لیزینگ می‌تواند ناوگان هوایی کشور را ترمیم کند

محمود فراهانی - در حالی که به دلایل عمدتا غیراقتصادی، امکان خرید هواپیما از شرکت‌های سازنده این کالا، توسط شرکت های خطوط هوایی ما میسر نیست به‌نظر می‌رسد، لیزینگ با توجه به ظرفیت‌های خود، ابزار موثری در این راستا است. لیزینگ هواپیما در خاورمیانه به صورت خیلی جدی بعد از جنگ عراق و سال ۲۰۰۳ به عنوان یک روش بسیار جذاب برای سرمایه‌گذاران مسلمان نمودار شد. چرا که این روش با شریعت اسلامی کاملا هماهنگی دارد. اگرچه سرمایه‌گذاران ایرانی نتوانستند از این امکان به صورت مستقل استفاده کنند اما وجود لیزینگ برون مرزی راه هواپیماهای خطوط هوایی اماراتی و دیگر کشورهای عربی را به ایران باز کرده است. لیزینگ برون مرزی (Cross - botder Leasing)، یکی از روش‌های لیزینگ است که عوامل تشکیل‌دهنده عملیات لیزینگ، در بیش از یک کشور قرار دارند و در نتیجه محل استقرار جغرافیای این عوامل مجزا از هم است.

به عبارتی وقتی موسسه لیزینگ در یک کشور و متقاضی در کشور دیگری مستقر باشند، به قرارداد لیزینگ منعقده فی‌مابین آنها لیزینگ برون مرزی گفته می‌شود. (ماهیت صنعت لیزینگ در ایران و جهان و نقش آن در رشد اقتصادی کشورها / فصل اول صفحه ۳۲ / احمد دبیری).

نمونه این روش در ایران، اجاره هواپیماها از شرکت هواپیمایی امارات در دبی از سوی یک شرکت هواپیمایی ایرانی است.

ریاض پیر محمد، خزانه‌دار شرکت هواپیمایی امارات می‌گوید: «تامین مالی یک هواپیما، کار بسیار فریبنده و جذابی است». این شرکت سه فروند از هواپیماهای پهن‌پیکر را از طریق لیزینگ اسلامی، طی سه سال گذشته تامین مالی کرده و دریافته که این منبع تامین مالی مزایای زیادی دارد.

وی می‌افزاید: نقدینگی زیادی در بازار خاورمیانه وجود دارد، این وضعیت باعث شده تا روش‌های اسلامی به‌طور گسترده از سوی شرکت‌های غربی مورد استفاده قرار گیرد به طوری که موسسات مودیز (Moody's) و فیچ (Fitch) دوره‌های آموزش خاصی را طراحی و کارشناسان مالی در کشورهای غربی را با روش‌های تامین مالی اسلامی آشنا می‌کنند.

بنابراین یکی از راه‌هایی که به نظر می‌رسد در ترمیم ناوگان فرسوده هوایی کشور ما موثر باشد، لیزینگ برون‌مرزی است. استفاده از این روش البته چندی است مدنظر برخی از موسسات پولی کشور قرار گرفته است. استفاده از این روش اما نکات دیگری را نیز دربردارد که باعث شده تا از تنوع و پیچیدگی‌های فراوانی برخوردار باشند. بخصوص اگر عرضه‌کننده تجهیزات در کشور سوم و تامین‌کننده منابع نقدینگی در کشور چهارم باشد. به نظر می‌رسد لیزینگ هواپیما به روش برون‌ مرزی دارای چنین شرایطی برای کشور ما باشد. به تعبیر دیگر، سازندگان هواپیما در کشورهای غربی قرار دارند، تامین‌کننده منابع مالی و شرکت لیزینگ کننده (موجر) لزوما در یک کشور عربی قرار ندارند و مستاجر (شرکت‌های هواپیمای ایران) در ایران قرار دارد.

مشکلات انجام چنین فرآیندی از عوامل زیر ناشی می‌شود: قوانین و مقررات گوناگون، ریسک و مخاطرات پولی، تضییقات ارزی، حقوق و عوارض گمرکی و مجوزهای لازم برای واردات و صادرات، مشکلات اجرایی،‌ عملیات حسابداری مختلف و شرایط و گزارش‌های درخواستی هر یک از طرف‌های معامله لیزینگ است.

اما اگرچه این مشکلات وجود دارد اما، امروز این روش نقش به‌سزایی در انتقال تکنولوژی از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای در حال توسعه داشته است و این بدان معنا است که این روش، ظرفیت‌های قابل توجهی را درباره بهبود ناوگان هوایی کشور داراست. همانطور که پیش‌تر گفته شد، یکی از شرکت‌های لیزینگ ایران در نظر دارد تا با تاسیس یک شرکت در امارات امکان انجام چنین فرآیندی را فراهم آورد.

