نفیسه صفدری*
امروزه در راستای پرداخت الکترونیک، از ابزارهای متفاوتی استفاده می‌گردد.

* پرداخت از طریق کارت‌های هوشمند و سیستم بانکی شتاب
* پرداخت توسط کارت‌های اعتباری
visa & master card
* پـرداخت توسط E-Gold
* پـرداخت توسط Money Bookers
* پـرداخت توسط Paypal
* پـول الکترونیکى مبتنى ‌بر شبــکه
(Network type)
در بسیاری از کشورها به روش‌های پرداخت الکترونیک توجه ویژه‌ای مبذول شده است، لذا آمار استفاده از این ابزارها، هر سال در حال افزایش می‌باشد. POS یا پایانه فروش
(Point Of Sale) دستگاهی است که در مراکز فروش کالا و خدمات نصب می‌شود تا در هنگام خرید و فروش کالا به‌جای استفاده خریدار از وجه نقد، مبلغ مورد توافق به‌صورت الکترونیک از حساب خریدار برداشت و به حساب فروشنده (پذیرنده کارت) واریز گردد.
از جمله خدمات تعریف شده این دستگاه به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:
* برداشت وجه از حساب خریدار به حساب فروشنده، اعلام موجودی، چاپ صورتحساب، تغییر رمز، نمایش عملیات فوق روی صفحه نمایش یا چاپ رسید، انتقال وجه بنا به درخواست مشتری.
توسعه بانکداری الکترونیک در کشور ما نسبت به برخی از کشورها کمتر بوده است. از علل اصلی عدم توسعه آن نیز کمبود در ابزارهای الکترونیک می‌باشد. در ایران تعداد این ابزارها به تناسب جمعیت بسیار کم بوده است، (جمعیت ایران تقریبا با جمعیت فرانسه برابر، اما تعداد دستگاه‌های ATM در فرانسه در حدود 12 برابر و تعداد دستگاه‌های POS در حدود 20 برابر ایران می‌باشد)




کشور ما از لحاظ توسعه پایانه‌های فروش موفق‌تر از توسعه دستگاه‌های خودپرداز بوده است، لذا توجه به این زمینه و توسعه آن توجهی بیش از پیش را می‌طلبد. توسعه پایانه‌های فروشگاهی، منوط به جلب توجه دو قشر پذیرندگان POS و خریداران از طریق POS می‌باشد و از آنجا که بسترسازی برای هر اقدامی ‌باید در اولویت باشد و از طرفی امروزه تمامی ‌بانک‌ها و موسسات اقدام به تهیه کارت‌های بانکی کرده‌‌اند و با تبلیغات
روزافزون خود به دامنه استفاده‌کنندگان از کارت‌های بانکی می‌افزایند، بنابراین اصلی‌ترین اقدام، جلب نظر فروشندگان در استفاده از این ابزار است.
برای تشویق صاحبان فروشگاه‌ها در استفاده از پایانه‌های فروش و انجام عملیات بانکی، ابتدا شناسایی موارد پیرامون پایانه‌های فروش و عوامل تاثیرگذار بر آن ضروری می‌نماید تا با شناخت جوانب این امر بتوان بهترین راهکار را در زمینه بهره‌وری و جلب توجه پذیرندگان پایانه‌های فروش ارائه داد.
۱ - شناسایی حوزه‌های فعال اقتصادی در تراکنش با پایانه‌های فروش
همواره باید به این مساله توجه داشت که عدم تعادل بین هزینه‌های سبد خرید خانوار و عملیات پول الکترونیک موجود، به‌دلیل عدم ایجاد ابزارهای پرداخت الکترونیکی مورد نیاز در سبد خرید خانوار ایجاد می‌‌شود.
از طریق نمودار موجود می‌توان دریافت که فعالان چه حوزه‌ای و به چه میزان در مقایسه با سایرین و به صورت میانگین، متقاضی دریافت پایانه‌های فروشگاهی می‌باشند، بنابراین می‌توان بنا به درصد استقبال هر گروه، مشوق‌هایی را برای آنان قرار داد و علت عدم استقبال بخش‌های دیگر را مورد بررسی قرار داد تا راهکارهایی متناسب با هر گروه اتخاذ شود.
علل عدم استقبال از پایانه‌های فروشگاهی:
* اجرای ناقص چرخه تبدیل پول فیزیکی به پول الکترونیکی
* پایین بودن نرخ تعداد عملیات خرید با کارت در فروشگاه‌ها و ترجیح فروشگاه‌ها به فروش نقدی تا با کارت
* دسترسی دشوار به شعب بانک مربوط به حساب پایانه توسط پذیرندگان pos
* مدت زمان لازم جهت واریز مبالغ فروش به حساب پذیرندگان پایانه‌ها.
