ها رشدی به میزان ۴/۱۱ درصد را تجربه کرده‌است. به این ترتیب می‌توان این چنین نتیجه گرفت که در این روند زمانی، «تعداد» کمتری چک برگشت خورده ولی «ارزش» چک‌های برگشت خورده، بیشتر بوده‌است. به عبارت دیگر، «متوسط ارزش هر چک برگشت داده شده» به میزان قابل‌توجهی بالا رفته‌است. ارزش متوسط هر چک برگشتی بررسی آمار منتشر شده درخصوص اسناد (چک‌های) مبادله شده در اتاق پایاپای تهران، حاکی از این است که هر چک مبادله شده در اردیبهشت‌ماه سال‌جاری به طور متوسط ارزشی بالغ بر ۲۴ میلیون تومان داشته‌است. این در حالی است که در فروردین‌ماه امسال، این رقم (ارزش متوسط هر چک) حدود ۲۰ میلیون تومان بوده است که نشان‌دهنده این است که در بازه زمانی یک ماهه از فروردین تا اردیبهشت، متوسط ارزش هر چک مبادله شده در حدود ۲۰ درصد افزایش یافته‌است. این بررسی را در خصوص ارزش متوسط هر چک برگشت‌داده شده نیز می‌توان انجام داد. به این ترتیب، با استفاده از داده‌های رسمی، مشخص می‌شود که هر چک برگشت داده شده در اردیبهشت‌ماه، به‌طور متوسط ارزشی حدود ۱۱ میلیون تومان داشته‌است؛ در فروردین‌ماه، اما ارزش متوسط هر چک برگشتی، حدود ۵/۷ میلیون تومان بوده‌است. موضوعی که نشانگر افزایش ارزش متوسط هر چک برگشتی بوده‌است. علاوه‌بر این، با توجه به اینکه ارزش متوسط هر چک مبادله شده در اردیبهشت‌ماه، در حدود ۲۰ میلیون تومان و ارزش متوسط هر چک برگشت داده شده در این ماه در حدود ۱۱ میلیون تومان بوده است، می‌توان نتیجه گرفت که چک‌های برگشت‌داده‌شده، به طور متوسط ارزش به مراتب کمتری از چک‌های مبادله شده داشته‌اند. چند چک در روز این گزارش حاکی از این است که در اردیبهشت‌ماه، به تعداد ۴ میلیون و ۴۳ هزار برگ سند مبادله شده که ارزش کل آنها حدود ۹۸ هزار و ۵۶۰ میلیارد تومان بوده است. همچنین در این ماه تعداد ۴۱۵ هزار برگ سند (چک) به مبلغی در حدود ۴ هزار و ۶۱۰ میلیارد تومان برگشت داده‌شده‌است. به این ترتیب، می‌توان محاسبه کرد که به طور متوسط هر روز، چند چک مبادله شده، چند چک برگشت داده می‌شود و میانگین ارزش این چک‌ها در هر روز به چه صورت است. با استفاده از آمارهای تازه، مشخص می‌شود که در اردیبهشت‌ماه، به طور متوسط در هر روز تعداد تقریبا ۱۳۰ هزار چک مورد مبادله قرار گرفته‌است. همچنین متوسط ارزش مبادلات روزانه از طریق چک، به میزان ۳ هزار و ۱۷۹ میلیارد تومان بوده‌است. علاوه‌بر این، در این ماه به طور متوسط روزانه تعداد ۱۳ هزار چک برگشت خورده که ارزش چک‌های برگشتی در هر روز، در حدود ۱۴۹ میلیارد تومان بوده‌است. چک برگشتی به مثابه شاخص اعتماد برخی از کارشناسان معتقدند برگشت چک‌ها را می‌توان به عنوان شاخصی از «اعتماد بازار» مورد ارزیابی قرار داد؛ با این حال، نمی‌توان به عنوان مثال «ارزش» چک‌های برگشت داده‌شده را به عنوان این شاخص مد نظر قرار داد. چرا که انتظار می‌رود در پی تورم بالای چند سال گذشته، ارزش «اسمی» مبادلات افزایش یافته باشد و همراستا با این افزایش اسمی، ارزش ریالی