نظری برساختار قرض‌الحسنه در ایران؛ نارسایی‌ها و راهکارها
«من ذا الذی یقرض ا... قرضا حسنا فیضا عفه له وله اجر کریم»
«آن کیست که به خدا قرض نیکو دهد تا خدا براو چندین برابر گرداند وپاداشی با لطف وکرامت، او را عطا فرماید.»
تهیه و تنظیم: محمد رضا غفوری
«من ذا الذی یقرض ا... قرضا حسنا فیضا عفه له وله اجر کریم»
«آن کیست که به خدا قرض نیکو دهد تا خدا براو چندین برابر گرداند وپاداشی با لطف وکرامت، او را عطا فرماید.» در قرآن کریم حداقل بارها بطور مستقیم به قرض‌الحسنه اشاره شده و به قرض‌دهنده بشارت اجر و پاداش الهی داده است.
دین مبین اسلام با برانگیختن انگیزه‌های معنوی در صدد تنظیم رفتار مادی افراد برای رفع نیازهای اقتصادی بوده است تا جایی که قرض‌الحسنه در مقام پاداش از صدقه پیشی می‌گیرد. در این موضوع سخن امام صادق (ع) جای تامل دارد که فرمودند:
«برای من محبوب تر است که مالی را قرض دهم تا آن را صدقه بدهم». (ح عاملی بی تا: ج ۱۳ ص ۶۸ و ج۵۵)
جالب آنکه این ترغیب یک طرفه نیست و شارع مقدس همانگونه که جامعه را به قرض دادن تشویق می‌کنند، قرض گیرنده را نیز تشویق می‌کنند تا آن را به موقع عودت دهد.
به کارگیری صحیح و توسعه فرهنگ قرض‌الحسنه در جامعه به طور حتم برای رفع نیازهای مادی از افراد و ریشه کن نمودن فقر از جامعه اسلامی است و این خود یکی از اهداف نظام اقتصاد اسلامی می‌باشد.
تعریف:
عقد قرض‌الحسنه براساس ماده ۱۵ آییننامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا: «قرض عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین (قرض‌دهنده) مقدار معین از مال خود را به طرف دیگر (قرض‌گیرنده) تملیک می‌کند که قرض گیرنده مثل آن را در صورت عدم امکان قیمت به قرض دهنده رد می‌نماید.»
مطابق ماده ۶۴۸ قانون مدنی «قرض‌الحسنه عقدی است که به موجب آن احدی از طرفین مقدار معینی از مال خود را به طرف دیگر تملیک می‌کند تا طرف مزبور؛ مثل آن را از حیث مقدار و وصف رد می‌نماید و در صورت تعذر رد مثل قیمت یوم الرد را بدهد.»
براساس فقه اسلامی در عقد قرض‌الحسنه هر گونه شرطی که متضمن دریافت سود یا فایده‌ای مازاد بر مبلغ قرض داده شده باشد، باطل‌کننده عقد به حساب می‌آید. البته شخص قرض گیرنده می‌تواند، بنا به میل و تشخیص خود به جهت فایده‌ای که از قرض برده است، مبلغی مازاد بر مبلغ قرض به فرد قرض دهنده بدهد. ولی این چنین مازادی را نباید در عقد قرض شرط کرد.
این گونه مازادها در سیستم موجود در موسسات مالی و بانک‌های کشور، جایزه نامگذاری شده است و همه ساله مقدار متشابهی جوایز حساب‌های قرض‌الحسنه به سپرده‌گذاران پرداخت می‌شود.
در نظام بانکی کشور، سپرده‌گذاری قرض‌الحسنه و سپرده سرمایه‌گذاری وجود دارد. در عقد قرض‌الحسنه رابط سپرده‌گذار و بانک، عقد قرض و در سایر سپردهها براساس وکالت می‌باشد.
براساس قرارداد وکالت، بانک رقمی‌را به عنوان حق‌الوکاله دریافت می‌کند و بقیه به سپرده‌گذار تعلق می‌گیرد. در این عقود نرخ ثابتی وجود ندارد و کاملا علی‌الحساب است.
