یوسف دلاور

بیش از یک قرن قبل از اینکه بانکی در ایران ایجاد شود امور مالی مردم توسط صرافی‌ها انجام می‌شد و آنها نیز به سبک قدیم و سنتی کار می‌کردند. در آن زمان وقتی حواله‌های دولتی به صراف‌ها داده می‌شد آنها موظف بودند که آن حواله‌ها را وصول کنند که بعد از تاسیس بانک این کار را آنها انجام می‌دادند، سایر امور صرافی‌ها خرید و فروش و ارسال برای خرید و فروش ارز و دادن قرض‌های کوتاه مدت و بدون وثیقه بود هر چند در دادن قرض مردم عادی نیز شریک صرافی‌ها بودند اما صراف‌ها معاملات دیگری را نیز انجام می‌دادند که در تمام آن عملیات با بانک شاهنشاهی به رقابت می‌پرداختند. پیشرفت بانک‌ها از ابتدا در همه جوانب نبود اما به مرور آنها با غلبه بر مشکلات توانستند در صحنه‌های دولتی نتوانستند صراف‌ها را از میدان به در کنند شاید یکی از دلایل این باشد که بانک‌ها با وجودی که نگاهی مدرن به سیستم پولی داشتند به نوعی از بنیه مدیریتی قوی برخوردار نبودند و صرفا یک کپی از نمونه‌های خارجی به شمار می‌رفتند که سعی می‌کردند مثل آنها رفتار کنند. از زمان تاسیس بانک در ایران تاکنون صدها مورد شیوه و فرم خدمات‌دهی به مشتریان عرضه شده است، اما امروزه و در دنیای دیجیتال کارت‌های اعتباری و بانکداری آنلاین بانکداری در کشور ما هنوز به روش‌های گذشته و قدیمی اداره می‌شود و حتی ارائه تکنولوژی‌های جدید نیز تنها ساختمان‌ها و شکل‌ها را تغییر داده و در عمق کاری و خدمات‌رسانی بانک‌های ما آن طور که باید رشد مناسبی نداشته است. روند کامپیوتریزه کردن بانک‌های ما از چند سال قبل و به دنبال موج اتوماسیون‌سازی ادارات دولتی آغاز شد. در این زمان استفاده از تجهیزات الکترونیک که عموما در بانک‌های خارجی مورد استفاده قرار گرفته بود به تدریج در شعب داخل کشور معمول شد، اما از آنجا که یک برنامه جامع و یکپارچه برای کامپیوتری کردن وجود نداشت در بسیاری موارد اشکال بانکداری سنتی برطرف نشد در حالی که هدف از بانکداری الکترونیک استفاده سریع‌تر و راحت‌تر مشتریان از خدمات بانکداری الکترونیکی بود کامپیوتر هم به چرخه بروکراسی اداری بانک‌های ما اضافه شد و به این ترتیب اگر قرار بود کارمند بانک ابتدا یک حواله را در سه نسخه تنظیم و مهر و امضا کند و بایگانی کرده و به مشتری تحویل دهد یک چرخه ثبت در کامپیوتر نیز به آن اضافه شده است، این موضوع باعث این می‌شد که مشتریان مدت زیادی را در بانک‌ها بگذرانند و عملا وقت و هزینه بیشتری تلف می‌شد.

موضوع دیگری که در این‌باره دخیل است اینکه در مواردی مدیران برخی بانک‌ها نسبت به استفاده از این تکنولوژی‌ها نرمش از خود نشان می‌دادند، اما ناآشنایی کارمندان بانک‌ها با تکنولوژی‌های پیشرفته مثل کامپیوتر و حتی استفاده از اینترنت و دستگاه‌های هوشمند باعث می‌شد که ایده استفاده سریع از یک شیوه دیجیتالی با تاخیر به اجرا درآید. در حقیقت تا همین چندی قبل برای کارمندان بانک‌ها هیچ گونه سیستم آموزش کامپیوتر و نرم‌افزارهای کامپیوتری در نظر گرفته نشده بود به همین دلیل برای نصب یک نرم‌افزار روی یک شبکه بانکی نیازمند برگزاری کلاس‌های آموزشی کارمندان بانک‌ها نیز بود. البته در این میان این مشکل فقط کارمندان بانک‌ها نبودند بلکه خدمات گیرندگان یعنی مردم نیز عملا این منسوخ شدن روش‌های کهنه را حس کردند. به عنوان مثال وقتی یک مشتری از کارت هوشمند بانک‌ها استفاده می‌کند و وقتی پولی به حساب ایشان واریز می‌شود و صورتحساب خود را از دستگاه خودپرداز می‌گیرد فقط مبلغ را اعلام می‌کند و حرفی از واریز از کجا و چگونه نمی‌دهد و مشتری مجبور است مثل ده سال یا بیست سال قبل برای آگاهی از حساب بانکی به یکی از شعب منتخب که این سیستم را دارند مراجعه کند تا از اطلاعات حساب کامل‌تر مطلع شود.

