نفیسه صفدری- بازارهای متفاوتی در سراسر دنیا در کنار بانک‌ها مشغول به فعالیت می‌باشند که در کنار کسب سود، عملکرد بانک‌ها را نیز تسهیل کرده و افزایش بهره‌وری را در آنها باعث می‌شوند. از جمله مهم‌ترین این بازارها، فارکس است.

از سال ۱۸۷۶ میلادی تا آغاز جنگ جهانی اول طلا پشتوانه پول و عامل ثبات قیمت ارز بود، سپس در سال ۱۹۴۴ به موجب توافقنامه

bretten wood، نرخ پول هر کشوری در برابر دلار سنجیده و ارزش هر ۳۵دلار معادل ۱ اونس طلا در نظر گرفته شد.

در سال ۱۹۷۱ این توافقنامه باطل شد، زیرا به علت رشد تجارت بین‌الملل، دلار آمریکا که قابل تبدیل به طلا نبود، سرمایه‌های کلانی را سبب شد و نرخ ارزهای تعیین شده را کاملا بی‌ثابت کرد، بنابراین قرار بر این شد که ارزها با توجه به عرضه و تقاضای بازار تعیین شوند و این نقطه آغازین بازار فارکس بود.

سرانجام در دهه ۸۰، پیدایش رایانه‌ها موجب توسعه و گسترش بازارهای بین‌المللی در آسیا، اروپا و آمریکا شد. از سال ۱۹۹۸ که اینترنت، دسترسی مردم عادی را به این بازار راحت‌تر کرد و خرید و فروش از طریق اینترنت مورد استقبال فراوان معامله‌گران (Dealers) کشورها قرار گرفت. فارکس هم مرز کشورها را پشت‌سر گذاشت و افرادی عادی در کشورهای مختلف مانند آمریکا، روسیه، هند، اوکراین و حتی ایران بازیگران جدید این بازار شدند. فارکس خرید یک ارز و فروش ارز دیگر در یک بازار over the counter و بزرگ‌ترین بازار مالی جهان با گردش مالی بیش از ۵/۲تریلیون دلار در روز است.

فارکس مجموعه‌ای است که در آن مبلغ مشخصی از پول براساس ارز رایج کشور به ارز رایج کشور دیگر با نرخ برابری مشخص و توافق شده و در تاریخ معین توسط تعدادی معامله‌گر تبادل می‌شود. فارکس (FOREX) بزرگ‌ترین بازار مالی جهان با گردش مالی بیش از ۵/۲تریلیون دلار در روز است.

همچنین با توجه به اهمیت ارز در فعالیت بانک‌ها، آنها نیز به فکر مدیریت منابع ارزی خود افتاده و به همین جهت یک جریان بین بانکی را به وجود آوردند تا به واسطه آن از فرصت تفاوت نرخ ارزها به نفع خود استفاده کنند.

فارکس مرکز ثابت و جای فیزیکی خاصی ندارد و در واقع شبکه‌ای به هم پیوسته از بانک‌ها و مراکز مهم مالی و بورس جهان است. اولین قدم برای آغاز فعالیت در بازار فارکس انتخاب یک کارگزار است. کارگزار بازار فارکس واسطه بین بازار و معامله‌گران است. مکانیزم انجام معاملات به این صورت است که معامله‌گران از طریق نرم‌افزاری که کارگزار در اختیار آنها قرار می‌دهد؛ سفارش خود را به کارگزار منتقل می‌کنند و کارگزار موظف به انجام آن می‌باشد. برای انجام معاملات ارزی مشتری باید با یک کارگزار قرارداد بسته و مبلغی را به عنوان سپرده در بانکی که کارگزار مشخص می‌کند، سپرده‌گذاری کند. این سپرده به عنوان پشتوانه انجام معاملات می‌باشد و به نام خود مشتری تحت‌تصرف او می‌باشد. در بازار فارکس ارزها به‌صورت جفتی معامله می‌شوند، مانند EUR/USD و بخش عظیمی از معاملات ارزی در بازار فارکس مربوط به خرید و فروش نقدی و لحظه‌ای ارز (SPot) می‌باشد. بیش از ۸۵درصد معاملات روزانه بازار فارکس در مقابل دلار آمریکا انجام می‌شود.

مهم‌ترین مراکز فارکس در کشورهای (نیوزلند، استرالیا، ژاپن، سنگاپور، بحرین، آلمان، سوییس، انگلستان، آمریکا) قرار دارد.

