مسوولیت مشترک،‌ غرامت مشترک، منافع مشترک

چرا تکافل؟

لیلا اکبرپور- دو سال و چند ماه از اعلام صندوق تعاون مبنی بر ورود بیمه‌های تعاونی در راستای تحقق سیاست‌های کلی اصل ۴۴ به صنعت بیمه کشورمان می‌گذرد. هدف اجرای این طرح در برگیری و عضویت اقشار مختلف اجتماعی در شرکت‌های تعاونی و.... همچنین توسعه و ترویج فرهنگ تعاون عنوان شد و هیات موسس اولین بیمه تعاونی سهامی‌عام در کشور با تشکیل هیات‌مدیره و کمیته فنی، پیشنهادات نحوه کار و برنامه‌ریزی‌های خود را به بیمه مرکزی ایران ارسال کردند. چند روز پیش معاون نظارت و توسعه تعاونی‌های وزارت تعاون نیز از پذیره‌نویسی قریب‌الوقوع اولین شرکت بیمه تعاونی خبر داد. چنانچه عملکرد بیمه اسلامی‌(تکافل) که روند صعودی را در دنیا به ویژه کشورهای اسلامی‌طی می‌کند، به عنوان الگوی بیمه تعاونی کشورمان قرار گیرد، می‌توان به رشد قابل توجه بیمه‌های تعاونی در ایران امیدوار بود.تکافل نظامی‌است که بر اصل کمک متقابل (تعاون) و همکاری داوطلبانه مبتنی است و در آن ریسک، داوطلبانه و به طور اشتراکی بین مشارکت‌کنندگان تسهیم می‌شود. از طریق پرداخت یک هبه داوطلبانه و تعریف روشن نوع خسارت، نااطمینانی و پذیرش ریسک از متن قرارداد حذف می‌شود. این درحالی است که از هر چهار نفر در دنیا یک نفر مسلمان است و تقریبا ۲۲میلیون نفر مسلمان در کشورهای صنعتی زندگی می‌کنند. تولید ناخالص داخلی کشورهای مسلمان در سال ۲۰۰۷ حدود ۳۴۵۲میلیارد دلار آمریکا بود که حدود ۲۲‌درصد از تولید ناخالص داخلی بازارهای نوظهور است.همچنین در سال ۲۰۰۷ پتانسیل بازار تکافل در کشورهای مسلمان به طور متوسط ۳۵ تا ۴۵‌میلیارد دلار تخمین زده شد.براساس گزارش‌های قابل اتکا، تکافل از بدو تاسیس تاکنون پیشرفت خوبی داشته است، به طوری که رشد آن در ۴سال اخیر بی‌سابقه و معادل ۲۶درصد بوده که این میزان ۱۱درصد بیشتر از رشد بیمه‌های متعارف است.کارشناسان اعتقاد دارند با چشم‌انداز مثبت اقتصادی مبتنی بر نفت و گاز به رغم رکود اقتصادی و بحران مالی جاری رشد تکافل در بلندمدت مطمئن و باثبات خواهد بود و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۱۵ حجم حق بیمه تکافل با رشد سالانه ۱۷‌درصد به ۷میلیارد دلار برسد.در این صورت سهم تکافل از بازار بیمه کشورهای مسلمان به ۸تا ۱۰درصد خواهد رسید و ضریب نفوذ بیمه نیز افزایش خواهد یافت.درخصوص بیمه‌های تکافل و ویژگی‌های آن گفت‌و‌گویی را با عبدالقادر فقیهی، نماینده کل شرکت سهامی‌بیمه ایران در امارات عربی متحده و کشور عمان انجام داده‌ایم که در ادامه می‌آید:

آقای فقیهی ابتدا از تاریخچه بیمه‌های تکافل بگویید؟

تکافل به مفهوم بیمه اسلامی‌بوده که در محدوده معاملات اسلامی‌(بانکداری اسلامی) با رعایت قوانین و مقررات اسلامی‌ انجام می‌پذیرد. اصولا بیمه مکانیزمی برای جبران تبعات ناشی از حوادث مختلف بوده و در راستای اصل جبران خسارت و مسوولیت‌های مشترک افراد جامعه عمل می‌نماید. تکافل دارای ریشه عربی کفال است که به معنا و مفهوم برآورد نیاز در جامعه می‌باشد و بیمه تکافل خسارت ناشی از حوادث را تحت‌پوشش قرار می‌دهد و در واقع مکمل نظام بانکی بدون ربا می‌باشد. بیمه تکافل از بسیاری جهات شبیه بیمه‌های بازرگانی مرسوم بوده که بر اصل مشارکت و تعاون بیمه‌گزاران تاکید دارد. در واقع نوعی بیمه اسلامی‌مبتنی‌بر مشارکت و تعاون و ایجاد صندوق مشترک می‌باشد. این امر سابقه بسیار طولانی در کشورهای اسلامی‌داشته، به طوری که به دنبال گسترش مبادلات تجاری بین بازرگانان مسلمان عرب و کشورهای هند، مالایا و سایر کشورهای آسیایی، بازرگانان برای جبران خسارات وارده به کالای خود صندوقی را تشکیل می‌دادند. اساس بیمه اسلامی‌یا تکافل مسوولیت مشترک،‌ غرامت مشترک و منافع مشترک است.

