حذف صفرهای پول ملی و تجربه ترکیه

مسعود رضا طاهری

با آغاز سال ۲۰۰۵میلادی واحد پول جدید ترکیه به نام «لیر جدید ترکیه» (Yene Turk lirasi) پا به عرصه کار و تجارت این کشور نهاد. با تولد لیر جدید اگر چه سردرگمی مختصری در تبادلات پولی و ارزی این کشور به ویژه در بخش گردشگری به وجود آمد اما زمان زیادی برای جمع‌آوری لیر قدیمی ترکیه و جایگزینی لیر جدید نیاز نبود. کما اینکه درآمد سالانه هنگفت این کشور (۲۱میلیارد دلار در سال۲۰۰۶) از این صنعت و دست به دست شدن سریع پول جدید ترک‌ها، خیلی زود جایگاه ویژه آن را در جداول نرخ‌های برابری ارزهای جهانی فراهم کرد.

لیر جدید ۶صفر کمتر داشت. به عبارتی اسکناس‌های یک میلیون لیری قدیمی جای خود را با حفظ قدرت خرید، به اسکناس‌های یک لیری داد.

تا پیش از یکم ژانویه ۲۰۰۵ اسکناس‌های ترکیه به اقسام ۱، ۵، ۱۰ و ۲۰میلیون لیری دست به دست می‌شد و پس از آن به صورت اسکناس‌های ۱، ۵، ۱۰، ۲۰، ۵۰ و ۱۰۰ لیری منتشر شد. هر لیر جدید نیز معادل ۱۰۰ «قروش» به عنوان پول خرد در این کشور با تنوع سکه‌های ۱، ۵، ۱۰، ۲۵ و ۵۰ قروشی عرضه شد.

کاهش ۶صفر از واحد پول ترکیه قطعا از جمله اهداف بلندمدت سیاست‌های پولی در این کشور بوده است. واقع امر این است که زمانی که نرخ تورم در کشوری، لجام‌گسیخته بالا می‌رود، نرخ کالا و خدمات نجومی می‌شود. به ویژه اگر در کشوری همچون ترکیه اسکناس‌های متداول ارقام میلیونی داشته باشند و مجبور باشید به فرض برای خرید یک ساندویچ حداقل ۳میلیون لیر بپردازید. بنابراین واضح است که در چنین شرایطی یکی از راه‌های آسان‌تر چرخه پول و اعتبارات، می‌تواند همین کاهش تعداد صفر از رقم اسکناس باشد و گرنه کاهش تعداد صفر به خودی خود قدرت کاهش نرخ تورم را ندارد بلکه آثار روانی و انتظارات تورمی را نیز قدری تشدید می‌کند. آنچنان که از گزارش‌های بانک مرکزی ترکیه برمی‌آید، کاهش ۶ صفر از رقم اسکناس‌های ترکیه دلایل مختلفی داشته که از آن جمله می‌توان به چند مورد اشاره کرد.

اول اینکه با تداوم رشد تورم در دهه ۷۰در کشور ترکیه ارقام و مبالغ کالا و خدمات به صورت میلیارد، تریلیون و حتی کادتریلیون منظور می‌شد. دوم اینکه حجم نقدینگی در اقتصاد ترکیه موجب می‌شد که هر ۲سال یکبار به اسکناس‌های بزرگ‌تری نسبت به آنچه از سال ۱۹۸۱ منتشر شده بود نیاز باشد.

سوم اینکه تعداد بیشمار ارقام و مبالغ در حسابداری، ثبت آمار، یارانه، نظام پرداخت‌ها و مبادلات موجب اشکالات فراوان بود.

از سویی تجربه حداقل ۴۹ کشور جهان در این زمینه پیامدهای مثبتی داشته است و ترکیه نیز خواستار عقب نماندن از این قافله بود. به طور مثال کشور برزیل در ۶مرحله ۱۸ صفر، کشور آرژانتین در ۴مرحله ۱۳ صفر، اسراییل در ۴مرحله ۹صفر، کشور هلند ۴صفر و کشور یونان در یک مرحله ۳صفر از ارقام پولی خود کاسته‌اند. و در نهایت این اقدام به عنوان یک نیاز تکنیکی مورد توجه مقامات پولی بانک مرکزی ترکیه قرار گرفته است.

کاهش تعداد صفر اگر چه یک نیاز معرفی شده اما در صورت عدم کنترل تورم لزوما اتفاق میمونی نیست. شاید بهترین شاهد این ادعا واحد پولی ژاپن باشد که سال‌ها است «صدین» است.