برای بعضی از بانک‌ها این عامل که شماره حساب متصل به پایانه فروش مربوط به چه بانکی باشد، عامل تعیین‌کننده است (چون برخی از بانک‌ها پایانه‌های فروش خود را مجبورند به حساب سایر بانک‌ها متصل کنند) همچنین برای برخی بانک‌ها این که با چه کارتی از پایانه آن بانک خرید انجام شود، عامل تعیین‌کننده این زمان است، البته همه پایانه بانک‌ها همه کارت‌های عضو شتاب را می‌پذیرند ولیکن در زمان واریز وجه به حساب با تاخیر عمل می‌کنند.




پذیرندگان پایانه‌های فروش بانک‌ها به چه نکاتی توجه کرده و چه مسائلی برایشان بیشتر حائز اهمیت است؟
قبل از هر چیز پایانه موردنظر باید بتواند انتظارات اولیه را پاسخگو باشد. یکی از عوامل بسیار مهم در تعریف لغت کارآیی سرعت آن پایانه می‌باشد. اگر قرار باشد که سرعت یک پایانه به قدری ضعیف باشد که مشتری از خرید منصرف شده یا برای آوردن پول از فروشگاه خارج شوداز دید صاحب فروشگاه آن پایانه کارآیی ندارد و در آن لحظه نه مبلغ کارمزد و نه جایزه‌های مختلف ونه عوامل دیگر، هیچکدام برای فروشنده مهم نخواهد بود .
از جمله فاکتورهای دیگر برای ناکارآیی یک دستگاه تعداد زیاد تراکنش‌های ناموفق آن است. بانک مرکزی اخیرا برای تراکنش‌های ناموفق بانک‌ها در دستگاه‌های خودپرداز جریمه مشخص کرده است و بر اساس مصوبه جدید بانک مرکزی، تمامی‌بانک‌ها از نیمه دوم مهر ماه به ازای تراکنش‌های ناموفق خود باید جریمه بپردازند. بنابراین بانک مرکزی ممکن است در آینده سیاست‌های مشابهی را برای پایانه‌های فروش در پیش بگیرد.
عامل دیگر عدم دقت برخی پایانه‌ها در برخی تراکنش‌ها است، زیرا مبلغ دقیق از حساب کارت کسر نمی‌شود هر چند که بعد از 24 ساعت مبلغ اصلاح می‌شود و اضافه برداشت از کارت مجددا به حساب برمی‌گردد، اما وجود چنین مغایرت‌هایی سبب نارضایتی پذیرندگان و مشتریان آنها می‌باشد.
برای گسترش فرهنگ بانکداری الکترونیک و توسعه استفاده از ابزارهای الکترونیکی از جمله پایانه‌های فروش، اولین عمل توسعه پایانه‌های فروش و خدمات ارائه شده از سوی آن می‌باشد، بنابراین در ابتدای کار باید با تبلیغات درست، حوزه عمل استفاده کنندگان از این ابزار را گسترش داد. بسیاری از فروشندگان به علت عدم آشنایی با پایانه‌های فروش و از آنجا که همیشه عدم آشنایی مقدمه‌ای برای عدم اطمینان می‌باشد، در استفاده از این عامل موضع‌گیری می‌کنند، بنابراین بانک در راستای جلب نظر مشتری باید زمینه‌ای را برای آموزش‌های لازم فراهم آورد.
این آموزش‌ها اگر به صورت انفرادی و در محل کار وی باشد، نمی‌تواند موثر واقع گردد، زیرا نوعی بازاریابی تحمیلی تلقی می‌گردد.
بهترین اقدام در این راستا این است که بانک، تعداد کثیری از مشتریان مستعد را شناسایی نموده و با تشریفات ویژه، تمامی‌آنها را همزمان دعوت و طی جلسه‌ای به معرفی خدمات و مزایای این طرح بپردازد. حتی برای تاثیر گذاری بیشتر می‌تواند صنوف را به صورت مجزا دعوت نماید.
مزایای این طرح این است که افراد زمانی که در کنار همکاران صنفی یا سایر بازاریان قرار می‌گیرند به‌صورت ناخواسته اطمینانی صددرصد پیدا نموده و همچنین خود را در این مسیر تنها نمی‌بینند، بنابراین این اطمینان می‌تواند زمینه بسیار موثری برای افزایش تراکنش آنها با بانک مزبور باشد.

