مجتبی شهبازی

با توجه به پایه‌ای‌ترین اصول و مفاهیم در علوم مدیریتی قبل از انجام هرگونه اقدام عملیاتی در هر سطوحی، لزوم بررسی‌های دقیق از نتایج و پیامدهای هر اقدامی‌از اهم وظایف است. ولی گویا این اصل بسیار پایه‌ای همان‌طور که در برخی از سطوح مدیریتی کشور نادیده گرفته می‌شود در برخی ارگان‌هایی که انتظار بیشتری از کارشناسان و مدیران آنها می‌رود نیز به تقلید از این رویکرد جدید نادیده انگاشته می‌شود.

همان‌طور که از عنوان این نوشتار پیدا است روی سخن ما با کارشناسان و مدیران محترم و البته زحمتکش بانک مرکزی می‌باشد و البته تاکید این بار ما روی نکته‌ای پیچیده و تخصصی (مثلا سیاست‌های پولی) نمی‌باشد.

و اما موضوع سخن در این نوشتار:

چاپ اسکناس‌ها و ایران چک‌های رایج توسط بانک مرکزی و تاثیر بسیار مهم آن روی بخشی از زندگی مردم، کار بانک‌ها (متصدیان شعب) و حتی محصولات صنف تولیدکنندگان و شاید واردکنندگان کیف (از نوع جیبی) شاید توسط بانک مرکزی کمی ‌نامانوس باشد.

این در حالی است که این مساله به شدت از سوی گروه‌های ذکر‌شده قابل‌لمس و مشکل‌ساز می‌باشد. قبل از پرداختن به اصل گفتار بهتر است چند سوال در ابتدا از بانک مرکزی پرسیده شود:

۱ -روند افزایش اندازه و سایز اسکناس‌های رایج در کشور تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟

۲ -روند طراحی ایران چک‌های با مبالغ مختلف، ولی با رنگ و طراحی مشابه و سپس اصلاح ناقص آنها تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟

در مورد سوال اول شاید پیش‌بینی شود که در آینده‌ای نه چندان دور (با توجه به روند رشد تورم) اسکناس‌های درشت‌تر را باید در کلاسورها و پاکت‌های A۴ نگهداری و حمل کرد، اما روی سخن تعداد زیادی از مردم و کارشناسان این است که آیا باید اسکناس‌های درشت‌تر را با مقیاس سایز و اندازه، درشت‌تر از سایر اسکناس‌ها به مردم نشان داد. یا می‌توان مانند بسیاری از کشورهای دنیا تمامی ‌اسکناس‌های چاپ شده به یک سایز و اندازه باشند و تنها با استفاده از یک نشانه ساده به نام عدد و مبلغ اسکناس یا طراحی متفاوت رنگ و شکل، تفاوت آنها را به مردم نشان داد. تا هم مردم به دردسر نیفتاده و هم حتی تولیدکنندگان کیف پول را دچار مشکل نکنیم و هم بانک مرکزی هزینه اضافه‌ای را متحمل نشود تا از بودجه بیت‌المال بیشتر حفاظت نماید. کما اینکه بنابر آمار در سال ۱۳۸۷ تعداد ۶۴۰ میلیون برگ اسکناس به ارزش ۳ هزار و ۸۰۰ میلیارد ریال امحا شده است.

البته در این میان هستند گروه‌هایی از افراد جامعه مانند صندوقداران بنگاه‌های مختلف که با مشکل سایز اسکناس‌های چاپ شده دست و پنجه نرم می‌کنند و مجبور به استفاده نادرست از صندوق‌های خود می‌شوند، زیرا برخی اسکناس‌ها در کشوی این صندوق‌های رایج جا نمی‌شوند.و مهم‌تر از همه مردم جامعه هستند که با حمل این اسکناس‌ها به مشکل خورده‌اند. از یک طرف بانک محترم مرکزی با تبلیغات سعی در فرهنگ‌سازی استفاده درست و صحیح از اسکناس‌ها می‌نماید و از طرف دیگر از آن روی سکه خبر ندارد که مردم شاید بخواهند از اسکناس‌ها درست استفاده کنند، ولی نمی‌توانند به دلیل اینکه حتی در حمل و نگهداری آن در جیب یا کیف خود به مشکل بر می‌خورند.شاید کارشناسان بانک مرکزی آنقدر با مسائل پیچیده‌تر و بزرگ‌تر سیاست‌های پولی دست به گریبانند که متوجه این مسائل کوچک و ساده نشده‌اند، ولی ذکر این نکته لازم است که همین نکات و مسائل کوچک روی زندگی روزمره مردم و کسب و کار آنها تاثیر بزرگی دارد.