بر همین اساس، بانک‌ها موظفند ابتدای سال مالی خود میزان حق‌الوکاله را به اطلاع همه مشتریان خود برسانند. هدف از بیان نکته اخیر، موضوعی درباره تغییر نگرش به بحث قرض‌الحسنه است که در ادامه مقاله به آن اشاره خواهد شد.
کسب درآمد و سود از خصیصه‌های فطری انسان است. دین مبین اسلام نه تنها با سود مشروع مخالفت نکرده، بلکه آن را تایید و تشویق نموده است. عقود اسلامی به ویژه عقود با بازده یکی از راه‌های پیشنهادی اسلام برای پاسخگویی به این نیاز است ولی باید توجه داشت، به دلیل نیازهای ضروری که منشا آن می‌تواند امور عادی و اجتماعی باشد مواردی وجود دارند که وام گیرنده توانایی پرداخت سود را ندارد. به همین دلیل حس همیاری و تعاون که ناشی از اجتماعی بودن انسان است، افراد توانگر را
بر می‌انگیزد تا درصدد رفع این نیازها برآیند. قرض‌الحسنه در چنین مواردی بهترین و کاراترین ابزار است.
قرض‌الحسنه در ایران
برای بررسی این موضوع به دو بخش عمده صندوق‌های قرض‌الحسنه و موسسات اعتباری و بانک‌ها می‌پردازیم.
- صندوق‌های قرض‌الحسنه
مطالعه صندوق‌های قرض‌الحسنه موجود در کشور نشان میدهد که این صندوق‌ها به سه گروه عمده زیر تقسیم می‌شوند؛
گروه اول: صندوق‌های قرض‌الحسنه محلی
در این صندوق‌ها اعضاء همدیگر را می‌شناسند و به یکدیگر اعتماد دارند، مانند صندوق‌های قرض‌الحسنه فامیلی، صندوق‌های موجود در مساجد و ادارات. در این صندوق‌ها معمولا افراد نیکوکاری وجود دارند که وجوه مازاد بر نیازشان را در یکجا جمع کرده به صورت قرض‌الحسنه در اختیار نیازمندان قرار می‌دهند و غالبا فعالیتی روشن دارند و تخلفات در حداقل ممکن است. بهترین ساختار برای این صندوق‌ها همین وضع موجودشان است.
گروه دوم: صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک
این صندوق‌ها که غالبا یک یا چند شعبه محدود دارند، اقدام به افتتاح سپرده پس‌انداز برای ساکنان یک خیابان یا شهر می‌کنند و از محل مانده آن سپردهها، وام قرض‌الحسنه اعطا می‌کنند. بهترین وضعیت برای این صندوق‌ها آن است که با تصویب قوانین لازم، مسائل زیر مشخص شود:
- مراجع ذی‌صلاح برای اعطا مجوز فعالیت و ابطال آن در صورت تخلف؛
- حوزه فعالیت صندوق در بخش تجهیز و تخصیص منابع؛
- مراجع ذی صلاح برای نظارت و کنترل عملکرد صندوق،
- حداقل ذخایر احتیاطی؛
- حداکثر کارمزد قرض‌الحسنه اعطایی.
در این راستا، با توجه به تاثیر عملکرد صندوق‌های قرض‌الحسنه بر متغیرهای پولی، پیشنهاد می‌شود بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مرجع ذی‌صلاح برای صدور، ابطال مجوز، نظارت و کنترل فعالیت صندوق‌ها قانونی را تصویب کند تا صندوق‌ها مجاز باشند از طریق افتتاح حساب پس‌انداز قرض‌الحسنه به تجهیز منابع اقدام کنند، سپس با کسر درصدی به عنوان ذخایر احتیاطی باقی مانده منابع را به صورت قرض‌الحسنه در اختیار متقاضیان قرار دهند و برای پوشش هزینه‌های عملیاتی، کارمزد دریافت کنند و انجام دادن هر نوع فعالیت اعتباری دیگر و خرید و فروش اموال غیر منقول از محل منابع سپرده ممنوع باشند.
