یادداشت
تاثیر استفاده از فناوری بر کارآیی منابع انسانی و سیستم‌های پرداخت در تجارت الکترونیکی
محمدرضا تقوایی، عضو هیات علمی
پرداخت یکی از مهم‌ترین ارکان هر تجارتی است و بدون عمل پرداخت تجارت کامل نمی‌شود.
محمدرضا تقوایی، عضو هیات علمی
پرداخت یکی از مهم‌ترین ارکان هر تجارتی است و بدون عمل پرداخت تجارت کامل نمی‌شود.
جمعی از مدیران اجرایی سازمان‌ها نیز به این واقعیت پی برده‌اند که فناوری اطلاعات می‌تواند چنانچه به مشکل صحیح و متناسب با ویژگی‌های سازمان به کار گرفته شود، راهگشای اصلی به سوی موفقیت آینده حرفه آنان شمرده شود، تجارت الکترونیکی نیز از این امر مستثنی نبوده و موفقیت آن اساسا به وجود سیستم‌های پرداخت امن و مورد اعتمادی که انتظارات مشتریان را برآورده می‌سازد وابسته است، بنابراین ارزیابی سیستم‌های پرداخت موجود برای تصمیم‌گیری در مورد انتخاب نوع سیستم کار از مسائل اساسی در رشد و توسعه این تجارت نوین به حساب می‌آید.
مقدمه
پیشرفت روز افزون دانش فنی و نفوذ آن به ابعاد مختلف زندگی باعث بروز تحولات گسترده‌ای در شیوه زندگی مردم شده است، فعالیت‌های تجاری و مبادله‌ای نیز از این تحولات در امان نمانده و شیوه انجام آن کاملا دگرگون شده است. وجود شبکه جهانی سراسری و سایر پیشرفت‌های ارتباطی سبب شده امکانات تازه‌ای برای مبادله کالا و خدمات و پرداخت بهای آن در اختیار افراد باشد، برخلاف روش‌های سابق مبادله که نیازمند حضور فیزیکی بود، شیوه‌های نوین مبادله روز به روز به سمت فضای مجازی کشیده شده است و حضور فیزیکی افراد و وسیله مبادله (پول) کم رنگ و کم‌رنگ‌تر می‌شود. شبکه جهانی بستر مناسبی است که مبادله از دو راه را ممکن ساخته است و اساس بسیاری از سیستم‌های پرداخت جدید است.
تاثیر تجارت الکترونیک بر داده‌ها
یکی از عوامل اساسی تحول الکترونیک، یکپارچه‌سازی و تلفیق سیستم‌ها می‌باشد. این روند پاسخگویی نیاز ارسال سریع کالا به مشتری و هماهنگ‌سازی سیستم با خواسته مشتریان می‌باشد، اطلاعات باید به سرعت در زنجیره تامین به گردش درآید تا بتواند پاسخگوی این تقاضا‌ها باشد در ابتدای پیدایش تجارت الکترونیک، سیستم‌ها طوری طراحی شده بود که داده‌ها از نقطه فروش به گونه‌ای جمع‌آوری و به نقطه عرضه ارسال می‌شد تا بتوان به موقع سفارشات را تحویل داد. در حال حاضر بسیاری از شرکت‌ها روش دستیابی به داده‌های گسترده سازمانی از طریق سازمان را به جای گردش داده‌ها برگزیده‌اند.
کاربرد فناوری اطلاعات
وقتی یک سازمان در نظر دارد از کارکنان خود بخواهد در طی هفته یا ماه روزهایی در خانه بمانند و بخشی از وظایف اداری خود را در منزل انجام دهند، باید در قدم اول، همه کارکنان سازمان را آموزش دهد و پیاده کردن این هدف را با همه کارکنان در میان بگذارد.
پرداخت الکترونیکی و انواع آن:
پرداخت الکترونیکی مهم‌ترین فاز در تعاملات تجارت الکترونیکی است و به طور کلی به انتقال سرمایه (وجه) از پرداخت‌کننده به دریافت‌کننده «پرداخت» گفته می‌شود، حال پرداختی که به صورت الکترونیکی انجام پذیرد پرداخت الکترونیکی است، بانک مرکزی اروپا پرداختی را که به صورت الکترونیکی آغاز پردازش و دریافت می‌شود پرداخت الکترونیکی می‌نامد.
در پرداخت الکترونیکی انتقال وجه از طریق ابزارهای آغاز و وجه به صورت اطلاعات دیجیتال نگهداری، پردازش و دریافت می‌شود. در حال حاضر بیش از یکصد روش پرداخت روی اینترنت موجود است و سیستم‌های پرداخت متفاوتی وجود دارد که هر کدام را می‌توان از طریق مشخصه‌های آن از قبیل امنیت، هزینه، انعطاف‌پذیری و در دسترس بودن و .... با دیگر روش‌ها و سیستم‌های موجود مقایسه کرد.
