برخورداری از بازارهای سرمایه پیشرفته، از جمله ویژگی‌های اقتصادی کشورهای توسعه یافته امروزی است.

مهم‌ترین وظیفه بازارهای مالی، جذب و هدایت صحیح نقدینگی در جهت دستیابی به رشد و توسعه پایدار است. در این راستا وجود نهادها و ابزارهای مناسب جهت ایفای بهینه نقش سازماندهی منابع امری اجتناب‌ناپذیر است.

در سال‌های اخیر همراه با شروع حرکت اقتصادی روبه رشد ایران، بورس اوراق بهادار نیز کانون توجه سرمایه‌گذاران خرد و کلان قرار گرفته است، به گونه‌ای که ارزش روز بازار بورس تهران از ۶۲۰۰۰میلیارد ریال در ابتدای سال ۱۳۸۰ به ۳۲۰۰۰۰میلیارد ریال در پایان بهمن ماه ۱۳۸۴ رسیده است که رشدی بالغ بر ۵۱۶درصد را نشان می‌دهد.

شاخص کل بورس اوراق بهادار نیز با رشد ۳۱۷درصدی در همین دوره از ۲۹۸۰ واحد به ۹۴۵۰ واحد افزایش یافته است.

افزایش تعداد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و ایجاد زمینه برای سرمایه‌گذاری‌های جدید سیاست‌های دولت در جهت خصوصی سازی شرکت‌ها و صنایع که غالبا در چارچوب عرضه سهام بورس صورت می‌گیرد، افزایش حجم نقدینگی در بورس به دلیل رکود سایر گزینه‌های سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر، شرایط تسهیل شده بورس برای سرمایه‌گذاری با سرمایه‌های مختلف و ... از جمله عوامل اصلی رشد بورس اوراق بهادار تهران در سال‌های اخیر محسوب می‌شوند.

اما به‌رغم توجه روزافزون سرمایه‌گذاران، همچنان کاستی‌های فراوانی در زمینه ایجاد موسسات و طراحی ابزارهای جدید مورد نیاز بازار سرمایه کشور مشاهده می‌شود.

از جمله عوامل کلیدی جهت توسعه بازار سرمایه و جذب نقدینگی از سوی این بازار وجود ابزارهای مناسب کنترل و مدیریت ریسک در بازار است.

در بازارهای مالی توسعه یافته دنیا ابزارهای متنوعی جهت مدیریت ریسک وجود دارد که عمدتا در قالب ابزارهای مشتقه ساماندهی شده‌اند. از جمله این ابزارها می‌توان به قراردادهای آتی، قراردادهای اختیار معامله، تاخت و... اشاره کرد. از جمله دیگر راه‌های کنترل و مدیریت ریسک می‌توان به بیمه سهام و بیمه سبد سهام اشاره کرد. در بازار سرمایه ایران به‌دلیل وجود محدودیت‌های شرعی مبتنی بر فقه جعفری، استفاده از ابزارهای مشتقه در حال حاضر امکان‌پذیر نیست. اما جایگزین مناسبی که می‌توان برای این ابزارها معرفی کرد، استفاده از بیمه سهام است. بیمه سهام علاوه بر دارا بودن مزایای اوراق مشتقه (به ویژه قراردادهای اختیار معامله) و پوشش مناسب ریسک، امکان معاملات سوداگرانه و سفته بازی بر روی اوراق مشتقه را نیز منتفی می‌نماید و از این راه به کارایی بیشتر بازار سرمایه کمک می‌کند.

بیمه سهام در دو شکل کلی قابل اجرا است: بیمه تک سهم و بیمه سبد سهام.

