حمیدرضا اسلامی منوچهری- استقرار نظام بانکداری بدون ربا در ایران پس از انقلاب اسلامی از افتخارات مسوولان جمهوری اسلامی است که بارها بر آن تاکید کرده‌اند. اما به اعتراف همین مسوولان، در طول بیش از ۲۳سالی که از استقرار بانکداری بدون ربا در کشور ما می‌گذرد، نو‌آوری و خلاقیتی در کار نبوده است و حتی از تمامی ظرفیت‌های قانون بانکداری بدون ربا بهره نبرده‌ایم. در دو دهه گذشته جامعه ایرانی دچار تحولات قابل توجهی شده است و برای برون‌رفت از تنگناهای بی‌شمار نیازمند در انداختن طرحی نو هستیم.

یکی از چالش‌های پیش‌رو، واگذاری حجم قابل توجهی از دارایی‌های دولتی به مردم و ایجاد انگیزه برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در کشور است. این در حالی است که همچنان بحث‌های نظری درخصوص مشروعیت میزان و بازدهی سرمایه در کشور ما رواج دارد. در بخش مالی، همچنان تعریف جامع و مانعی از پول، بازده آن، ابزارهای مالی و.... صورت نگرفته است.

اساس قانون بانکداری بدون ربا در ایران بر عقود مشارکتی قرار دارد.

بر این اساس، سپرده‌گذاران و تسهیلات گیرندگان باید در سود وزیان فعالیت اقتصادی مشارکت داشته باشند. بانک‌ها نیز نقش وکیل سپرده‌گذاران و شریک تسهیلات گیرندگان را بازی می‌کنند.

صرف نظر از تحقق عملی این قانون، در دهه گذشته ابزارهای مالی محدودی در جهت اجرای این قانون طراحی شده و به این دلیل شبهاتی بر عملیات بانکی وارد شده است. در بازار سرمایه نیزبا محدودیت‌های زیادی در زمینه طراحی ابزارهای مدرن مالی که منطبق با مبانی اسلام باشد مواجه بوده‌ایم. متفکرین در جهان اسلام بر این نکته تاکید دارند که بازدهی مشروع باید مبتنی بر فعالیت اقتصادی باشد. به عبارت دیگر در اسلام بخش حقیقی اقتصاد اعتبار دارد و چنانچه ابزار مالی به سفته بازی و شرط‌‌بندی ختم شود، مشروعیت ندارد. ریسک در ذات فعالیت اقتصادی است و از آن گریزی نیست. اما ریسک‌ها قابل شناسایی و مدیریت است. چنانچه ریسک از مالکیت منفک نشود و خود به ابزار قمار گونه تبدیل نشود قابل پوشش است.

همایش بین‌المللی ابزارهای نوین مالی که دیروز به همت وزارت اقتصاد، بانک توسعه صادرات و دانشکده مدیریت دانشگاه تهران برگزار شد تلاشی بود در جهت معرفی ابزارهای جدید مالی در دنیای اسلام از جمله صکوک(اوراق قرضه اسلامی) و نوعی از هجینگ(ابزاری برای پوشش ریسک)که در کمیته‌های تخصصی بانک توسعه اسلامی به تصویب رسیده است. گزارش مشروح این همایش را در همین صفحه بخوانید.