طبقه‌بندی سیستم‌های پرداخت الکترونیکی:
عملیات پرداخت می‌تواند به 2 صورت Online و Offline انجام پذیرد. در پرداخت می‌تواند Online دریافت‌کننده وجه با یک شخص سوم (third pavty) جهت تایید فرآیند پرداخت تماس می‌گیرد، اما در پرداخت به صورت Offline نیازی به تماس با شخص سوم و تایید پرداخت نیست، پرداخت الکترونیکی از نظر زمان پرداخت وجه توسط پرداخت‌کننده به انواع زیر تقسیم می‌شود.
- سیستم پیش پرداخت
- سیستم پرداخت در لحظه
اما از نظر میزان پول مبادله شده می‌توان انواع زیر را نام برد:
1 - Micropayment: مبالغ پولی اندک، چند سنت تا یک دلار.
۲ - Macropayment: مبالغ پولی اندک، بیش از ده یا پانزده دلار.
3 - Smallpayment: مبالغ پولی کمتر از ده دلار.
همان‌گونه که اشاره شد، در حال حاضر بیش از یکصد روش پرداخت به صورت الکترونیکی وجود دارد که می‌توان گفت بعضی از این روش‌ها مانند کارت اعتباری نسخه الکترونیکی و روش‌های پرداخت سنتی موجود هستند.
در مقابل روش‌های دیگر پرداخت الکترونیکی نیز وجود دارند که همگی بر پایه پول الکترونیکی است که در واقع ذخیره و جابه‌جایی ارزش پولی را به طور دیجیتال فراهم می‌سازد، اگر چه پرداخت‌های الکترونیکی برای اهداف مختلفی استفاده می‌شود، اما کاربرد اصلی آنها در تجارت الکترونیکی است و در حقیقت جزء لاینفک تجارت الکترونیکی به شمار می‌آیند.
ملزومات سیستم‌های پرداخت
به دلیل درگیر بودن طرف‌های متعدد در پرداخت الکترونیکی، همواره خطر (استراق سمع افراد غیر مُجاز حین انجام دستور پرداخت و احتمال حمله هکرها به سیستم‌های پرداخت فعالیت‌های کلاهبرداری و دزدی و یا از کارانداختن سیستم‌های پرداخت وجود دارد. در سیستم‌های آنلاین به دلیل عدم دسترسی به سرور حتی دسترسی احتمالات تقلب و کلاهبرداری افزایش می‌یابد.
در سیستم‌های پرداخت الکترونیکی مشکلاتی مانند احتمال کپی کردن اسناد مالی دیجیتالی، احتمال ایجاد و امضای دیجیتالی جعلی یا الحاق اطلاعات هویتی شخص پرداخت‌کننده به تراکنش مالی نیز وجود دارد. در زیر به بعضی از این نیازمندی‌ها اشاره شده است:
امنیت سیستم
بحث امنیت یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین مشخصه‌های یک سیستم پرداخت الکترونیکی در اکثر مطالعات موجود درباره سیستم‌های پرداخت الکترونیکی مقوله امنیت جایگاه خود را دارد در اینجا به مقوله امنیت از سه دیدگاه مختلف می‌نگریم:
- امنیت تراکنش‌ها:
امنیت تراکنش‌ها یعنی بر اساس یک مجموعه قواعد تعریف شده و با توجه به رسانه الکترونیکی به کار گرفته شده عملیات پرداخت به طور امن و قابل اعتماد انجام پذیرد، علاوه بر این، امنیت تراکنش شامل در دسترس بودن رویه پرداخت انجام کامل و صحیح عملیات پرداخت و وجود مکانیزم جلوگیری از هر گونه اختلال در جامعیت و صحت داده‌ها از قبیل محافظت در برابر ریزش غیر مجاز سرمایه است.
- امنیت قانونی:
سیستم پرداخت الکترونیکی باید در یک چارچوب قانونی فعالیت کند که در این چارچوب قانونی فرد شرکت‌کننده در معامله نباید در معرض خیال‌بافی‌ها یا هوس‌های شخص دیگری قرار گیرد، در واقع انکار پرداخت وجه یا نسبت دادن پرداخت به شخص دیگری نباید امکان‌پذیر باشد.
- محرمانگی و اعتماد:
پرداخت الکترونیکی زمانی می‌تواند محرمانگی و قابلیت اطمینان خود را حفظ کند که به صورتی طراحی شده باشد که انتظارات و توقعات امنیتی فرد شرکت‌کننده را برآورده سازد، اعتبار صحت یک سیستم پرداخت الکترونیکی بسیار مهم است، زیرا فرد شرکت‌کننده در عملیات پرداخت باید به سیستم اطمینان و اعتماد کامل داشته باشد تا بتواند از آن استفاده کند. صریحا می‌توان گفت که اعتبار و قابلیت اطمینان سیستم پیش نیاز استفاده از آن است.
