فاطمه بهادری

طرح مشارکت در سود و زیان (PLS) به عنوان حلقه مفقوده بانکداری اسلامی نهایی شد. براساس این طرح که در بانک ملی طراحی و در وزارت اقتصاد به تصویب رسیده است، بانک‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری در پروژه‌ای فراخوان عام می‌دهند. مشتریان بانک‌ها نیز با انتخاب طرح مورد نظر خود در پروژه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و بدون مشخص کردن سود، در سود و زیان حاصل از اجرای طرح شریک می‌شوند.

در این میان سه نهاد (امین، مجری و بانک‌) بر اجرای طرح نظارت و بررسی می‌کنند. بانک به عنوان سرمایه‌گذار، مجری به عنوان گروه مهندس مالی و امین به عنوان واحدی برای نظارت کامل به طور کامل پروژه را دنبال می‌کند. به این ترتیب بدون مشخص کردن نرخ سود، بانکداری اسلامی اجرا و با نظارت کامل بر طرح‌ها حلقه گمشده بانکداری مشارکتی اجرا می‌شود. در این طرح، در هر مرحله حکمیتی برای رفع اختلافات احتمالی مشخص شده که داور و مراجع قضایی از جمله حکمیت‌های فوق هستند.

همچنین در طرح فوق هر آنچه ریسک و هزینه‌های آن (همچون نرخ تورم) باشد با جزئیات و هزینه آن مشخص شده است. برای اجرای طرح PLS دو نوع ابزار اسلامی جدید تعریف شده که در انتظار تصویب بانک مرکزی است.

این ابزارها، گواهی مشارکت و گواهی‌پذیر، است که به ترتیب برای طرح‌های پایان‌پذیر و طرح‌های پایان‌ناپذیر تعریف شده است. طرح فوق حدود ۵۰۰ صفحه است که در طول چهار سال طراحی شده و با اجرای آزمایش آن از شهریورماه امسال، در حال بازنگری و عیب‌یابی است. نرم‌افزار این طرح تا دو هفته آینده طراحی و تحویل بانک داده می‌شود.

برای جذب سرمایه‌های خارجی (پس از صدور مجوز بانک مرکزی) و سرمایه‌های ایرانی، یک پایانه اینترنتی نیز تعریف شده است.قرار است تا این طرح جدید در کارگروهی که در تاریخ ۳۰ بهمن ماه برگزار می‌شود برای همه بانک‌ها تشریح و آموزش داده شود.طرح فوق توسط یک گروه از کشور مالزی که در زمینه ترویج بانکداری اسلامی در دنیا فعالیت می‌کنند، مورد تایید قرار گرفته است.

سازوکار اجرایی مشارکت در سود و زیان (PLS)

به‌رغم توجه بانکداران به شیوه بانکداری مشارکت در سود و زیان با گذشت قریب به نیم قرن از طرح اجرای این نوع بانکداری در قالب بانکداری نوین هنوز امکان اجرایی شدن آن فراهم نیامده است. تعاریف متنوع از ربا، سازوکارهای عملیاتی، نظارتی و مدیریتی مناسب برای بانکداری مشارکت در سود و زیان از جمله عواملی هستند که اجازه نداد تا این شیوه از بانکداری عملی شود.

در بانکداری مشارکت در سود و زیان اساس تعیین نرخ بهره تسهیلات بانکی نرخ بازدهی بخش حقیقی اقتصاد می‌باشد و بانک بعنوان واسطه وجوه با دریافت حق‌العمل‌ و در مقام وکیل و یا عامل سپرده‌گذار کارمزد متعلقه را دریافت و منابع مالی وی را در طرح‌های سرمایه‌گذاری می‌نماید و بر ریز فعالیت‌های مجری نظارت می‌کند.

بازدهی ناشی از سرمایه‌گذاری چه به صورت سود یا زیان به صاحبان منابع پولی یعنی سپرده‌گذاران منتقل می‌شود. در این شیوه امین واحدی است که امور نظارتی فرآیند مشارکت در سود و زیان PLS را به نمایندگی از طرف بانک درخصوص حسن اجرای طرح، کنترل عملیات اجرایی در مقایسه با برنامه‌های اعلام شده، نحوه تخصیص منابع و چگونگی مصرف بهینه آنها و رسیدگی صورتهای مالی به عهده دارد.

در بانکداری مشارکت در سود و زیان ابزارها و ابداعات مالی بدیعی نظیر گواهی مشارکت برای طرح‌های پایان‌پذیر و گواهی پذیره برای طرح‌های پایان‌ناپذیر استفاده خواهد شد. ایجاد بازار ثانویه معاملات گواهی‌ها و طراحی سبد گواهی مشارکت، و خدمات بیمه‌ای متنوع در فعال نمودن و افزایش کارآیی بازارهای جدید تاسیس شده نقش مهمی ایجاد خواهد کرد.

کلیه عملیات بر اساس دستورالعمل‌های تدوین شده صورت خواهد گرفت. ساختار و تشکیلات بانکداری مشارکت در سود و زیان PLS نیز با توجه به تعاریف فوق در قالب کمیته‌ها و واحدها و ادارات لازم تحلیل و سازماندهی شده‌اند.