سال اصلاح الگوی مصرف و وظیفه بانک مرکزی

امید بانکی

اقتصاد کشور در مقطعی حساس و سرنوشت ساز از دوران حیات خویش قرار دارد. لزوم کاهش هزینه‌های هنگفت اداری-مصرفی در کشور و توجه به منافع نسل‌های آینده از آنچه که ما امروز هزینه می‌کنیم به یک چالش اساسی برای تمام مسوولان و دلسوزان تبدیل شده و توجه همه مدیران دیروز و امروز کشور به این واقعیت معطوف شده که منابع و ثروت‌های اقتصادی نامحدود و پایان‌ناپذیر نیستند. رهبر فرزانه انقلاب با عنایت به همین ملاحظات مهم و تعیین‌کننده سال ۱۳۸۸ را سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری نمودند و از همه دستگاه‌های اجرایی کشور خواستند با رعایت صرفه جویی در تمام هزینه‌ها و «استفاده از منابع کشور به بهترین وجه» تحقق اهداف نظام مقدس اسلامی‌در عدالت محوری و آینده نگری را امکانپذیرتر سازند. بی‌گمان یکی از مهم‌ترین مجموعه‌های اقتصادی کشور که می‌تواند نقشی مهم و تاثیرگذار در رعایت الگوی مصرف در کشور داشته باشد، سیستم بانکی و به ویژه بانک مرکزی جمهوری اسلامی‌ ایران است. طی سال‌های اخیر همواره بر این موضوع تاکید شده که هزینه‌های سنگین چاپ اسکناس‌های جدید و جمع‌آوری و امحای اسکناس‌های فرسوده (بیش از ۱۲۰ میلیارد ریال طی سنوات اخیر) یکی از عوامل اصلی افزایش قابل توجه هزینه‌های بانک مرکزی بوده است، هزینه‌هایی که نسبت به سایر کشورهای جهان بسیار هنگفت و روند صعودی آن نگران‌کننده است. تحمیل این هزینه به بیت‌المال در حالی صورت می‌گیرد که کیفیت چاپ اسکناس در ایران، استاندارد بوده و همواره بر این واقعیت تاکید شده که مشکل، فرهنگ نادرست استفاده و نگهداری از پول است، مشکلی که طی ماه‌های اخیر وجهه تازه‌ای نیز یافته است.

مسوولان بانک مرکزی طی ماه‌های اخیر بارها اعلام کرده اند که بانک‌های کشور باید نسبت به جمع‌آوری و از گردش خارج نمودن تمام اسکناس‌هایی که نوشته یا مهر روی آنها درج شده اقدام کرده و این اسکناس‌ها را به بانک مرکزی ارسال نمایند. بدیهی است که با توجه به شرایط کلی حاکم بر اقتصاد کشور، بانک مرکزی ناگزیر از انتشار حداقل همین مقدار اسکناس و چک پول در مقطع کنونی برای مقابله با مشکل کمبود نقدینگی در شعب بانک‌ها است، امری که بار دیگر حکایت تلخ هزینه‌های مستقیم و سربار چاپ و توزیع اسکناس در کشور را یادآوری می‌کند.

نکته مهمی ‌که به نظر می‌رسد در این میان از نگاه مسوولان بانک مرکزی مغفول مانده فرهنگ کهنه پیام‌نویسی روی اسکناس حتی از سال‌های پیش از انقلاب است. هرچند وقایع اخیر باعث شده تا موضوع شعارنویسی روی اسکناس

(با کمک بزرگنمایی رسانه‌های خارجی) پررنگ تر از گذشته جلوه کند؛ اما نباید از یاد ببریم که مشکل وجود اسکناس‌های مخدوش در دست مردم نیست، بلکه وجود فرهنگی است که افراد اسکناس را مایملک شخصی‌شان دانسته و این اجازه را به خود می‌دهند که بر روی کاغذ ارزشمندی که هزینه هنگفتی از جیب دیگر هموطنان برای چاپ و توزیع آن صرف شده برای نوشتن شماره حساب، شعار، شعر و ... استفاده کرده و حتی اسکناس را ممهور به نمادها و تصاویر مذهبی کنند.

بی‌تردید جمع‌آوری اسکناس‌های مخدوش و ورود اسکناس‌های جدید به چرخه نقدینگی در کشور نه تنها هیچ ضمانتی برای سلامت اسکناس‌ها در آینده ایجاد نمی‌کند، بلکه ممکن است نتیجه معکوس به بار آورده و افرادی را که از روی ناآگاهی بر هزینه‌های کشور می‌افزایند بیش از گذشته تحریک کند. هرچند پیام‌نویسی روی اسکناس تقریبا در هیچ کشوری مرسوم نیست، ولی هیچ دلیل اقتصادی و قانع‌کننده‌ای وجود ندارد که اسکناس را به این دلیل مخدوش اعلام کرده و هزینه‌های هنگفت جمع‌آوری، امحاء و چاپ مجدد را متحمل شویم. این اقدام قطعا در راستای حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف، کاهش هزینه‌ها و استفاده بهینه از منابع کشور نیست.

همچون بسیاری از مشکلات دیگر در اقتصاد ملی، حل معضل شعارنویسی روی اسکناس نیز راه حل فرهنگی-آموزشی دارد. بانک مرکزی به عنوان متولی اصلی انتشار اسکناس و اوراق بهادار در کشور باید با استفاده از ابزارهای مناسب رسانه‌ای - و به دور از هرگونه شائبه سیاسی - این پیام را به اقشار مختلف مردم منتقل سازد که وظیفه ملی ایرانیان جلوگیری از به هدر رفتن منابع کشور در روندهایی است که هیچ تاثیری در افزایش توان اقتصادی کشور ندارند، بلکه تنها موجب آن می‌شوند که هزینه ارائه خدمات بانک‌ها افزایش یافته و مالیاتی که برای ارتقای سطح رفاه و امنیت‌مان می‌پردازیم در مسیرهای نادرست صرف شود.