امروزه سیستم فارکس تحسین همگان را برانگیخته، هرچند معاملات در بازار فارکس در گذشته‌ای نه چندان دور یکی از بزرگ‌ترین امتیازات بانک‌های انحصاری محسوب می‌شد،‌ در حال حاضر به لطف سیستم تجارت الکترونیک فراگیر شده و اکثر بانک‌ها نیز ترجیح می‌دهند تا در سیستم الکترونیکی تجارت کنند تا اینکه تن به معاملات دوطرفه بدهند. بخش عظیمی از معاملات ارزی در بازار فارکس مربوط به خریدوفروش نقدی و لحظه‌ای ارز (spot) می‌باشد. این تبادلات ارزی بین دلار آمریکا و چهار ارز اصلی که عبارتند از پوند انگلیس، یورو اروپا، فرانک سوئیس و ین ژاپن صورت می‌گیرد. این چهار ارز در مقابل دلار خرید و فروش می‌شوند، اما در حال حاضر بازیگران این بازار علاوه‌بر بانک‌ها شرکت‌های چندملیتی، تاجران، شرکت‌های بیمه، شرکت‌های صادرات و واردات، صندوق‌های بازنشستگی، سفته‌بازارن، کارگزاران و اشخاص حقیقی هستند.

در مورد اعتبار و جهانی بودن این تجارت می‌توان گفت حدود ۳۰۰دانشگاه معتبر در سراسر جهان به‌صورت تخصصی این رشته را تدریس می‌کنند که از زیرشاخه‌های IT محسوب می‌شود، حدود ۳۰کانال تلویزیونی به‌صورت زنده اخبار و وقایع این تجارت را پوشش می‌دهند که یکی از معتبرترین آنها نیز از طریق اینترنت قابل‌دسترسی است.

این بازار در مقایسه با سایر بازارها دارای مزایایی است که در ذیل به تعدادی از آنها اشاره می‌‌شود:

۱ - ایمنی در دادوستد: در این بازار معمولا نقل و انتقال ارز انجام نمی‌شود، بلکه معاملات به‌صورت بدهکار و بستانکار شدن حساب معامله‌گران، کارگزاران و بانک‌ها انجام می‌شود.

۲ - عدم‌وجود محدودیت زمانی: در بازار فارکس هیچ گونه محدودیت زمانی برای خرید و فروش در طول شبانه‌روز وجود ندارد. به عبارتی عدم‌وجود یک مکان فیزیکی، بازار فارکس را به یک بازار ۲۴ساعته تبدیل کرده است.

۳ - عدم‌پرداخت هزینه بالا جهت معامله: کارگزاران بازار کمیسیون دریافت نمی‌کنند، بلکه اختلاف قیمت خرید و فروش به عنوان درآمد آنها محسوب می‌شود.

۴ - خرید و فروش لحظه‌ای: در بازار فارکس شما نیازی به معطل ماندن برای پیدا کردن فروشنده یا خریدار نیستید و فقط با یک کلیک طبق قیمت همان لحظه می‌توانید اقدام به خرید و فروش نمایید.

۵ - سود در تمامی شرایط: یکی از مزایای فارکس این است که، نه‌تنها با بالا رفتن نمودار قیمت‌ها، که حتی با پایین آمدن آن نیز می‌تواند سود به دست آورد. فقط کافیست که جهت و روند قیمت‌ها درست تشخیص داده شود.

۶ - رشد تجارت الکترونیک: کارگزاران الکترونیکی ۱۱% تبادلات در بازار فارکس را به خود اختصاص داده‌اند. دایره معاملات روزانه بزرگ‌ترین بانک‌ها دویچه بانک، بارکلی بانک، یونیون بانک سوئیس، سیتی بانک، چیس منهتن بانک، بانک استاندارد چارتربه بیلیون‌ها دلار رسیده است.

۷ - ایجاد فرصت برای سرمایه‌گذاران کوچک: معاملات درون بانکی در بازار فارکس تا سطح ۱۰ میلیون دلار انجام می‌شود. از اینرو یک سرمایه‌گذار جزء از پس یک چنین معامله‌ای بر نمی‌آید. حضور سرمایه‌گذاران متوسط و کوچک در بازار فارکس با وساطت شرکت‌های کارگزاری و واسطه آسان شده است.

۸ - کاهش ریسک از طریق حمایت واسطه‌ها: شما فقط از طریق یک واسطه می‌توانید به بازار فارکس وارد شوید. یک شرکت معامله‌گر می‌تواند به عنوان یک واسطه عمل نموده و ریسک شما را کاهش دهد.

۹ - سود فراوان: اوراق قرضه خزانه‌داری آمریکا که مطمئن‌ترین و با ثبات‌ترین اوراق هستند و سود کمی در حدود ۶درصد در سال دارند و بیشتر برای سرمایه‌گذاری بلندمدت مناسب‌اند. بزرگ‌ترین و کاراترین و پویاترین بازار مالی در جهان (فارکس) با گردش مالی روزانه ۶/۱تریلیون دلار است. (۳۰برابر حجم معاملات روزانه بازار سهام و اوراق قرضه و خزانه‌داری آمریکا).

۱۰ - کاهش هزینه ورود به بازار: با استفاده از یارانه متصل به اینترنت، می‌توان وارد این بازار شد.

