یادداشت
سرنوشت بانک‌ها و صنایع و حذف یارانه‌های انرژی
گروه بازار پول- ساناز وصالی: حذف یارانه‌ها و اصلاح الگوی مصرف انرژی، کشور را در موقعیت خاصی برای امکان تداوم بهره‌برداری از این منابع قرار داده است و به نظر می‌رسد تلاش‌های پراکنده‌ای که طی سال‌های گذشته انجام گرفته، توانایی لازم برای تاثیرگذاری بر این روند را نداشته‌اند، بنابراین با توجه به وابستگی اکثر زیرساخت‌ها و فعالیت‌های کشور و جامعه به انرژی و تهدیدات ناشی از آن به ویژه در شرایط بحران‌های طبیعی و غیر‌طبیعی، باید گام‌های اساسی‌تری جهت دستیابی به پایداری و امنیت انرژی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و حساس‌سازی جامعه نسبت به اهمیت برخورداری از انرژی پایدار، برداشت. حذف یارانه‌های انرژی نه تنها می‌تواند بخش صنعت را با وضعیت دشواری مواجه سازد، بلکه سیستم بانکی نیز به تبع آن دچار نابسامانی‌هایی خواهد شد؛ چرا که با کاهش حاشیه سود بخش عمده‌ای از صنایعی که از بانک‌ها تسهیلاتی دریافت نموده‌اند، احتمال ایجاد مطالبات غیر‌جاری سیستم بانکی افزایش خواهد یافت. با توجه به این امر، ضرورت می‌یابد که از یکسو تحولات اخیر در عرصه مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی شناسایی شده و از سوی دیگر، اقداماتی که بانک‌ها می‌توانند برای تطابق
با تحولات آتی به انجام رسانند، مورد بررسی قرار گیرند.
اقدامات صورت پذیرفته در راستای مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی، در سه دسته عمده قابل‌طبقه‌بندی است. محور اول، وضعیت موجود کشور از لحاظ مصرف انرژی در بخش‌های مختلف نظیر بخش خانگی، تجاری، صنعت و حملونقل می‌باشد. محور دیگر، فعالیت‌های مطالعاتی و تحقیقاتی است که موضوع بهینه‌سازی را از ابعاد فنی یا ساختار قانونی و مقرراتی ملحوظ نظر قرار داده‌اند. سومین محور، اقدامات و سیاستگذاری‌های انجام شده جهت مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی می‌باشد.
الزاماتی که بسیاری از صنایع را ناگزیر از تغییر تکنولوژی‌های انرژی بر می‌نماید از یکسو و تحولاتی که لوازم و تجهیزاتی با مصرف انرژی و آلایندگی کمتر را به بازار مصرف ارائه نموده است از سوی دیگر، فصل جدیدی را در عرصه انرژی گشوده است. از آنجا که این تحولات به صورت مستقیم و غیر‌مستقیم اثرات عدیده‌ای بر صنایع خواهند داشت و متعاقبا سیستم بانکی نیز از این تحولات متاثر خواهد گردید، در سطور زیر تلاش می‌شود تصویری از وضعیت و تحولات صورت گرفته در مدیریت مصرف انرژی در بخش صنعت منعکس و راهکارهای پیش روی سیستم بانکی در چنین شرایطی بررسی شود.
بهینه‌سازی انرژی در بخش صنعت
بخش صنعت پس از بخش‌های خانگی و حملونقل سومین بخش مصرف‌کننده انرژی کشور می‌باشد؛ بنابراین نهادینه کردن فرآیند بهینه‌سازی مصرف و تدوین و اعمال استانداردهای انرژی در این بخش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ممیزی انرژی در صنایع سیمان، فولاد، آجر، روغن نباتی، شیشه، نساجی، تولید چوب و کاغذ در سال‌های اخیر نشان‌دهنده آن است که مصرف انرژی در صنایع مختلف کشور با متوسط جهانی فاصله بسیاری دارد.
این امر عمدتا مربوط به تکنولوژی‌های قدیمی مورد استفاده در صنایع کشور است. در این میان صنعت آجر به‌طور متوسط با ۹۳ درصد اختلاف و صنعت روغن نباتی با ۲۴ درصد اختلاف، بدترین و بهترین وضع را به خود اختصاص داده‌اند. موارد مذکور لزوم اجرای صحیح و سختگیرانه معیارهای مصرف سوخت در صنایع کشور را نشان می‌دهد. بر همین اساس معیارهای مصرف انرژی در صنایع از تاریخ ۱/۱/۸۵ اجرا شده است و بر اساس آن شرکت ملی گاز ایران و شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران می‌توانند بر اساس مواد ۳۲ و ۳۳ آیین نامه ماده ۲۰ قانون برنامه چهارم توسعه تا سقف ۲۰ درصد حامل‌های انرژی را به صنایعی که از معیار تعیین شده فاصله دارند، گران‌تر تحویل دهند. لازم به ذکر است که تاکنون تدوین معیار مصرف سوخت پالایشگاه‌ها، صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌ها در کشور صورت نگرفته‌است و در دستور کار شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت قرار دارد.
شایان ذکر است مطالعات صورت گرفته در شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت نشان می‌دهد که در صورت اجرای معیارهای تدوین شده، به‌طور کلی حداقل 20 درصد کاهش در مصرف سوخت صنایع دارای معیار به‌وجود خواهد آمد.
شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت در راستای بهینه‌سازی میزان مصرف سوخت صنایع اقدام به استخراج و تدوین الگوی مصرف سوخت برای ۱۲ صنعت انرژی‌بر کشور کرده است. براساس این طرح، میزان سوختی که به صنایع جدید‌التاسیس داده می‌شود، متناسب با الگوی تعریف شده برای مصرف آنها در اختیارشان قرار می‌گیرد. در این صورت صنایع موجود و صنایع جدید در زمان طراحی باید فرآیندی را طی کنند که منطبق با الگوی تعریف‌شده برای آنها باشد. الگوی مصرف سوخت شامل صنایع شیشه، قند و شکر، روغن نباتی، لاستیک، آجر، کاشی و سرامیک، سیمان، گچ، آهک، آهن و فولاد می‌شود.
همچنین این الگو برای پالایشگاه‌های گاز، خطوط انتقال نفت و گاز، پالایشگاه‌های نفت و صنایع پتروشیمی نیز در حال تدوین است.
صنایع جدید کاملا می‌توانند خود را با معیارهای جدید تطبیق بدهند و صنایعی هم که در حال عملیات هستند با انجام بعضی اصلاحات در فرآیند تولید و تجهیزات می‌توانند تا حداقل بین ۱۰ تا ۱۵درصد میزان مصرف حامل‌های انرژی خود را کاهش دهند.
ارتقای راندمان و کاهش مصرف انرژی در فرآیندهای صنعتی، ارتقای تکنولوژی تجهیزات انرژی بر صنعتی و بازیافت انرژی‌های اتلافی در واحدهای صنعتی از جمله راهبردهای بهینه‌سازی انرژی در بخش صنعت است. بر این اساس صنایع موجود کشور که ممیزی انرژی شده‌اند، باید مصرف سوخت خود را بر مبنای ارقام و معیارهای اعلام شده، اصلاح کرده؛ در غیر این صورت باید جریمه پرداخت کنند و سوخت مازاد نیز در اختیارشان قرار نمی‌گیرد.
در حال حاضر سهم ۱۲ صنعت انرژی‌بر از مصرف سوخت در کشور ۸/۴۴ درصد است که در صورت اعمال معیارهای مصرف ۶۵۷ میلیون و ۵۰۰هزار دلار صرفه‌جویی در مصرف انرژی ایجاد خواهد شد. این صنایع شامل سیمان، آجر، شیشه، گچ، آهک، کاشی و سرامیک، آهن و فولاد، قند و شکر، روغن نباتی، لاستیک، پتروشیمی و پالایشگاه هستند.
به‌علاوه با تصویب دولت، از صنایع و واحدهای خدماتی سبز و برگزیده در زمینه سیاست‌های مصرف بهینه منابع و حفاظت محیط زیست، تقدیر می‌شود. معیارهای انتخاب صنایع سبز، شاخص‌هایی همچون مدیریت بازیافت مواد زاید، جایگزینی انرژی‌های پاک، توسعه فضای سبز، سازگاری با فرآیند تولید پاک، کاستن از اثرات منفی و ضایعات صنعت بر محیط زیست، مصرف بهینه حامل‌های انرژی و افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی است. معیارهای انتخاب واحدهای خدماتی سبز نیز شاخص‌هایی همچون نصب و راه‌اندازی یا اصلاح سیستم تصفیه فاضلاب، دفع و دفن اصولی و بهداشتی زباله، مدیریت بازیافت مواد زائد، ایجاد و توسعه فضای سبز، مصرف بهینه حامل‌های انرژی و افزایش بهره‌وری در مصرف انرژی است.
نقش بانک‌ها در بهینه‌سازی و مدیریت مصرف انرژی در بخش صنعت
مباحث فوق، می‌تواند دلالت‌های سیاست‌گذاری مهمی برای بانک‌ها در بر داشته باشد. اگرچه دولت برنامه‌هایی را برای حمایت‌های محدود از صنایع در نظر گرفته است، هدفمند‌سازی یارانه‌های انرژی می‌تواند اثرات گسترده‌ای بر صنایع داشته باشد. بنابراین اعطای تسهیلات به طرح‌هایی که مصرف انرژی بالایی دارند، باید با دقت مضاعفی صورت گیرد. از نکات مهمی که در اعطای تسهیلات به صنایع باید در نظر گرفته شود، برنامه‌های آنها برای استفاده از تکنولوژی‌های جدید با راندمان بالا و مصرف پایین‌تر انرژی می‌باشد. موضوع دیگر، برنامه‌های دولت برای اعطای تسهیلات به پروژه‌هایی است که در جهت بهینه‌سازی مصرف انرژی و بهبود کارآیی انرژی طراحی شده‌اند. بر اساس تصویب‌نامه مورخ 5/2/1386، میزان کمک بلاعوض، یارانه سود تسهیلات و وجوه اداره شده براساس شرح عملیات موافقت‌نامه‌های مبادله شده با سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور تعیین می‌شود. در رابطه با اعطای تسهیلات بانکی به چنین پروژه‌هایی، وجود تقاضا برای تولیدات یا خدمات آنها و نیز مجرب بودن این طرح‌ها، نکته کلیدی می‌باشد که باید در اعطای تسهیلات مورد نظر قرار گیرد.
*کارشناس بانکی
ارسال نظر