علی محمدی پرویزیان

دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی

در شماره ۱۳۴۱ تاریخ ۲۹/۰۶/۸۶ روزنامه وزین دنیای اقتصاد، مطلبی تحت عنوان ربا از نقطه‌نظر ادیان آسمانی چاپ شد. به نظر اینجانب توجه به موارد ذیل جهت روشن شدن واقعیت وجودی ربا ضروری است تا به اشتباه هر وام دهنده‌ای متهم به ربا خواری و هر وام گیرنده‌ای متهم به پرداخت ربا نشود. صد البته اظهار نظر متخصصین اقتصادی و فقها در رابطه با مطالب ذیل باعث بیشتر روشن شدن مساله ربا خواهد شد. در علم اقتصاد پول رایج کاغذی (اسکناس) و یا سکه جزو اوراق‌بهادار به شمار می‌روند که توسط بانک مرکزی چاپ و تضمین پرداخت می‌شود. هر یک از این اوراق (پول) دارای یک ارزش صوری که عبارت است از: رقم مندرج روی اسکناس (به عنوان‌مثال ۲۰۰۰ریال) و یک ارزش واقعی که عبارت است از: قدرت خرید آن (به‌عنوان مثال قدرت خرید یک گرم گوشت) است. ارزش صوری مستقل از نرخ بهره و تورم بوده ولی ارزش واقعی وابسته به نرخ تورم و بهره است.

این ارزش واقعی است که در معاملات مورد توجه است. مثلا ۲۰ سال پیش با ۱۰‌میلیون ریال می‌شد یک ماشین صفر پیکان خرید و امروز با همان پول فقط لاستیک‌های یک پیکان را می‌توان خرید. یک‌میلیون از لحاظ صوری همان یک‌میلیون است ولی از لحاظ ارزش واقعی سقوط شدید داشته است.

حال فرض کنیم که یک‌سال پیش اینجانب مبلغ یک‌میلیون ریال به دوست خود برای مدت یک‌سال قرض داده ام. در آن زمان می‌شد با این رقم بیست کیلو گوشت قرمز و یا یک سکه طلا خرید، چنانچه امروز پس از گذشت یک‌سال با یک‌میلیون ریال معادل ده کیلو گوشت قرمز و یا یک نیم سکه می‌توان خرید. چنانچه امروز دوست عزیز همان یک‌میلیون ریال را که ارزش صوری مبلغ قرض بوده مسترد کند، به صورت واضحی به این حقیر ضرر زده. یعنی ده کیلو گوشت قرمز و یا یک نیم سکه کمتر پس داده است. چنانچه امروز مبلغ دو‌میلیون ریال که معادل ارزش واقعی مبلغ قرض بوده مسترد کند هیچ ضرری به اینجانب وارد نشده است.

در اینجا یک مبحث اقتصادی دیگر هم وجود دارد، به نام ارزش آینده Future Value . در این مبحث و با فرمولی که در آن نرخ بهره و یا تورم استفاده می‌شود تا ارزش آینده اوراق‌بهادار به دست آید. با استفاده از این فرمول به راحتی می‌توان محاسبه کرد که ارزش واقعی یک‌میلیون ریال امروز پس از گذشت دو سال چقدر خواهد بود. چنانچه نرخ تورم مثبت و بالا باشد ارزش آینده حتما کمتر از یک‌میلیون ریال و اگر نرخ تورم منفی باشد ارزش آینده حتما بیشتر از یک‌میلیون ریال خواهد بود.

چنانچه ملاک عمل ارزش صوری باشد و ارزش آینده مد‌نظر قرار نگیرد و مقید به عدم رباخواری بر این اساس باشد هر وام‌دهنده دچار ضرر و زیان می‌شود که صد البته گمان نکنم شریعت مبین اسلام موافق آن باشد. البته در کشورهایی که دارای نرخ تورم بسیار پایین می‌باشند ارزش صوری و واقعی تقریبا یکسان است. شخصی تعریف می‌کرد که پدر وی ۲۵ سال پیش با پرداخت ۱۵ریال سعودی در مکه یک پتو خریده بود و خود او یک‌سال پیش به همان قیمت ۱۵ ریال همان پتو را خریده، پس در عربستان سعودی ارزش آینده معنی آنچنانی ندارد. در صدر اسلام که خبری از اسکناس و تورم نبوده و مبادلات اقتصادی به‌صورت پایاپای و یا توسط طلا و نقره انجام می‌گرفته جایی برای مبحث ارزش صوری و واقعی و تورم نبوده و دستورات بر پایه این واقعیت صادر شده‌اند. حال که سیستم مبادلات و تجارت و اقتصاد فرق کرده و بسیار پیچیده‌تر از آن زمان می‌باشد لازم است که متخصصان و علما دستورات شرعی و فتاوای خود را با جزییات بیشتر صادر و به اطلاع عموم برسانند.

در مثال فوق از آنجایی که ارزش روز یک‌میلیون ریال پارسال برابر دو‌میلیون ریال امروز می‌باشد، پس صحیح آن است که رقم دو‌میلیون‌ریال باز پرداخت شود و چنانچه اینجانب از دوست خود مبلغی بیش از دومیلیون ریال طلب کنم به‌صورت واضح طلب بهره نموده که در شرع همان ربا می‌باشد.

در حکومت اسلامی این مهم بر عهده بانک مرکزی است تا با محاسبه دقیق نرخ تورم و قدرت خرید و در اصل ارزش واقعی مسکوکات رسمی بانک در مقاطع زمانی مختلف، خلق‌ا... را مطلع کنند تا در امور خصوصی قرض و وام‌های بانکی ارزش واقعی دقیق محاسبه تا از رباخواری نادانسته جلوگیری شود.