۱۱ - جلوگیری از خروج سرمایه: انتقال سرمایه به خارج از کشور به خصوص انتقال سرمایه همراه با اقامت صاحبان‌شان، به گونه‌ای است که به طور معمول برگشت‌پذیری مجدد به کشور خیلی سخت و حتی غیرممکن است. این در حالی است که همین افراد می‌توانند از داخل کشور بدون خروج‌شان، از طریق بورس‌های بین‌المللی به انجام معاملات خود بپردازند و با رعایت اصول علمی، سود قابل توجهی برای سرمایه خود طلب کنند.

۱۲ - قوانین انعطاف‌پذیر سیستم معاملاتی: یک معامله در فارکس می‌تواند به صلاحدید معامله‌گر از قبل برای زمان خاصی تعیین شود، به این ترتیب هرکس می‌تواند برای فعالیت‌ها و معاملات آینده خود از قبل برنامه‌ریزی داشته باشد.

۱۳ - تازگی اطلاعات: نمودارها و قیمت‌های بالا هر ۱۵ دقیقه به روز رسانی می‌شوند. اطلاعات مورد نیاز و تاثیرگذار بر روند بازار، به صورت شفاف در دسترس می‌باشد. در حقیقت اخبار (NEWS) به طور پیوسته در اختیار معامله‌گران قرار داده می‌شود.

۱۴ - حفظ ثبات: افت قیمت بازارهای سرمایه تاثیر چندانی بر بازار فارکس نداشته است.

۱۵ - پیشرفت سایر بازارها: از عوامل اصلی در تسریع خرید و فروش بازار فارکس، هنگامی که دلار آمریکا در بانک‌های خارج از کشور نگهداری می‌شود، پیشرفت سریع بازار یورو/ دلار است.

۱۶ - امکان توقف معامله: به لحاظ ماهیت الکترونیکی این بازار، شخص قادر است در هر لحظه معامله را خاتمه دهد. بدان معنی که پس از رسیدن به سود مورد نظر یا شروع ضرر احتمالی، از معامله خارج گردد.

۱۷ - معامله با سبدی از ارزها: بازار فارکس شامل ۲۳ ارز است

با توجه به مزایای حاصل از این بازار، بانک‌ها باید شرایط لازم برای گسترش مبادله با این بازار را توسعه دهند. لذا توجه به این عامل ضروری است که در بازار فارکس، کارگزاران از طریق شبکه‌های الکترونیکی به بانک‌ها متصل می‌شوند و در هر لحظه نرخ‌های ارز را بانک‌های مختلف جمع‌آوری می‌کنند و سپس از طریق نرم‌افزار اختصاصی معامله که در اختیار مشتریان خود قرار داده‌اند، نرخ‌های ارز را به واسطه شبکه اینترنت به نرم‌افزار فوق‌الذکر ارسال می‌‌کنند.

توجه به این بازار در کشور مادر دو زمینه بانک‌داری الکترونیک و بورس می‌تواند فرصت‌های بسیاری را در جهت افزایش بازدهی ایجاد نماید.

جایگاه تجارت الکترونیک در بانک‌‌داری تثبیت و تایید شده است و از آنجا که سهم ما از تجارت الکترونیک جهانی کمتر از ۵/۰درصد می‌باشد، برای همراه شدن با توسعه جهانی، یافتن شرایط پذیرفته شدن در سازمان تجارت جهانی و توانایی رقابت در نهادهای بین‌المللی، رشد و گسترش این شاخه بسیار ضروری می‌نماید و می‌تواند صنعت بانک‌داری را با جهش بزرگی به سمت جلو مواجه گرداند. همچنین شرایط بازار فارکس سبب گشته تا برای توسعه تجارت الکترونیک در صنعت بانک‌داری نگاه اول به این بازار مبذول گردد.

در سایه این بازار می‌توان انواع و شکل‌های متفاوت تجارت الکترونیک را در بانک‌ها ایجاد کرد و نگرانی از بابت زیان وارده بسیار اندک است، زیرا ریسک این بازار قابل کنترل بوده و در صورت ایجاد ضرر امکان توقف معامله وجود دارد تا با طراحی دیگری از اهداف، دوباره اقدام به فعالیت کنند. همچنین توجه به تجارت الکترونیک در بانک‌داری از طریق بازار فارکس می‌تواند مشکلات کشور ما از جمله بیکاری و خروج سرمایه را بهبود بخشد و بانک‌ها و بورس از این سرمایه ایجاد شده در جهت ارائه تسهیلات به متقاضیان استفاده نموده تا علاوه بر رفع نیاز مردم و افزایش بازدهی بانک‌ها، تبلیغی موثر برای بخش ارزی بانک‌ها را نیز فراهم آورد.

توسعه این بازار در قسمت بورس نیز فرصت‌هایی را برای بانک‌ها ایجاد می‌نماید زیرا در یکی از شاخه‌های اصل ۴۴ متوجه بانک‌ها است و بانک‌ها در جریان خصوصی‌سازی می‌توانند با استفاده از این بازار پیشرفت سهام و افزایش بازدهی خود را تضمین کرده و روز به روز این سیستم مالی را در جهت بالندگی یاری کنند.

nafiseh safdari@yahoo.com