تفاوت بیمه‌های تکافل با بیمه‌های بازرگانی در چیست؟

براساس دیدگاه نظریه‌پردازان و حقوق‌دانان اسلامی، بیمه‌های بازرگانی رایج کنونی به دلیل سه ویژگی الف: قرارداد عدم‌اطمینان و احتمالی بودن آن، ب: وجود قرار در قراردادهای بیمه‌ای و ج: شائبه وجود بهره (ربا) با قوانین و الزامات شریعت اسلامی‌همسو نیستند، بنابراین در سال ۱۹۸۵ انجمن فقه اسلامی‌جده سیستم بیمه تکافل را به عنوان یک جایگزین مناسب برای بیمه‌های بازرگانی موجود به تصویب رساند که رشد قابل توجهی در جذب مشتری و تولید حق بیمه دارد.

در بیمه تکافل ماهیت قرارداد متفاوت از بیمه‌های معمول می‌باشد، به دلیل آنکه قرارداد ماهیت خرید‌ و فروش نداشته، بلکه یک نوع قرارداد مشارکت می‌باشد.

ضمنا یکی از تفاوت‌های مهم بیمه تکافل با سایر قراردادها این است که بیمه‌گذاران در درآمد حاصل از عملیات بیمه تکافل و سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده طبق شریعت اسلامی‌شریک می‌باشند.

لطفا بیشتر توضیح دهید.

به طور نمونه می‌توان تشکیلات و وظایف یک شرکت بیمه تکافل را به شرح ذیل عنوان کرد:

الف: پذیرش ریسک از اعضا توسط شرکت

ب: شرکت عملیات بیمه تکافل را به نمایندگی از سوی بیمه‌گذاران مدیریت می‌نماید.

ج: تمامی‌پرداخت‌ها به صورت مشارکت (حق بیمه) از اعضا (بیمه‌گذاران) در صندوق‌ تکافل ذخیره می‌شود.

د: تمامی‌پرداخت‌ها (خسارات) از محل ذخیره صندوق تامین می‌شود.هـ: حق بیمه‌های پرداخت‌شده توسط اعضا و از طریق شرکت با رعایت موازین اسلامی‌سرمایه‌گذاری می‌گردد و بیمه‌گذاران در منافع حاصل از آن شریک می‌باشند.

*بیمه اسلامی‌‌نخستین بار به چه صورت اجرا شد و امروز چه وضعیتی دارد؟

شرکت بیمه اسلامی‌سودان مجوز فعالیت خود را در سال ۱۹۷۹ گرفت که می‌توان از آن به عنوان اولین شرکت تکافلی یاد کرد تا اینکه درسال ۱۹۸۵ شرکت‌های تکافل در امارات متحده عربی، مالزی و بحرین تاسیس شدند.

در حال حاضر حدود ۶۵ شرکت بیمه تکافل و هشت شرکت بیمه اتکایی تکافل در جهان اسلام فعالیت دارند و به طور مثال می‌توان به فعالیت سه شرکت بیمه تکافل Dubai Islamic Insurance and Reinsurance-)، - Islamic Arab Insurance Co- Noor Takaful

در امارات عربی متحده اشاره کرد.

طبق آخرین آمار قابل اتکا، شمار شرکت و باجه‌‌هایی که خدمات تکافل را ارائه می‌دهند به ۱۰۰تا ۱۵۰و حق بیمه تولید شده تکافل به ۷/۱‌میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۰۷رسیده است.

البته درخصوص حق بیمه تکافل ارقام متفاوت ۱تا ۶/۵میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که با وجود این اختلاف نظر تمامی‌بازار بر رشد سریع حق بیمه‌های تکافل اتفاق نظر دارند.

تکافل چه ویژگی‌هایی دارد؟

یک هیات نظارت شرعی بر عملیات بیمه‌ای و انطباق آن با شریعت نظارت دارد، زیرا صندوق سهامداران از صندوق بیمه‌گذاران جدا است و شرکت موظف است سودهای فنی را بین بیمه‌گذاران توزیع نماید.

اجتناب از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های غیرمشروع جزو اهم برنامه‌هاست.

*در تکافل نحوه دریافت حق بیمه و پرداخت خسارت به چه صورت است؟

به یک شرکت سهامی‌یک دستمزد تناسبی ثابت (حق‌الوکاله) یا دستمزد مبتنی برعملکرد (مضاربه) یا ترکیبی از هردو پرداخت می‌شود، اگر در پرداخت خسارت کسری به وجود آید، عامل تکافل اجازه ندارد آن را پوشش دهد، در عوض او باید یک وام بدون بهره (قرض‌الحسنه) تدارک دیده و توسط مازادهای صندوق بیمه بازپرداخت می‌شود. در تکافل بیمه‌گذاران، مشارکت‌کنندگان نام دارند.

بازار بیمه تکافل در کشورهای مسلمان چه وضعیتی دارد؟

مالـزی، اندونـزی، عربسـتان سعودی،

امارات متحده عربی و بحرین پنج بازار عمده بیمه‌های تکافل هستند.مالزی توسعه‌یافته‌ترین بازار تکافل با چارچوب مقرراتی پیشرفته است که باعث رشد آن شده است و به عنوان قطب فعالیت‌های اقتصادی در مالیه اسلامی‌عمل می‌کند.اندونزی نیز دارای بیشترین تعداد مسلمان در جهان، درآمد سرانه پایین و ضریب نفوذ بیمه ای پایین است که صنعت تکافلی کوچک، اما در حال رشد دارد.در عین حال عربستان سعودی بزرگ‌ترین اقتصاد خاورمیانه است که صنعت تکافل آن با رشدی سریع در حال فعالیت است و ظرفیت بیمه‌های زندگی بکری دارد.

امارات متحده عربی توسعه‌یافته‌ترین و بزرگ‌ترین بازار بیمه مرسوم در خاورمیانه است.

همچنین بحرین دارای یک بازار بیمه بسیار کوچک و یک چارچوب مقرراتی مدرن است و یک قطب نوظهور در مالیه اسلامی‌در خاورمیانه به شمار می‌رود.