جمع‌آوری نقدینگی از بازار

عکس: آکو سالمی

گروه بازار پول- رییس‌کل بانک مرکزی هدف از انتشار و فروش ۲۵ هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت را نخستین گام بانک مرکزی در نیمه دوم امسال برای جمع‌آوری بخشی از نقدینگی اضافی از بازار عنوان کرده است. به گفته محمود بهمنی بر اساس تحلیل‌ها وجود نقدینگی بیش از اندازه یکی از عوامل اصلی ایجاد نوسان در بازارهای مختلف خصوصا بازار ارز بوده و به همین دلیل بانک مرکزی تصمیم گرفت تا از ابزار در اختیار خود که همان اوراق مشارکت بانک مرکزی است برای جمع‌آوری بخشی از نقدینگی در جامعه و هدایت آن به سمت فعالیت‌های مولد، استفاده کند.بر همین اساس از ابتدای هفته جاری فروش ۲۵ هزار میلیارد ریال اوراق مشارکت از مجموع ۱۰۰ هزار میلیارد ریال مصوب، در شبکه بانکی کشور آغاز شده است.

رییس شورای پول و اعتبار ادامه داد: بانک مرکزی با انتشار و فروش این اوراق می‌تواند بخشی از نقدینگی سرگردان در جامعه را جمع آوری و در زمان مقتضی در حوزه تولید تزریق کند تا به این ترتیب از آثار و پیامدهای ناگوارتر جریان داشتن این نقدینگی در اقتصاد کاسته شود. از این رو پس از آنکه توانستیم نرخ سود علی‌الحساب ۲۰ درصدی را برای اوراق مشارکت در نظر بگیریم، نسبت به انتشار آن اقدام کردیم.

بهمنی گفت: مردم باید توجه داشته باشند که اوراق مشارکت بانک مرکزی با نرخ سود علی‌الحساب ۲۰ درصدی، یک ساله هستند؛ بنابراین در مقایسه با سایر اوراق مشارکت از سود بالاتری برخوردارند؛ از این رو بسیاری از دارندگان نقدینگی اضافی که به درستی نمی‌خواهند دست به رفتارهای سفته‌بازانه در بازارهای مالی بزنند، می‌توانند به راحتی و در کمال اطمینان با خرید این اوراق سود مناسبی دریافت کنند.

رییس‌کل بانک مرکزی ادامه داد: به تدریج بخش دیگری از اوراق مشارکت بانک مرکزی هم در مواقع مناسب و با رعایت فواصل زمانی حساب شده منتشر خواهد شد.

اوراق مشارکت بانک مرکزی

بر اساس قانون، اوراق مشارکت اوراق بهاداری است که با مجوز بانک مرکزی برای تامین بخشی از منابع مالی مورد نیاز، طرح‌های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقد مشارکت مدنی، توسط سازمان جاری منتشر می‌شود. این اوراق به عنوان یکی از ساز و کارهای سیاست‌های انقباضی برای جمع‌آوری نقدینگی سرگردان استفاده می‌شود. اوراق مشارکت ابزار کنترلی برای مهار نقدینگی است و بانک مرکزی در جریان عملیات مالی خود نیازمند خلق پول است که می‌تواند با استفاده از منابع جذب شده حاصل از فروش این اوراق استفاده کند.

با «انتشار و فروش اوراق مشارکت از سوی بانک مرکزی»، ارائه خطوط اعتباری به بانک‌ها با استفاده از این منابع صورت می‌گیرد و دیگر نیازی به خلق پول و افزایش پایه پولی نیست؛ بنابراین این اقدام موجب کنترل انبساط بیشتر نقدینگی می‌شود و از این ابزار مالی به عنوان ابزار «انقباض پولی» یاد می‌شود. به عبارت دیگر، اوراق مشارکت بانک مرکزی، ابزار کنترلی محسوب می‌شود که در صورت نیاز و رشد نقدینگی بالاتر از هدف بانک مرکزی استفاده می‌شود و معمولا در ماه‌های پایانی سال اعمال می‌شود؛ همچنین به صورت ماهانه رشد نقدینگی اندازه‌گیری می‌شود و بر این اساس در طول سال بانک مرکزی رشد بدهی بانک‌ها را محدود می‌کند. انتشار ۲۵ هزار میلیارد ‌ریال اوراق مشارکت از سوی بانک مرکزی، به عنوان یکی از روش‌های جمع‌آوری نقدینگی مطرح است که بنا به آخرین آمارها، رقم آن به ۳۸۷ هزار میلیارد تومان رسیده است.