چک‌های برگشت داده شده نیز افزایش یافته باشد. در خصوص تعداد چک‌های برگشت داده شده نیز تقریبا می‌توان انتقادات مشابهی را وارد دانست. مثلا ممکن است میزان مبادلات چک به طور کلی و در واکنش به تغییرات دیگر ابزارهای پرداخت، افزایش زیادی یافته باشد و «تعداد» چک‌های برگشتی نیز، زیاد شده باشد، هر چند افزایش کل چک‌های مبادله شده به نسبت بیشتری باشد. بنابراین مقایسه تعداد چک‌های برگشتی در دوره‌های مختلف نیز می‌تواند جنبه‌هایی از واقعیت را منعکس نکند. یکی از شاخص‌هایی که در خصوص تغییرات و افزایش یا کاهش‌های صورت گرفته در «برگشت چک در بازار» در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار می‌گرفت، «نسبت چک‌های برگشتی به کل‌ چک‌های مبادله شده» بود. این نسبت هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ ارزش، قابل‌محاسبه و ارائه است. با این حال برخی از کارشناسان می‌گویند این نسبت نیز نمی‌تواند برخی از ابعاد بی‌اعتمادی در بازار را نشان دهد؛ چرا که به عنوان مثال در سال‌های اخیر و به دنبال تغییرات صورت گرفته در مقررات چک، این ابزار پرداخت بخشی از کارآیی خود را در پرداخت‌های بازار از دست داده و فعالان بازار استفاده کمتری از چک در پرداخت‌های خود می‌کنند. نسبت چک‌های برگشتی به کل چک‌ها بررسی آمار ارائه شده حاکی از این است که «نسبت تعداد چک‌های برگشت‌خورده به کل چک‌های مبادله شده» در اردیبهشت‌ماه، به رقم ۳/۱۰ درصد رسیده است که در مقایسه با رقم ۹/۱۲ درصدی در اردیبهشت‌ماه سال قبل، روندی کاهشی را نشان می‌دهد. به عبارت دیگر این آمار می‌گوید از مجموع چک‌های مبادله شده در اردیبهشت‌ماه، به میزان ۳/۱۰ درصد از آنها برگشت خورده است. همچنین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل چک‌ها نیز در این ماه، در حدود ۷/۴ درصد بوده است که در مقایسه با رقم ۲/۶ درصدی مربوط به این نسبت در اردیبهشت سال قبل، روندی نزولی را نشان می‌دهد. البته بررسی اطلاعات تاریخی مربوط به این شاخص‌ها نشان می‌دهد که تا سال ۱۳۸۶، معمولا هر ساله در حدود ۵ درصد یا کمتر از کل چک‌های مبادله شده برگشت خورده است، اما بعد از سال ۱۳۸۷ و با اجرایی شدن برخی سیاست‌های اقتصادی و پدیدار شدن نتایج برخی از اقدامات بر شرایط اقتصاد، این شاخص نیز روندی رو به بالا در پیش گرفت، به طوری که در سال ۱۳۸۷ این نسبت به ۸/۷ درصد، در سال ۱۳۸۸ به ۷/۱۰ درصد، در سال ۱۳۸۹ به ۹/۱۱ درصد و در سال ۱۳۹۰ به ۴/۱۲ درصد رسید. این نسبت در سال ۱۳۹۱ کاهش یافت و در حدود ۸/۱۱ شد و بررسی‌ها حاکی از این است که در دو ماهه ابتدایی سال‌جاری نیز این نسبت در حدود ۸/۱۰ بوده است؛ بنابراین با وجود اینکه این نسبت (چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله شده) در سال ۱۳۹۱ و اوایل امسال، روندی کاهشی را در پیش گرفته، اما همچنان در حدود مقادیر بالای ۱۰ درصد است که در مقایسه با سطوح زیر ۵ درصدی سال‌های پیش از ۱۳۸۶، نسبت بالایی محسوب می‌شود.

برگشت روزانه 13 هزار چک