گروه سوم: صندوق‌های قرض‌الحسنه بزرگ
صندوق‌هایی که به صورت گسترده اقدام به افتتاح حساب سپرده برای مشتریان می‌کنند، دفترچه پس‌انداز در اختیار آنان قرار می‌دهند و محدودیت خاص در جذب سپرده ندارند و شعب متعدد در یک شهر یا شهرهای مختلف دارند و در موارد زیادی مشاهده می‌شود که فراتر از عملیات قرض‌الحسنه به فعالیت‌های بانکی و سرمایه‌گذاری می‌پردازند. بهترین وضعیت برای این صندوق‌ها آن است که علاوه بر تصویب قوانین لازم که در صندوق‌های قرض‌الحسنه کوچک بیان شد، دولت و بانک مرکزی در جهت نهادینه شدن سنت نیکوی قرض‌الحسنه و گسترش آن از صندوق‌های قرض‌الحسنه بزرگ حمایت کند و آنها را به عنوان موسسه پولی معتبر و به اسم «موسسه قرض‌الحسنه» به رسمیت بشناسد. برای رسیدن به این منظور، طرح زیر به این موسسه‌ها پیشنهاد می‌شود.
موسسه‌های قرض‌الحسنه
همانطور که از اسم این موسسه‌ها پیداست بر اساس قرارداد قرض‌الحسنه به شرح زیر به تجهیز و تخصیص منابع اقدام خواهند کرد:
تجهیز منابع
سپرده‌گذاران این موسسه‌ها آن گروه از مردم خیر خواهند بود که به قصد مشارکت در ثواب قرض‌الحسنه در موسسه‌ها سپرده‌گذاری می‌کنند. این موسسه‌ها می‌توانند دو نوع حساب سپرده داشته باشند:
۱. سپرده حواله‌ای قرض‌الحسنه
این حساب به مشتریانی مربوط می‌شود که قصد دارند، علاوه بر استفاده از خدمات حساب
حواله ای مانده سپرده آنها در رفع مشکل مالی نیازمندان قرض‌الحسنه داده شود. توضیح این که در حساب حواله‌ای همانند حساب جاری بانک‌ها، صاحب سپرده هم خودش می‌تواند از موجودیش برداشت کند و هم می‌تواند کسی را حواله کند. با این تفاوت که قانون چک شامل این حواله‌ها نمی‌شود و صاحب حساب، تنها با فرض موجودی، حواله صادر می‌کند.
۲. سپرده پس انداز قرض‌الحسنه
این حساب به مشتریانی مربوط می‌شود که قصد دارند، علاوه بر حفظ و نگهداری وجوهشان در یک جای مطمئن، مانده پس‌اندازشان برای رفع مشکل مالی نیازمندان قرض‌الحسنه داده شود.
موسسه‌های قرض‌الحسنه، سپرده مشتریان را به عنوان قرض‌الحسنه تحویل می‌گیرند و متعهد می‌شوند عند‌المطالبه به آنها برگردانند. به این حساب‌ها سود و بهره‌ای پرداخت نمی‌شود و در حقیقت صاحبان حساب، ارزش زمانی پولشان را به نیازمندان انفاق می‌کنند و ثواب اخروی می‌برند.
تخصیص منابع
موسسه‌های قرض‌الحسنه منابع حاصل از سپرده‌های حواله‌ای و
پس انداز را پس از کسر سپرده قانونی و ذخیره احتیاطی (طبق ضوابط بانک مرکزی)، به صورت قرض الحسنه در اختیار نیازمندان قرار می‌دهند و به اقساط از آنها پس می‌گیرند. این موسسه‌ها می‌توانند برای تامین هزینه‌ها از متقاضیان قرض‌الحسنه، کارمزد واقعی دریافت کنند.
ضوابط اجرایی
اولا. از آنجا که در طرح پیشنهادی موسسه‌های قرض‌الحسنه زیر نظر بانک مرکزی و با رعایت سپرده قانونی و ذخایر احتیاطی و بر اساس سیاست پولی فعالیت خواهند کرد، می‌توان با تغییر قوانین موجود به این موسسه‌ها اجازه افتتاح حساب حواله‌ای داد تا بتوانند حداقل به اندازه پوشش دادن سپرده قانونی از مزیت خلق پول استفاده کنند.