علاوه بر آن سیستم باید اعتبار و صحت خود را در تمامی فرآیند‌های پرداخت در آینده حفظ کرده تا کاربران بتوانند با آسودگی خاطر از آن سیستم استفاده کنند؛ ایجاد حفظ محرمانگی و اعتبار و صحت سیستم پرداخت الکترونیکی بر سه مقوله «داده، هویت و رفتار» براساس نقش متمرکز است. داده‌های مرتبط با تجارت و نیز داده‌های شخصی در تمامی‌فازهای پرداخت الکترونیکی باید محافظت شوند؛ به خصوص داده‌های مربوط به قراردادها، تنظیمات سیستم درآمدها، داده‌های مرتبط با بانک‌ها و نیز تمام داده‌های بایگانی شده در سیستم.
البته در به کارگیری این نوع داده‌ها تبعیت از قوانین ملیتی و نیز قوانین مربوط به محافظت داده‌ها قطعی است.
استفاده از تکنیک‌های رمز نگاری و محرمانگی که به صورت انتخابی و دلخواه از افشای داده‌های مربوط به تراکنش پرداختی جلوگیری کند، از مهم‌ترین راه‌های ایحاد و حفظ محرمانگی در مقوله داده است.
در مقوله هویت اطلاعاتی که شرکت‌کنندگان طی عملیات پرداخت به سیستم وارد می‌کنند مدنظر قرار گیرد، ممکن است یک کاربر علاقه‌ای به اعلام هویت خود نداشته باشد و به صورت ناشناس اقدام به پرداخت کند، از طرف دیگر دریافت‌کننده وجه ممکن است به جهت ایجاد اطمینان و اعتماد بیشتر با مشتری خود، هویت خود را به طور کامل اعلام کند و علاوه بر این ممکن است علاقه زیادی به دستیابی به اطلاعات مشتریان داشته باشد. در نهایت، مقوله هویت به طوری نظام‌مند از طریق چارچوبی تحت عنوان مدیریت هویت قابل کنترل است.
همان‌طور که ذکر شد، مقوله سوم؛ رفتار بر اساس نقش است. هر نقش شامل یک رشته فعالیت است که در طی فرآیند پرداخت انجام می‌پذیرد اجرای این فعالیت‌ها به مسوولیت هر یک از افراد شرکت‌کننده در معامله بستگی دارد، پذیرفتن مقررات، تعریف صحیح مفروضات و پرداخت وجه متناسب با شرایط ذکر شده در مذاکره از جمله مسوولیت‌ها است، بنابر این از این دیدگاه در مورد اعتبار و قابلیت اطمینان سیستم پرداخت الکترونیکی می‌توان گفت که هر فرد باید بر اساس نقش خود و هماهنگ با انتظارات شرکای در حال تعامل خود رفتار کند.
- در دسترس بودن:
سیستم پرداخت الکترونیکی قابل دسترس سیستمی است که بتوان آن را به صورت وسیع در بسیاری از وضعیت‌های پرداخت استفاده کرد. سیستم پرداخت الکترونیکی باید به صورت گسترده و وسیع موجود و قابل قبول باشد و تمام کاربران بدون توجه به موقعیت جغرافیایی، اجتماعی یا اقتصادی ملیت و نژاد بتوانند از آن سیستم استفاده کنند.
- راحتی و قابلیت استفاده:
سیستم پرداخت الکترونیکی باید بسیار ساده باشد، تا آنجایی که حتی کودکان، افراد کهنسال و معلول و ناتوان بدون هیچ‌گونه محدودیتی عملیات پرداخت وجه را انجام دهند.
- کارآیی:
سیستم پرداخت الکترونیکی زمانی کارآمد است که در هر مرحله فرآیند پرداخت بهترین عملکرد ممکن را انجام دهد، بنابراین ضروری است که کاربران از کارآمد بودن سیستم مطمئن باشند، زیرا در غیر این‌صورت از آن استفاده نمی‌کنند.
- استانداردسازی:
بدون استاندارد متصل شدن کاربران، پرداخت مختلف به شبکه‌ها و سیستم‌های مختلف غیرممکن است. استاندارد‌ها قابلیت رد و بدل کردن اطلاعات را ممکن می‌سازند، به کاربران توانایی خرید و دریافت اطلاعات را می‌دهند، صرف‌نظر از اینکه کدام بانک پول آن را مدیریت می‌کند.
- سیستم اتوماتیک ثبت وقایع:
عملا همه سیستم‌های پرداخت الکترونیکی نیازمند توانایی ثبت‌های خودکار هستند.
