هشتادمین سال تولد بانک ملی ایران

دکتر سیدحمید پورمحمدی*

نهادها و سازمان‌هایی که به پسوند «ملی» مزین هستند، از حرمت و احترام ویژه‌ای در بین مردم برخوردارند. این نهادها نشانی از آن دارند که به عنوان یک نیاز اساسی کشور بوده‌اند و ایجاد آنها بر اساس خواست و عزم ملی بوده است. بانک ملی ایران نیز در زمانی ایجاد شد که کشور ما جولانگاه و عرصه تاخت و تاز دو قدرت استعماری روس و انگلیس بود «بارون جولیوس دو رویتر» انگلیسی امتیاز بانک شاهنشاهی و «ژاک پولیاکف» روسی امتیاز بانک استقراضی را از دولت ایران گرفت. بانک شاهنشاهی حق انحصاری کلیه معادن و کشیدن راه‌آهن و راه در سراسر کشور را دریافت کرد، حق انحصاری انتشار اسکناس را به دست آورد و صاحب امتیاز تمرکز حساب‌های دولت و وجوه خزانه شد و از این طریق کلیه نقل و انتقالات کشوری و لشکری و پرداخت حقوق مامورین دولت را به دست آورد. معاملات پولی و مالی کشور در سیطره این بانک قرار گرفت. صرافی‌های کشور در زیر رقابت ناجوانمردانه این بانک‌ها نابود شدند و با دادن وام به دولت و به وثیقه گرفتن عواید گمرکات و شیلات، عملا اقتصاد کشور به دست این بانک افتاد.

بانک استقراضی روس نیز با دادن وام رهنی و به وثیقه گرفتن املاک و اراضی شمال، زمینه را برای حضور قشون روس در شمال کشور فراهم کرد. عملا شمال کشور در سیطره بانک استقراض روس و جنوب کشور در سیطره بانک شاهنشاهی انگلیس قرار گرفت.

سفرهای مکرر شاه وقت به اروپا و دریافت وام از این بانک‌ها برای هزینه سفرها باعث شد که امتیاز انحصاری تنباکوی ایران به شخصی به نام ماژور تالبوت انگلیسی مالک «کمپانی رژی» داده شود. سیطره مستقیم و غیرمستقیم بانک‌های بیگانه به مقدرات کشور سبب شد که بغض مردم نسبت به بانک‌های بیگانه در قالب قیام تنباکو ترکیده شود. برای رهایی از این حقارت‌ها، بازرگانانی مانند حاج محمد حسن امین دارالضرب پیشنهاد تاسیس بانک در کشور را دادند که این پیشنهاد مجال تحقق نیافت. پس از استقرار مشروطه و به دلیل جریحه‌دار شدن احساسات ملی نسبت به رفتار بانک‌های بیگانه به منظور قطع نفوذ سیاسی و اقتصادی بانک‌های مزبور، تاسیس بانک ملی به عنوان یک خواست ملی مطرح شد. خبر تاسیس بانک ملی شور و هیجان فراوان در مردم ایجاد کرد. مردم حسب استطاعت خود مبلغی را به خرید سهام به این بانک اختصاص می‌دادند. صرافان و تجار نهایت تلاش خود را برای مشارکت در این بانک به عمل آوردند. وقتی سیدجمال واعظ (پدر مرحوم جمالزاده) در مسجد میرزاموسی در این زمینه سخن می‌گفت، زنی به پا خاست و داد کشید: چرا دولت می‌خواهد از خارجه قرض کند،‌ مگر ما مرده‌ایم؟ من یک زن رختشوی هستم، به سهم خود، یک تومان می‌دهم، دیگر زن‌ها نیز حاضرند. نهایتا در شهریور سال ۱۳۰۷ بانک ملی ایران به عنوان یک خواست ملی تاسیس گردید. بعدها امتیاز انتشار اسکناس از بانک‌های بیگانه گرفته شد و به بانک ملی ایران داده شد. بانک فلاحتی ایران از دل بانک ملی ایران شکل گرفت و مستقل شد. اجازه مبادله ارز و نظارت بر امور ارزی کشور به بانک‌ ملی داده شد، بانک ملی ایران نماینده کشور در «کنفرانس بر تن وودز» شد و از این طریق بانک ملی از بنیان‌گذاران بانک جهانی و صندوق بین‌المللی شد. با وام‌هایی که بانک ملی می‌داد کارخانه‌های عظیمی در کشور ایجاد شد. ضرابخانه کشور در دست بانک ملی قرار گرفت. بعدها این بانک اقدام به ایجاد صندوق پس‌انداز ملی کرد، متعاقبا صندوق امانات در این بانک ایجاد شد و بعد از آن بانک ملی اقدام به ایجاد بانک کارگشایی کرد. چاپخانه‌ای عظیم در بانک ملی تاسیس شد، مدرن‌ترین بیمارستان وقت متعلق به این بانک بود. موزه جواهرات ملی در اختیار بانک ملی بود و نهایتا بانک مرکزی نیز از دل بانک ملی ایران شکل گرفت.

هم‌اکنون بانک ملی ایران به عنوان بزرگ‌ترین بانک کشور، هشتادمین سال عمر خود را می‌گذراند و بیش از سه هزار شعبه این بانک وظیفه خدمات‌دهی در سراسر کشور را به عهده دارند. شعب و دفاتر مختلف این بانک در سراسر جهان دائر است. حدود ۴۵هزار نفر پرسنل خدوم و پرتلاش این بانک وظیفه ارائه خدمات پولی در سراسر کشور و بسیاری از نقاط جهان را به عهده دارند و هزاران طرح اقتصادی همه‌ساله با حمایت این بانک در کشور شکل می‌گیرد.اکنون که این بانک به هشتادمین سال عمر پربرکت خود رسیده است، بدیهی است که برنامه تحول در نظام بانکی به گونه‌ای تدوین و به مورد اجرا گذاشته خواهد شد که زمینه‌ساز استمرار بالندگی و شکوه و تعالی هرچه بیشتر شجره طیبه بانک ملی ایران به عنوان میراث ملی هشتاد ساله کشور و نهادی برخاسته از آمال و آرزوهای نیاکان ما خواهد بود. انشاءا...

*معاون وزیر اقتصاد در امور بانک، بیمه و شرکت‌های دولتی