ثانیا. با وجود چنین موسسه‌هایی سازمان‌های دولتی و خصوصی که به صورت‌های مختلف به کارکنان و مراجعین قرض‌الحسنه می‌دهند، می‌توانند از طریق این موسسه‌ها اقدام کنند.
ثالثا، دولت که همه ساله برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و جبران خسارت حوادث غیر مترقبه وجوهی را به عنوان قرض‌الحسنه اعطا می‌کند، می‌تواند از طریق این موسسه‌ها اقدام کند.
اوراق قرض‌الحسنه
برخی از سازمان‌ها و موسسه‌های دولتی که در زمینه حمایت از اقشار آسیب‌پذیر جامعه فعالیت می‌کنند، مانند کمیته امداد امام خمینی، سازمان بهزیستی و... می‌توانند برای جذب وجوه نیکوکاران اقدام به انتشار اوراق قرض‌الحسنه کرده، از طریق صندوق‌ها و موسسه‌های قرض‌الحسنه بین مردم توزیع کنند، سپس منابع حاصل از این اوراق را از طریق همان صندوق‌ها و موسسه‌ها به متقاضیان نیازمند، وام قرض‌الحسنه دهند.
برخورداری از اجر معنوی اعطای قرض‌الحسنه، سهولت تبدیل به پول نقد اوراق، امکان واگذاری به دیگران و اختصاص جوایز معنوی به صورت قرعه‌کشی به دارندگان اوراق موجب می‌شود، افراد زیادی به جای نگهداری پول نقد، اوراق قرض‌الحسنه نگهداری کنند.
- موسسات اعتباری و بانک‌ها
کشور ما پس از انقلاب اسلامی تنها کشوری بود که نظام بانکداری اسلامی‌را در کل نظام بانکی پیاده کرده است و قانون عملیات بانکی بدون ربا از ابتدای سال ۱۳۶۳ در کشور اجرا شد. در‌حال‌حاضر انواع سپردهها در نظام بانکداری ایران به سه دسته تقسیم می‌شود.
-سپرده قرض‌الحسنه جاری
- سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز
- سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار
به سپرده‌های پس‌انداز به غیر از نظام بانکداری اسلامی عموما بهره تعلق می‌گیرد، ولی در بانکداری بدون ربا پرداخت بهره ممنوع است، اما برای تشویق سپرده‌گذاران، اولویت‌ها، امتیاز‌ها و جوایزی در نظر گرفته شده است. این جوایز که بدون تعهد قرار قبلی پرداخت می‌شود، از طریق قرعه بین صاحبان حساب توزیع می‌شود. اطلاق سپرده قرض‌الحسنه به این حساب‌ها در بانکداری بدون ربا به این سبب است که صاحبان سپرده علاوه بر حفظ و نگهداری وجوه، قصد مشارکت در اجرای معنوی اعطای قرض‌الحسنه را دارند.
در ماده ۳ آییننامه فصل ۲ قانون عملیات بانکی بدون ربا به بانک‌ها اجازه داده شده که امتیازات ذیل را که نوع، میزان، حداقل و حداکثر آن به تصویب شورای پول و اعتبار خواهد رسید، به سپرده اعطا کنند.
۱) اعطای جوایز غیر‌ثابت نقدی یا جنس
۲) تخفیف یا معافیت از پرداخت کارمزد خدمات بانکی
۳) دادن حق تقدم برای استفاده از تسهیلات بانکی
ماهیت سپرده قرض‌الحسنه جاری و قرض‌الحسنه پس‌انداز، عقد قرض است و مطابق مفاد عقد قرض، مالکیت وجوه به بانک منتقل می‌شود. این انتقال مالکیت، اختیاراتی را برای بانک پدید می‌آورد که آثارش در تخصیص این منابع ظاهر می‌شود، به این ترتیب که بانک‌ها با لحاظ کردن ذخایر قانونی و احتیاطی، بخشی از این وجوه را به اعطای وام قرض‌الحسنه اختصاص داده، بخش دیگر را از طریق سایر عقود بانکی به کار گرفته، کسب سود می‌کنند. ماده ۵ دستورالعمل اجرای قرض‌الحسنه اعطایی بانک‌ها نیز به طور ضمنی این موضوع را پذیرفته‌اند، به طوری که بانک‌ها مجاز شده‌اند حداکثر ۱۰درصد از کل تسهیلات اعطایی سالانه خود را در قالب قرض‌الحسنه بپردازند، مشروط به این که از جمع کل سپرده‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه تجاوز نکند.