در پیش گرفتن چنین راهکاری بدین معنی است که شرکت تاسیس شده از یک سو امکان تامین مالی اسلامی از کشورهای عربی را دارد و همچنین می‌تواند هواپیماهای مورد نیاز خود را از کشورهای سازنده غربی خریداری کند. اگرچه در پیش گرفتن چنین راهکاری با سختی‌های زیادی همراه خواهد بود اما به نظر می‌رسد. امکان انجام آن فراهم باشد.

لیزینگ اسلامی

بهترین راه برای تامین مالی بلندمدت هواپیماها، لیزینگ اسلامی است.

ساختار بعدی لیزینگ عموما بر محور اجاره عملیاتی است که در اسلام به نام اجاره شناخته شده است و می‌تواند یا بدون حق خرید هواپیما در پایان مدت قرارداد همراه باشد. عبدالقاسم غفار، معاون مدیرعامل در امور مالی شرکت تامین مالی و لیزینگ هوایی (ALafcoo) که یک شرکت لیزینگ عملیاتی کویتی است، می‌گوید: «هیچ مشکلی در ارتباط با رعایت شریعت وجود ندارد. هواپیما دارایی کاملی جهت سرمایه‌گذاری است». A Lafcoo پنج هواپیمای خود را از طریق لیزینگ اسلامی تامین مالی کرده است و علاوه بر این پنج هواپیمای دیگر تا پایان سال ۲۰۰۳ به آن اضافه شده است.

برین جفری،‌ مدیر تامین مالی هواپیمایی در بانک HSBC در هنگ‌کنگ، مدیر دیگری است که سه لیزینگ اسلامی را برای هواپیمایی امارات ترتیب داده است. وی معتقد است که در بازار اسلامی، فرصت‌های بیشتری نسبت به آنچه سرمایه‌گذاران غربی تصور می‌کنند،‌ وجود دارد.

یک راه دیگر

شاید یکی دیگر از راه‌هایی که امکان لیزینگ هواپیما را برای شرکت‌ها و موسسات ایرانی فراهم می‌کند، لیزینگ اهرمی باشد. البته این زمانی است که یک شرکت لیزینگ در تامین منابع مالی با مشکلاتی روبه‌رو باشد. در حالی که شرکت‌های لیزینگ ایرانی، قطع‌نظر از مشکلات موجود در تامین منابع مالی، موانع دیگری ناشی از مسائل سیاسی پیش روی این شرکت‌ها است.

در هرحال، از لیزینگ اهرمی به عنوان مکمل لیزینگ مستقیم نام برده می‌شود. در مواقعی که موسسه لیزینگ به تنهایی قادر به تامین درخواست متقاضی تجهیزات سرمایه‌ای بسیار گران‌قیمت و خاصی نیست، لیزینگ‌ اهرمی به عنوان ابزاری توانا و موثر مورد استفاده است.

در لیزینگ اهرمی، موسسه لیزینگ، تنها قسمتی از سرمایه لازم برای خرید تجهیزات موردنیاز متقاضی را از محل منابع خرد تامین می‌کند. این بخش از سرمایه حداکثر بین ۲۰ تا ۴۰درصد ارزش کالا است.

تلفیقی از لیزینگ برون‌مرزی و اهرمی

به نظر می‌رسد بهترین راه برای اجاره هواپیما در کشور استفاده تلفیقی از لیزینگ برون مرزی یا اهرمی باشد. بدین معنی که شرکت‌های لیزینگ با موسسات هوایی ایرانی که خواهان فعالیت در حوزه هواپیما هستند، ضمن اتصال به شرکت‌هایی در خارج از مرز‌ها و تامین منابع از مراکز پولی آن سوی مرز امکان تهیه هواپیما را فراهم آورند.

یک نمونه

بانک سرمایه‌گذاری بحرینی فرست وارد یک قرارداد مشارکت خاص لیزینگ هوایی با یک شرکت لیزینگ آمریکایی شد که سهام عمده این لیزینگ نیز متعلق به یک بانک آمریکایی است. این مشارکت خاص پرتفویی شامل ۲۱ فروند هواپیما که به مبلغ ۱۴۳میلیون دلار خریداری شده را کنترل می‌کند. اما فرست پرتفوی لازم را به صورت اهرمی تهیه کرد، به طوری که ۳/۸۵میلیون دلار از تسهیلات مالی بانک‌های عربی ABC و CIT و نایکسس استفاده کرد. این هواپیماها در نهایت به خطوط هواپیمایی ایتالیا، ایرکانادا، بریت ایر اجاره داده شد.