منحنی افزایشی نقدینگی

بر اساس آمارهایی که بانک مرکزی اعلام کرده پایه پولی (به عنوان یکی از اجزای نقدینگی) در پایان بهار امسال به ۸۰ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است. این متغیر در اسفندماه سال قبل ۷۶ هزار و ۳۲۵ میلیارد تومان بوده است که با این حساب بیش از ۴ هزار میلیارد تومان به میزان پایه پولی در سه ماه اول سال افزوده شده است. در عین حال، عدد نقدینگی نیز در اسفندماه پارسال ۳۵۲ هزار و ۹۵ میلیارد تومان بوده است که این رقم در پایان تیرماه امسال به بیش از ۳۸۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. آماری که نشان می‌دهد نقدینگی نیز نسبت به اسفند سال قبل بیش از ۹ درصد رشد را تجربه کرده است.

ضریب فزاینده پولی نیز با ۳/۱ درصد رشد به ۶۶۹/۴ رسیده است. به گفته برخی از کارشناسان افزایش ضریب فزاینده توامان با رشد پایه پولی در تشدید حجم نقدینگی و افزایش نرخ تورم موثر است. بر پایه یک بررسی آماری از اقتصاد ایران در بین سال‌های ۶۹ تا ۹۰ ارتباط میان تورم و رشد اقتصادی با یکدیگر منفی بوده است، به این معنا که افزایش تورم با کاهش رشد اقتصادی کشور همراه بوده است. در دوره‌هایی که نرخ تورم در اقتصاد داخلی بالا بوده است به لحاظ رشد اقتصادی مشکل ایجاد شده است. در واقع، تورم ارزش حقیقی تولید را کاهش می‌دهد و به این دلیل افزایش نرخ تورم با کاهش رشد اقتصادی همراه بوده است.

بررسی روند ۷ ساله نقدینگی در اقتصاد ایران نیز نشان از ۵/۵ برابر شدن حجم نقدینگی از بهار سال ۸۴ تا بهار سال ۹۱ دارد. آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد که رقم نقدینگی در پایان سه ماه اول سال ۸۴ بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان بوده است؛ این رقم در پایان بهار امسال و بنابر اعلام مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی، به ۳۷۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. این یعنی حدود ۴۳۴ درصد رشد نقدینگی طی ۷ سال اخیر.

تکرار تجربه پارسال

سال گذشته و همزمان با اصلاح بسته پولی ۹۰، فروش اوراق مشارکت با استقبال فراوانی در سطح کشور روبه‌رو شد؛ به نحوی که افزایش جذابیت این اوراق به طور قابل توجهی در فروش اوراق مشارکت منتشر شده تاثیرگذار بود. چنان که در اواخر سال گذشته، پس از اصلاح بسته پولی و افزایش نرخ سود اوراق مشارکت تا ۲۰ درصد حدود ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان از اوراق منتشر شده به فروش رفت. این در واقع نشان‌دهنده فروش ۴۶ درصدی اوراق مشارکت در سال ۹۰ است. آمار بانک مرکزی نشان می‌دهد در حالی که در شش ماه اول سال ۹۰ تنها ۳ درصد از اوراق مشارکت پیش‌بینی شده در بودجه دولت؛ یعنی معادل ۱۲ میلیارد تومان به فروش رسیده بود، در نیمه دوم سال و با اعمال تغییرات در بسته پولی ۹۰ یک جهش ۴۳ درصدی در فروش اوراق به وجود آمد و فروش اوراق مشارکت تا ۴ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان بالا رفت که نشان‌دهنده رشد خارق‌العاده ۳۵ هزار درصدی در نیمه دوم سال گذشته است.

هر چند این عملکرد در فروش اوراق مشارکت در حالی رقم خورده است که دولت در بودجه سال ۹۰ پیش‌بینی ۳۴ هزار میلیارد تومان تامین مالی را از طریق فروش اوراق مشارکت انجام داده بود. در نتیجه ۱۲ درصد از پیش‌بینی دولت در بودجه سال ۹۰ در عمل به تحقق رسید. هر چند خود این تحقق ۱۲ درصدی پیش‌بینی دولت بیشتر به تصمیم بانک مرکزی در افزایش نرخ سود در وقت‌های اضافه سال ۹۰ برمی‌گردد.