سپرده سرمایه‌گذاری مدت دار مطابق قانون عملیات بانکداری بدون ربا، ماهیت این‌گونه حساب‌های وکالت است. به این جهت این منابع به مالکیت بانک در نمی‌آید و بانک‌ها ملزمند در جایگاه وکیل سپرده‌گذاران عمل کرده، سپرده‌های این حساب را در قالب عقود اسلامی به گونه‌ای به کار گیرند که بیشترین منافع را برای موکلان خود حاصل کند.
سود حاصله از محل این منابع با رعایت سهم بانک پس از کسر هزینه‌ها و حق وکالت بین صاحبان این‌گونه سپردهها تقسیم می‌شود.
در راستای اعطای تسهیلات به متقاضیان، بانک‌ها بخشی از وجوه خود را به این امر اختصاص می‌دهند. براساس ماده ۱۶ آییننامه فصل سوم قانون عملیات بانکی بدون ربا تسهیلات قرض‌الحسنه در موارد ذیل پرداخت می‌شود.
- تامین وسایل و ابزار و سایر امکانات لازم برای ایجاد کار جهت کسانی که فاقد این‌گونه امکانات هستند، در شکل تعاونی
اعطای قرض‌الحسنه طبق ماده ۲ دستورالعمل اجرایی به شرکت‌های تعاونی تولیدی و خدماتی به منظور ایجاد کار اختصاص می‌یابد.
- کمک به امر افزایش تولید با تاکید به تولیدات کشاورزی دامی و صنعتی، اعطای قرض‌الحسنه به کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی متعلق به اشخاص حقیقی و حقوقی به منظور کمک به افزایش تولید در موارد ذیل اختصاص می‌یابد.
۱ - توسعه کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی کوچک در شهرهای کوچک و روستاها
۲ - راه‌اندازی کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی راکد
۳ - جلوگیری از توقف کارگاه‌ها و واحدهای تولیدی موجود
۴ - در مواردی که تامین نیاز کارگاه یا واحد تولیدی از طریق سایر تسهیلات امکان‌پذیر نیست
۵ - ایجاد کارگاه و واحدهای تولیدی کوچک در شهرهای کوچک و روستاها
۶ - ایجاد تسهیلات برای اشخاصی که در بخش کشاورزی به فعالیت اشتغال دارند و به علت بروز عوامل نامساعد طبیعی نظیر سیل، زلزله، یخبندان، گرما، آفات نباتی و سایر موارد اضطراری مشابه، دچار زیان‌شده باشند، البته واحدهای تولیدی در این بخش از اولویت برخوردارند.
- رفع نیازهای ضروری
اعطای قرض‌الحسنه جهت رفع نیازهای ضروری اشخاص حقیقی همچون:
- هزینه‌های ازدواج
- درمان بیماری
- تهیه جهیزیه
- تعمیر و تامین مسکن
- کمک هزینه تحصیلی
- کمک برای ایجاد مسکن در روستا
- رفع نیازهای متفرقه
نظام قرض‌الحسنه کشور و نقاط ضعف
- نبود هماهنگی کامل با فرهنگ عمومی و باورهای جامعه، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سعی بر آن شد تا مقررات حاکم بر موسسات مالی و بانک‌ها منطبق با موازین اسلام باشد و در سایه این تلاش، استقبال نسبی مردم جلب شد به گونه‌ای که با وجود مشکلات گوناگون، بانک‌ها و صندوق‌های قرض‌الحسنه با رشد واقعی منابع مواجه شدند. لیکن هنوز این موسسات و بانک‌ها با انطباق کامل با موازین شرعی فاصله دارند و به همین جهت برای بسیاری از مردم و به ویژه متدینین، محل مناسبی برای سرمایه‌گذاری نبوده و به نظر ایشان معاملات این موسسات شبه‌ربوی می‌باشد.