* ایجاد انگیزه
بسیاری از افراد ایجاد انگیزه در جریان فعالیت پایانه‌های فروشگاهی را کاهش یا حذف کارمزد می‌دانند، اما باید به این مساله توجه داشت که بانک یک بنگاه مالی است که هدف آن نیز سودآوری و کسب بازده می‌باشد، بنابراین کارمزد هر چند به میزانی اندک هم می‌تواند موثر واقع گردد. بنابراین در راستای ایجاد انگیزه برای پذیرندگان این دستگاه‌ها و ادامه تراکنش مالی آنها با بانک مذکور؛ ایجاد امتیازاتی ویژه باید مدنظر قرار
گیرد.بسیاری از این افراد ، با توجه به شغل خود تعامل فراوانی با بانک دارند؛ بنابراین امتیاز گرفتن از این بنگاه مالی توسط آنها امری مثبت تلقی می‌گردد. در این راستا بانک می‌بایست به این امر توجه نماید که چه خدمتی از طرف صنوف مختلف مورد توجه قرار می‌گیرد.
* افزایش کیفیت در ارائه خدمات
بانک به طریقی زمان استفاده از این دستگاه را کاهش دهد زیرا اگر صاحب فروشگاه برای چندین بار ملاحظه نماید که سرعت اتصال به قدری بالا است که مشتری از خرید منصرف یا به‌صورت نقدی حساب می‌کند، تصحیح و تغییر ذهنیت او از این عامل، غیرممکن یا بسیار ضعیف است.
همچنین سعی گردد که تا حد ممکن زمان‌های عدم اتصال کاهش یابد تا به صفر برسد، زیرا صاحبان این دستگاه‌ها انتظار دارند که در تمامی‌ساعات و بدون محدودیت، بتوانند از خدمات آن استفاده نمایند.
*گسترش حوزه فعالیت
بانک می‌تواند مناطق پرجمعیت و با تراکنش بالا برای ارائه این خدمت را شناسایی نماید.
مثلا ساختمان‌ها یا برج‌های مسکونی با ظرفیت بالا، ادارات، موسسات، فروشگاه‌های و .... که در تمامی‌این موارد برای واریز هزینه قبوض مصرفی، شهریه، شارژ ساختمان و .... را از این طریق و بدون مراجعه به شعب بانک، مورد استفاده قرار گیرد و در این راستا موارد تشویقی بنا به استفاده از این دستگاه‌ها را برای متصدیان آن در نظر بگیرد.
* خدمات پس از نصب
کارشناسان بانکی می‌توانند پس از نصب دستگاه و در جهت جلب نظر صاحبان آن، در صورت تمایل پذیرندگان نرم‌افزار یا سخت‌افزارهای جانبی مانند نرم‌افزار‌های حسابداری، فرهنگ لغت، نرم‌افزار تلفن همراه و ... را در اختیار آنها قرار دهند.
رسیدن به این اهداف نیازمند ایجاد شرایطی مطمئن برای مشتری می‌باشد. بسیاری از صاحبان مشاغل ، علت اصلی عدم استفاده یا استفاده کم از پایانه‌های فروشگاهی را بی‌اعتمادی به دریافت و پرداخت وجه می‌دانند، لذا اگر بانک بتواند به طریقی این اطمینان را جلب کند، می‌تواند در این عرصه بسیار موفق باشد، لذا در این راستا اقدامات ذیل پیشنهاد می‌شود:
- با توجه به اینکه برخی بانک‌ها، اقدام به واریز وجوه در سه نوبت در طول شبانه روز می‌کنند، این عمل را توسعه داده و به‌صورت آنلاین انجام دهند، لذا افراد با این کار اطمینان می‌یابند که مبلغ مورد نظر حتما به حساب آنها واریز می‌شود.
- واریز وجه جایزه به حساب دارنده کارت دقیقا بعد از انجام تراکنش خرید و چاپ مبلغ جایزه روی رسید مشتری.
- تراکنش بازگشت از خرید.
- در صورت خرابی دستگاه‌ها در اولین فرصت بتوانند با بانک ارتباط برقرار نموده و در کوتاه‌ترین لحظه این مشکل را رفع نمایند.
*ایجاد ضمانت اجرایی
بانک باید این اعتماد را در مشتری ایجاد نماید که استفاده از این دستگاه مشکلی را برای جریان دریافت و پرداخت وی ایجاد نمی‌کند، لذا اگر مشکلی برای وی در جریان استفاده از پایانه‌های فروشگاهی (تراکنش‌های ناموفق) ایجاد شد، از طریقی جبران نماید که بتواند ادامه فعالیت با این مشتری را حفظ کند.
* کارشناس بانکی