محسن صیرفی

در شماره ۱۳۰۰ روزنامه دنیای اقتصاد روز سه‌شنبه ۹/۵/۱۳۸۶ صفحه بانک و بیمه (۱۳) مطلبی تحت عنوان بالا آمده بود که پاسخ به آن را ضروری می‌دانم. نگارنده محترم با عبارت‌هایی که میدان مسابقه را به یاد می‌آورد می‌فرمایند: «چنین به نظر می‌آید که پیروزی کوتاه‌مدت و بی‌نتیجه طرفداران کاهش نرخ سود با شگرد (فرمول) نه چندان جدیدی که سال گذشته بانک‌های خصوصی از آن استفاده می‌کردند به شکست مبدل شده است.» و در جای دیگر آورده‌اند: «بنابراین طرفداران کاهش نرخ سود بانکی از پیروزی ظاهری خود خشنود نباشند چرا که در صورت اجرایی شدن فرمول جدید عملا بازی نرخ سود در سال ۸۶ را به طرفداران تثبیت (و افزایش) نرخ سود واگذار کرده‌اند.»

در یادداشت همچنین آمده است: «در این فرمول برخلاف فرمول فعلی که نرخ سود به صورت سالانه محاسبه می‌شود، نرخ سود به صورت ماهانه محاسبه و از مشتری دریافت خواهد شد.» در انتهای مطلب هم (البته به عنوان حسن‌ختام) آورده‌اند: «برای سال آینده هم لطفا از کاهش نرخ سود بانکی جدا خودداری کنند چون در آن صورت شاهد ارائه فرمول محاسبه سود به روش ثانیه شمار خواهیم بود!!»

اول آنکه: در فرمول فعلی نیز سود دوران تقسیط به صورت ماهیانه محاسبه می شود و نه سالانه! مشکلات این فرمول در مقاله‌های متعدد و متنوع روزنامه دنیای اقتصاد از جمله در مقاله «چه کسی سود می‌برد؟» شماره ۱۰۷۰ دوشنبه ۱۰/۵/۱۳۸۵ و در مطلب «حرکت بر مبنای واقعیت‌ها و به صورت شفاف!» شماره ۱۰۸۵ یکشنبه ۳۰/۷/۱۳۸۵ به قلم اینجانب دقیقا تشریح شده است. اشکال اساسی فرمول فعلی «زیان نامریی» ناشی از راکد ماندن سرمایه در یک دوره زمانی است که با افزایش مدت این زیان بیشتر می‌شود. جزییات بیشتر مربوط به «زیان نامریی» و مبنای شکل‌گیری آن به همراه جداول و نمودارهای مربوطه در مطلب یادشده آمده است. جالب آنکه تفاوت درصدها در جدول انتهای «یادداشت» مزبور نیز ناشی از همین «زیان نامریی» است و نه چیز دیگر. به این ترتیب برخلاف آنچه در این جدول تصویر شده‌است چنانچه تسهیلاتی با نرخ ۰۴/۱۸درصد با اقساط ۲۰ساله پرداخت شود و مبنای محاسبه سود فرمول فعلی تقسیط باشد سود دریافتی واقعی معادل ۱۳درصد خواهد بود.

دوم آنکه: معمولا نرخ سود سالانه است و محاسبه سود بر مبنای سال، ماه یا روز (با توجه به تناسب واحد زمانی مخرج کسر با صورت کسر در فرمول محاسبه و برای مدت زمان مفروض) تفاوتی در مقدار سود ایجاد نمی‌کند. البته هرچه واحد زمان کوچک‌تر باشد، امکان محاسبه دقیق‌تر (و نه لزوما بیشتر) وجود خواهد داشت. بنابراین محاسبه سود «به روش ثانیه‌شمار» نیز جایی برای نگرانی ندارد. جالب آنکه در برخی کشورها نظیر ترکیه بعضی از بانک‌ها به مشتریان خود به صورت «ساعتی» سود می‌پردازند. به این ترتیب که مشتری عصر امروز مبلغی را به بانک می‌سپرد و فردا صبح مبلغ سپرده و سود آن را دریافت می‌کند. اخبار مربوط به نوعی خلاف را نیز همه ما بارها خوانده و شنیده‌ایم که:‌ کارمند خطاکار شعبه یک بانک بدون آنکه سندی صادر و ثبت کند، در ابتدای روز مقداری از موجودی صندوق خود را در اختیار فردی می‌گذارد. آن فرد وجه دریافتی را در پایان وقت اداری برمی‌گرداند و کارمند خطاکار را نیز از «سود» حاصله بهره‌مند می‌سازد. این مثال نیز نشان می‌دهد که «سرمایه» در طول «زمان» (یعنی ساعت‌ها، دقیقه‌ها و در عصر الکترونیک ثانیه‌ها) می‌تواند موجب تولید «سود» شود.

سوم آنکه: مگر سود اوراق مشارکت روزشمار نیست؟‌ مگر بانک‌ها به سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت به صورت روزشمار سود پرداخت نمی‌کنند؟‌ چرا بانک‌ها بایستی هنگام دریافت سود تسهیلات به صورت دیگری عمل کنند؟ آنگاه پاسخ موکلان خود (یعنی همان صاحبان حساب سپرده) را چگونه می‌توانند بدهند؟

خلاصه آنکه: اگر بنا باشد در زمینه‌های علمی و از جمله مسائل اقتصادی به جای درستی یا نادرستی یک پدیده، برد و باخت یا سود و زیان این یا آن گروه را معیار بررسی‌ها و تحلیل‌ها قرار دهیم، حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی بسیار دشوار و زمان‌بر خواهد شد. به امید آنکه تحلیل‌ها و موضع‌گیری‌های ما بر مبنای حق و عدالت و آگاهی کافی از موضوع مورد تحلیل باشد.

تحلیلگر ارشد سیستم‌های بانکی