- عدم‌توجه به ماهیت اصلی قرض‌الحسنه
با توجه به حضور بانک‌های دولتی و خصوصی و قریب به ۷۰۰۰ صندوق قرض‌الحسنه و موسسات مالی و اعتباری در کشور متاسفانه کمتر به اشاعه فرهنگ اصیل قرض‌الحسنه براساس موازین اسلام توجه شده و با راه‌اندازی برنامه‌های سنگین تبلیغاتی برای بیشتر مردم فضای بخت‌آزمایی شکل گرفته و دریافت جایزه و هدیه از این موسسات بر انجام امر خیر و شرکت در یک کار خداپسندانه سایه افکنده است.
- عدم توجه به آموزش عمومی
یکی دیگر از نارسایی‌های نظام قرض‌الحسنه عدم آموزش و اطلاع‌رسانی لازم به مردم و مشتریان در خصوص جایگاه و نقش قرض‌الحسنه در جهت ارتقای اقتصاد جامعه اسلامی و از بین بردن فقر، آثار مثبت قرض‌الحسنه در ایجاد جامعه سالم، جلب مشارکت مردمی در ایجاد اشتغال، کارآفرینی، حل مشکلات جوانان، حل مشکل ازدواج، رفع معضلات زندگی و ده‌ها اثر مثبت دیگر همچنین نحوه عمل و به کارگیری منابع جمع شده در این مسیر و نقشی که مردم در این راه داشته‌اند، می‌باشد.
- تطابق هدایا و جوایز
چیزی که مهم است آنکه افراد به منظور دریافت جایزه نسبت به افتتاح حساب و سرمایه‌گذاری در قرض‌الحسنه اقدام ننمایند چرا که در این صورت عمل شبهه‌انگیز هست. البته فتوای علما و مراجع عالی تقلید در خصوص دادن هدیه و جایزه به دارندگان حساب‌های قرض‌الحسنه موجود است. (در پیوست) و لیکن هدف اصلی و نیت اصلی مشتریان باید رضایت الهی و شرکت در یک امر خداپسندانه و قرب الی ا... باشد. اجرا و پاداشی معنوی ملاک باشد تا پاداش مادی، هر چند تقدیر از این عزیزان جایز است.
طی دهه گذشته برخی از موسسات و بانک‌ها جوایز و هدایای رویایی را اعلام نموده‌اند که شاید با روح اصلی قرض‌الحسنه متمایز باشد و نتیجه بخت‌آزمایی را بیشتر تقویت می‌کند که این خود یکی از اشکالات مهم در نظام قرض‌الحسنه است که باید به شکل مناسب تجدید‌نظر شود. به هرحال در دین مبین اسلام فرهنگ «لیس للانسان الی ماسعی» حاکم است چیزی که در فرهنگ غیراسلامی معنی ندارد.
- کاهش ارزش سپرده مشتریان
به کارگیری قرارداد قرض‌الحسنه در سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز باعث شده موسسات و بانک‌ها نتوانند سودی به سپرده‌گذاران بپردازند و با توجه به نرخ تورم بالای موجود، دارایی واقعی مشتریان و مردم به تدریج کاهش یابد.
- جابه‌جایی منابع
با توجه به انجام قرعه‌کشی‌های متعدد از سوی موسسات قرض‌الحسنه و بانک‌ها در طول سال عده‌ای از مشتریان جهت بهره‌مندی از جوایز را بر آن داشت تا سپرده‌های خود را از بانکی به بانک یا موسسه مالی دیگر انتقال دهند، در نتیجه ثبات این سپردهها به شدت کاهش یافته و برنامه‌ریزی برای استفاده از آن را مشکل می‌نماید.
راهکارهای پیشنهادی:
با توجه به نارسایی‌های اعلام شده، موارد ذیل جهت بهبود این وضعیت قرض‌الحسنه در کشور پیشنهاد می‌شود.
