صدیقه رهبر

در پانزدهم و بیست‌وهشتم تیر ماه سال جاری ایجاد دو مدیریت کل نظارت بر بانک‌ها و موسسات اعتباری مرکز و استانی، به عنوان خبری در وب سایت بانک مرکزی قرار گرفت. هدف از این نوشتار، تجزیه و تحلیل پشتوانه منطقی تغییرات سازمانی انجام شده در بخش نظارت و نیز امکان‌سنجی ارتباط کاری بین این دو مدیریت کل با یکدیگر است. در زیر، به عنوان مقدمه، توضیحاتی در خصوص ساختار بخش نظارت در عرصه بین‌المللی ارائه می‌شود. ساختار بخش نظارت به رویکردی که برای انجام آن انتخاب می‌شود، بستگی دارد. در سال‌های اخیر با توجه به توسعه و گسترش موسسات اعتباری (بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی و...) و نیز محصولات ارائه شده توسط آنها با کنار گذاشتن رویکرد سنتی نظارت و جایگزینی آن با نظارت مبتنی بر ریسک، ساختار بخش نظارت در بانک‌های مرکزی دستخوش تغییراتی شده است. از ویژگی‌های مهم این نوع نظارت می‌توان به آینده‌نگر بودن (به‌دلیل توجهی که به استراتژی و برنامه عملیاتی بانک دارد)، توجه به تمامی ریسک‌های فراروی بانک و پیشگیرانه بودن آن اشاره کرد. با وجود تفاوت‌هایی که از نظر اجرایی بین الگو‌های متفاوت بخش نظارت در دنیا وجود دارد، بهترین الگوی پیشنهادی برای یک بخش نظارت کارآمد، مشتمل بر سه یا چهار واحد اعلام شده است این واحد‌ها در چارچوب وظایف تعریف شده برای هریک، به گونه‌ای ارگانیک با یکدیگر ارتباط داشته و از طریق نظارت بر ریسک‌های سیستم بانکی اهداف مشترکی از جمله حفظ ثبات در بازار را دنبال می‌کنند. این الگو شامل عمدتا سه واحد تدوین‌کننده مقررات احتیاطی (regulation department)، واحد نظارت غیرحضوری و واحد نظارت حضوری است. در پاره‌ای موارد بخشی تحت عنوان واحد تطبیق(department compliance) در کنار دیگر واحدهای نظارتی ایجاد می‌شود، در غیر این صورت، تشکیل واحد اخیر، به صورت جزئی از اداره تدوین‌کننده مقررات اجتناب‌ناپذیر است. در اینجا ارائه توضیحاتی در مورد کارکرد هر یک از این واحد‌ها ضروری به‌نظر می‌رسد.

• تدوین مقررات احتیاطی (prudential regulation) وظیفه‌ای است که واحد اول انجام می‌دهد.

پس از تدوین مقررات احتیاطی و ابلاغ آنها، به منظور نظارت بر چگونگی اجرای مقررات توسط موسسات اعتباری لازم است فرمتی برای دریافت اطلاعات مربوط؛ از موسسات تهیه و برای آنها ارسال شود.

• واحد نظارت غیرحضوری به طور مستمر وظیفه دریافت اطلاعات را انجام می‌دهد. این واحد در صورت لزوم، اطلاعات دریافتی را مورد پردازش قرار می‌دهد و وضعیت هر یک از ریسک‌ها را در موسسه، ریسک کلی آن و نیز ریسک سیستم بانکی را به عنوان یک کل، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. البته این کار، براساس شاخص‌های معینی از طریق محاسبه نسبت کفایت سرمایه، بررسی کیفیت دارایی‌ها، کیفیت مدیریت، سودآوری، وضعیت نقدینگی، حساسیت نسبت به ریسک بازار انجام می‌شود و به هر یک از آنها رتبه داده می‌شود. در بعضی از کشور‌ها ریسک عملیاتی و نیز ریسک تکنولوژی و درجه پایبندی به رعایت مقررات نیز در این رتبه‌بندی وارد می‌شود. البته به دلیل کارکرد نظارتی‌ای که این رتبه‌ها برای بانک مرکزی دارند، کاملا محرمانه تلقی شده، از انتشار آنها به‌دلیل اثرات سوئی که می‌توانند بر بازار داشته باشند خودداری می‌شود.

بر مبنای این رتبه‌ها، واحد نظارت غیرحضوری:

• موسسات اعتباری را از نظر ضرورت پایش و نظارت اولویت‌بندی می‌کند.

• حوزه‌هایی را در موسسه که در مورد آنها جای نگرانی وجود دارد تعیین می‌کند و پیشنهادهای خود را برای انجام اقدام‌های اصلاحی ارائه نموده، اجرای آنها را توسط بانک مورد پیگیری قرار می‌دهد.

• موسسات مساله دار را که نیازمند نظارت با فاصله زمانی کوتاه‌تری هستند مشخص می‌کند.

به منظور روشن شدن هرچه بیشتر فرآیند اجرایی کار، فرض می‌کنیم که در مقررات تسهیلات و تعهدات کلان حد تعیین شده برای مجموع تسهیلات و تعهدات به ذی‌نفع واحد (طبق تعریف بخشنامه)، حداکثر ۲۰ درصد سرمایه پایه تعیین شده باشد. با توجه به اینکه مصادیق سرمایه پایه و روش محاسبه آن ونیز مقررات تسهیلات و تعهدات کلان و فرمت‌های مربوط به اطلاعات موردنیاز بانک مرکزی، توسط این بانک، پس از ابلاغ به موسسه، از طریق دفتر مرکزی آن به تمامی شعب آن ابلاغ می‌شود، شعب به تناسب سطوح اختیارات تفویض شده از سوی دفتر مرکزی، در صورت پرداخت تسهیلات کلان موظف هستند در فرم‌های مربوط، میزان آن را برای دفتر مرکزی ارسال دارند.

ادامه در صفحه ۱۳