و اما سوال دوم: سوال دیگری که می‌توان مطرح کرد این است که چه کسی مسوولیت تصحیح عملکرد بانک مرکزی در چاپ ایران‌چک‌های مشابه و چاپ مجدد ایران چک‌های یک میلیون ریالی با رنگ متفاوت از چک‌پول‌های پانصد هزار ریالی را بر عهده می‌گیرد، در صورتی که با یک بررسی میدانی کوچک می‌توانستند به این نکته برسند که بهتر است ایران‌چک‌های با مبالغ مختلف دارای رنگ و طرح متمایزی باشند. نه آنکه با طراحی مشابه آنها به تجربه نه چندان شیرین و کم هزینه آزمون و خطا پرداخت و سپس به تغییر عملکرد. حال آنکه با تغییر رنگ ایران‌چک‌های یک میلیون ریالی خطای بزرگ‌تری انجام داده‌اند و مشابهت رنگ آن با اسکناس بیست‌هزار ریالی است.

چه بسا اشتباهات سهوی رخ داده در میان مردم و متصدیان بانک‌های مختلف که منجر به ضرر و زیان شده که بانک مرکزی می‌توانست با اصلاح رویه طراحی و چاپ چک‌پول‌ها مانع از این رویدادها که روی کسب و کار و زندگی مردم جامعه تاثیرگذار است، شود.

یا در مورد عبارت‌هایی که از ابتدا روی ایران چک‌ها چاپ شده و می‌شود که نشانگر لزوم نوشتن برخی اطلاعات روی آنها می‌باشد و از طرفی با تبلیغات مختلف به مردم اعلام می‌شود که هیچ گونه اطلاعاتی روی ایران‌چک‌ها نمی‌بایست نوشته شود. اگر نباید اطلاعاتی نوشته شود پس آن عبارات چاپ شده روی چک‌پول‌ها به چه منظوری می‌باشد؟ یا عبارتی که بیانگر مدت انقضای اعتبار ایران چک است به چه منظور چاپ شده است، بالاخره تکلیف مردم با این جمله چیست؟

البته طبق گفته ریاست اداره نشر اسکناس خزانه بانک مرکزی که نمی‌توانند رقم دقیق تعداد ایران‌چک‌های چاپ شده را بگویند شاید به این دلیل است که نتوانیم ضرر و زیان ناشی از دوباره کاری برای چاپ مجدد با رنگ متفاوت ایران‌چک‌های یک میلیون ریالی را محاسبه کنیم.

چه کسی جوابگوی کند شدن سرعت عمل، کار متصدیان شعب بانک‌ها و به تبع آن گرفتن وقت مردم و پایین آمدن راندمان شعب و متصدیان به سبب لزوم دقت بیشتری روی چک پول‌ها به دلیل مشابهت بسیار مبالغ مختلف به هم یا با اسکناس‌های دیگر از لحاظ طراحی می‌باشد. اگر بانک مرکزی به دنبال رویه‌ای بوده است که چک پول‌ها نیز نقشی به مانند اسکناس را در اقتصاد بازی کنند، پس چرا طراحی چک‌پول‌ها در راستای این سیاست نبوده است یا چرا قبل از چاپ چک‌پول‌های جدید اقدام به فرهنگ‌سازی استفاده از چک‌پول‌های جدید نشده است و هزاران چرای دیگر.

و اما در مورد سکه‌های رایج نیز سوال بزرگی که وجود دارد این است که از دید بانک مرکزی روند تورم و افزایش قیمت فلزات آنقدر غیرقابل پیش‌بینی است که طی سال‌های ۸۵ و ۸۶ و ۸۷ سه نوع سکه ۵۰۰ و ۲۵۰ ریالی در سایزهای مختلف ضرب کرده است، آن هم به این دلیل که ارزش فلز سکه‌ها از قیمت آنها بیشتر است.

سخن آخر این که رویه آزمون و خطا می‌بایست در تمامی ‌سطوح مدیریتی حذف شود تا از بروز هرگونه مشکلی در کسب و کار و زندگی مردم جلوگیری شود. اقتصاد کشور جایی برای تجربه اندوختن نیست. راهکارها و رویکردهای علمی‌ ثابت‌شده بسیارند، می‌بایست از آنها استفاده کرد نه آنکه آنها را نادیده انگاشت و سراغ راه‌حل‌های اثبات نشده رفت. شاید اولین و مهم‌ترین نگرشی که در یک فرد کارشناس در هر سطحی می‌بایست وجود داشته باشد نگرشی علمی ‌به تمامی ‌امور می‌باشد.