۱ - حذف قرض‌الحسنه از نظام بانکی و تجمیع آن در نهادی ویژه قرض‌الحسنه
با توجه به تعدد ماموریت‌‌های نظام بانکی و نقش موثر آن در توسعه زمینه‌های کلان اقتصادی - تجاری متأسفانه پرداختن بانک‌ها به بحث قرض‌الحسنه و قرعه‌کشی‌ها، نقش و جایگاه بانکی را در اذهان کاهش داده است و بهتر است این مهم (قرض‌الحسنه) توسط صندوق‌های قرض‌الحسنه و موسسات بزرگی همچون صندوق مهر امام‌رضا(ع) یا بانک قرض‌الحسنه انجام شود و از نظارت سازمان‌های نظارتی همچون بانک مرکزی برخوردار باشند.
۲ - ایجاد تغییر در اذهان جامعه و جلب مشارکت بیشتر ایشان
با توجه به تبلیغات گسترده و اهدای جوایز گران به حساب‌های قرض‌الحسنه بهتر است در رویه فعلی بازنگری جدی صورت گرفته و با انجام تبلیغات و اطلاع‌رسانی، فرهنگ اصیل قرض‌الحسنه را در جامعه پیاده‌سازی کنند و از این طریق مشارکت بیشتر مردم را جلب نمایند.
۳ - به کارگیری اوراق قرض‌الحسنه
با توجه به تاثیر قابل توجه به منابع به دست آمده از محل فروش اوراق قرض‌الحسنه به نظر می‌رسد ایجاد یک مدیریت قوی و توانمند جهت ارائه این اوراق و به کارگیری منابع آن در امور عام‌المنفعه می‌تواند نتایج خوبی در جامعه جهت رفع بسیاری از کمبودهای دربرداشته، باشد.
۴ - شفاف‌سازی
ارائه آمار و گزارش منابع جمع‌آوری شده و سرفصل‌های پرداختی و آمار افراد بهره‌مند شده این منابع می‌تواند کمک شایانی به استقبال بیشتر مردم و مشارکت ایشان در تجهیز این منابع باشد و از بسیاری از شبهات جلوگیری نماید.
منابع و ماخذ:
- اصلاح ساختار موسسات و ابزارهای مالی بازار پول و سرمایه بر اساس تعالیم اسلام
سید عباس موسویان
- جایگاه قرض‌الحسنه در نظام بانکی ایران، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی
عباس عرب مازار- سعید کیقبادی
احکام جوایز قرض‌الحسنه
جایزه‌هایی که بانک به صاحبان حساب‌های قرض‌الحسنه می‌پردازد چگونه است؟
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای:
اشکال ندارد.
حضرت آیت‌ا... فاضل لنکرانی (ره) :
مانعی ندارد.
حضرت آیت‌ا... بهجت :
اشکال ندارد.
حضرت آیت‌ا... صافی گلپایگانی :در فرض سوال کسی که پول خود را به عنوان قرض‌الحسنه به بانک میدهد اگر مشروط به گرفتن جایزه نباشد و صرفا برای محفوظ ماندن پول و مانند آن باشد، اشکال ندارد.
حضرت آیت‌ا... مکارم شیرازی :
اشکال ندارد.
حضرت آیت‌ا... سیستانی :
اگر بانک دولتی یا مشترک باشد و شرط سود نکنید، می‌توانید جایزه را دریافت کنید به شرط آنکه نصف آن را به فقیر متدین بدهید.
حضرت آیت‌ا... تبریزی :
چنانچه در گذاشتن پول در بانک، شرط قرعه‌کشی و جایزه نکنند به طوری که اگر بانک قرعه‌کشی نکرد یا درصورت قرعه‌کشی و درآمدن اسم شخص جایزه را به او ندادند، صاحب حساب حق مطالبه آن را برای خود قائل نباشد، در این‌صورت عمل مزبور مانعی ندارد و جایزه‌ای که شخص از بانک می‌گیرد باید ابتدا خمس آن را صدقه بدهد و بعد در بقیه تصرف کند و از چهار پنجم جایزه هم اگر چیزی در آخر سال باقی ماند آن را تخمیس کند و چنانچه شخص فقیر است و مونه سالش را ندارد. اگر آنچه در آخر سال باقی می‌ماند، تخمیس کند، کافی است.
منبع: مسائل جدید از دیدگاه علما و مراجع تقلید، جلد سوم، صفحه ۱۸۱ و ۱۸۲
گروه فقه و احکام مدرسه علمیه نرجس علیه‌السلام
ارسال نظر