از آنجا که ریسک نوسانات تک‌سهم‌ها در بازار بسیار بالا است، بنابراین پوشش بیمه‌ای برای تک سهم‌ها (دست کم در مراحل اولیه طراحی ابزار بیمه سهام) از توجیه اقتصادی لازم برای بیمه‌گر برخوردار نخواهد بود. لذا در این مرحله، پرداختن به «بیمه سبد سهام» (Portfolio Insrance)، توجیه سودآوری و ارائه راه‌کارهای اجرایی آن در اولویت کاری قرار می‌گیرد. همچنین، با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران و سهامداران حقوقی معمولا با حجم سرمایه‌گذاری بالاتر و تشکیل سبد سهام و استفاده از نیروهای کارشناسی و متخصص جهت انجام سرمایه‌گذاری، تا حدی ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش می‌دهند، گزینه‌های مناسب‌تری، در مقایسه با سهامداران حقیقی و جزء، جهت استفاده از این ابزار محسوب می‌شوند.

تعاریف، اصطلاحات، توجیهات سودآوری

واژه «بیمه» در اصطلاح به معنای انعقاد قراردادی است که از طریق آن می‌توان احتمال حمل ضرر و زیان را تا حد صفر کاهش داد. در مدیریت سبد سهام، واژه «بیمه سبد سهام» عبارت است از: موقعیتی شامل یک «سبد سهام» و یک قرارداد بیمه که سبد سهام مزبور را در مقابل زیان احتمالی وارده (و حتی در برخی موارد سودهای بالقوه را) تا تاریخ سررسید قرارداد تضمین می‌کند. چنانچه سبد سهام مزبور در تاریخ سررسید قرارداد زیانی را تجربه کرده باشد طبق قرارداد، زیان مذکور جبران می‌گردد. اما چنانچه سبد سهام در دوره مزبور سود کرده باشد کل سود حاصله (منهای حق‌بیمه پرداختی) به عنوان سود سرمایه‌گذار قابل شناسایی است.

بنابراین بیمه سبد سهام نیز همانند سایر انواع بیمه دوطرف دارد. یک طرف شخص بیمه‌گذار که قصد دارد با کاهش ریسک خود بازدهی بیشتری کسب کند و طرف دیگر شخص بیمه‌گر که با پذیرش ریسک کاهش ارزش سبد سهام و ارائه خدمات تامینی، حق بیمه‌ای را دریافت می‌کند.

تجربه‌ بازارهای توسعه یافته مالی بیانگر آن است که حضور بیمه‌های سهام در بازار بورس باعث کاهش نوسانات و کاهش صرف ریسک سهام می‌شود. صرف‌نظر از تاثیرات مثبت اقتصادی برای جامعه، این سوال مطرح است که منافع حاصل از این امر از دید بیمه‌گر چیست؟ و آیا بیمه سبد سهام از توجیه اقتصادی لازم برای وی برخوردار است؟ در پاسخ به این سوال، صرف‌نظر از توجیهات معمول درباره سودآوری صنعت بیمه، ‌باید به نکات زیر اشاره کرد:

با توجه به چشم‌انداز مثبت اقتصادی کشور از دید کارشناسان اقتصادی و مهم‌تر از آن با توجه به حرکت‌ها و برنامه‌ریزی‌های انجام شده جهت توسعه بورس اوراق بهادار تهران، وضعیت مورد انتظار برای بورس تهران رشد ملایم بلندمدت می‌باشد.

در مرحله اولیه،، بیمه «سبد سهام» مدنظر قرار گرفته است. فرآیند ایجادسبد سهام از سوی سرمایه‌گذاران (به ویژه شرکت‌های سرمایه‌گذاری که از تیم‌های کارشناسی قوی برخوردارند) تا حد زیادی در کاهش ریسک‌های سیستماتیک سبد سهام موثر است و در عمل ریسک بسیار پایینی به بیمه‌گر منتقل می‌شود.

منابع عظیم حاصل از صدور بیمه سبد سهام دست کم تا پایان سررسید بیمه‌نامه در اختیار بیمه‌گر قررداد و این امر فرصت سرمایه‌گذاری و کسب سود از محل این منابع را برای بیمه‌گر فراهم می‌کند.

بیمه‌گر نیز با انجام کار کارشناسی می‌تواند سبدهای سهام متنوعی را در سبد بیمه‌ خودگردآوری کند و با تشکیل سبد بیمه‌نامه‌های سبدهای سهام، ریسک بروز خود را کاهش می‌دهد.

رضا آرام

کارگزار رسمی بیمه