کارت‌های بدهی و اعتباری این خصوصیات را دارند که خودکار ثبت می‌شوند. زمانی که اطلاعات به طور الکترونیکی نگهداری می‌شوند، نگهداری آن آسان و ارزان است. این ویژگی ثبت است که وقتی یک حقیقت اتفاق می‌افتد آن را ثبت می‌کنیم.
سیستم‌های پرداخت الکترونیکی در ایران
یک از مواردی که همیشه در سیستم پرداخت در ایران از آن صحبت می‌شود، نبود یک سیستم امنیتی مناسب در سیستم پرداخت الکترونیکی است، اما به نظر می‌رسد مشکل امنیتی وجود ندارد و مساله اساسی در این زمینه تبادل کلید رمز است. تبادل پول در دنیا نیازمند ردوبدل شدن کلید‌ها و وجود یک سیستم امنیتی مورد پذیرش است تا تبادل کلید‌ها و رمز‌ها به آسانی انجام گیرد در حالی که به علت عدم اعتماد متقابل طرفین (ایران و سایر کشورها) با این تبادل کلید و رمز به ندرت یا حتی اصلا صورت نمی‌گیرد که این به دلیل نبود وجود زیرساخت‌های کلید عمومی
(pki) و مراکز اعتماد (ca) در کشورمان جهت ایجاد گواهی‌های الکترونیکی (به عنوان ابزاری جهت تولید امضای دیجیتالی و مکانیسم‌های رمزنگاری متقارن و نامتقارن در سیستم‌ها است. علاوه بر این وجود (ca) کشور جهت اتصال بانک‌های داخلی به سیستم بانکداری الکترونیکی جهانی و ایجاد هماهنگی در تبادلات امنیتی سیستم‌ها ضرورت دارد.
از مشکلات دیگری که کشورمان در رابطه با سیستم‌های پرداخت با آن روبه‌رو است، وجود مشکلات شرعی در استفاده از کارت‌های اعتباری است. کارت‌های اعتباری بلافاصله از حساب مشتری کم نمی‌شود و دارنده کارت اعتباری حساب خود را با بانک مربوطه طی زمان‌های خاصی تسویه می‌کند، به ازای تمام روزهایی که هنوز تسویه نکرده مقداری سود بانکی که مشتری در آن حساب دارد تعلق می‌گیرد. هم اکنون متخصصان در صدد ایجاد کارت‌های اعتباری هستند که از این مشکلات شرعی عاری باشد.
بانک‌های ایرانی برنامه پیوستن به یک شبکه واحد را آغاز کرده‌اند که امکان ارتباط بانک‌های مختلف را با هم و همچنین امکان اتصال سیستم‌های پرداخت‌شان به یکدیگر را فراهم می‌کند.
این شبکه، شبکه رابط بین بانکی یا (Inter Banking ) «شبکه شتاب» نام دارد و از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی‌ایران ایجاد شده است، طرح شتاب دارای مشکلاتی می‌باشد، زیرا هر بانکی که سخت‌افزار دریافت اسکناس یعنی همان عابر بانک را نصب کرده کارمزد دریافت می‌کند و بانک صادرکننده کارت هیچ نفعی نمی‌برد.
نتیجه‌گیری
بنابر این آنان که مایلند به صورت « کار از راه دور » در یک سازمان مشغول به کار شوند، فراموش نکنند که نیازی به سرمایه‌گذاری عظیم برای خرید تجهیزات مورد نیاز ندارند و تنها یک کامپیوتر با قدرت ۵۰۰ مگاهرتز و حداقل ۱۲۸ مگابایت حافظه کافی است و علاوه بر آن اتصال به شبکه اینترنت از طریق یک خط تلفن لازم است.
از طرفی ایجاد و گسترش سیستم‌های پرداخت الکترونیکی و هماهنگی دقیق موسسات مالی و بانک‌ها در فرهنگ‌سازی در این زمینه و نیز راه‌اندازی زیرساخت‌های کلید عمومی (pki) و مراکز اعتماد (CA) در کشورمان جهت ایجاد گواهی‌های الکترونیکی از اهمیت خاصی برخوردار است.
با توجه به گسترش همه جانبه تجارت الکترونیکی در دنیا و تمایل تجار و بنگاه‌های اقتصادی به استفاده از این نوع تجارت و پیوستن قریب‌الوقوع ایران به سازمان تجهیزات جهانی و قرار گرفتن در سیکل تعاملات جهانی، بسترسازی جهت استفاده از انواع روش‌های پرداخت الکترونیکی امری واجب و ضروری بوده که باید قبل از قرار گرفتن در مسیر تجارت و مبادلات الکترونیکی جهانی به آن پرداخته شود تا ضمن کسب تجربیات لازم در این خصوص بیشترین فایده نصیب تجار و بنگاه‌های اقتصادی و به تبع آن کشورمان بشود.
ارسال نظر