بانکداری نوین با زیربنای الکترونیکی

خودپردازها که از چند سال قبل به عنوان نمادی از بانک‌داری نوین الکترونیکی در کشور در حال رشد و نمو هستند، سال‌ها است در کشورهای خارجی به عنوان یکی از ابتدایی‌‌ترین تسهیلات بانک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند در حالی که روش‌های دیگر بانک‌داری الکترونیکی به خصوص استفاده از کارت‌های اعتباری و پرداخت و دریافت آنلاین در کشور ما اساسا به طور کامل جا نیفتاده است. عدم رواج کارت‌های اعتباری در کشور نه تنها مشکلات بسیاری را برای پرداخت‌های بین‌المللی به وجود آورده بلکه عملا هنوز در بانک‌های ما شیوه‌های مراجعه حضوری به صرافی‌ها در یک قرن قبل تداعی می‌شود البته ما در زمینه پیشرفت بانک‌داری الکترونیک قدم‌هایی برداشته‌ایم، اما همین پیشرفت حداقل در امر الکترونیکی کردن بانک‌های ایرانی بدون هماهنگی و یک‌پارچگی انجام گرفته در حالی که امروزه در بانک‌داری نوین دنیا شما در عرض چند دقیقه و در منزل یا محل کار خود و از پشت دستگاه کامپیوتر از یک حساب در بانک جداگانه به یک حساب در بانک دیگر مبلغی واریز می‌کنید یا در عرض چند ثانیه پول یک کتاب یا یک دستگاه را پرداخت کرده و چند ساعت بعد آن را تحویل می‌گیرید. در اینجا برای واریز مبلغ از حسابی در یک بانک به حسابی دیگر در همین بانک مثلا شهرستان نیاز به حضور فیزیکی و چندین مدرک کتبی دارید و در حقیقت متاسفانه بسیاری از بانک‌ها اصلا به این موضوع توجه نمی‌کنند که در سیستم‌های نوین اصلا احتیاجی به حضور مشتری در بانک نیست.

راهکارهای اساسی حل مشکلات بانکداری نوین

در‌حال‌حاضر دو موضوع اساسی پیش روی بانک‌داری نوین وجود دارد که یکی مربوط به بستر مخابراتی کشور می‌شود و یکی این که مشکلات بانک‌ها با خصوصی‌سازی و ایجاد بانک‌های خصوصی با زیربنای الکترونیکی تا اندازه‌ای مشکلات ما را حل خواهد کرد؛ چرا که علاوه بر مشکلاتی که در زمینه الکترونیکی کردن امور وجود ندارد در دیگر موارد خدمت‌رسانی نیز بانک‌های ما دچار ضعف شدید هستند که با تصمیم‌ دولت در خصوص‌سازی بانک‌ها که در اصل ۴۴ نیز بر آن تاکید شده است خیلی زودتر به نتیجه خواهیم رسید.

مشکل بعدی که بانک‌ها با آن مواجه هستند و باید رفع شود نبود

زیر ساخت‌های مخابراتی قوی برای انتقال سریع و امن دیتای مورد نظر بانک‌ها و نبود امضای دیجیتالی دو موضوع کلیدی به شمار می‌رود. شاید به خاطر همین موضوع است که بسیاری از بانک‌ها با وجود استفاده از نیروی متخصص IT نمی‌توانند از ویژگی‌ها و توانایی‌های آنان بهره بگیرند چون قبل از همه اینها باید یک شبکه قدرتمند سریع و بسیار امن برای انجام تبادلات مالی وجود داشته باشد که هم‌اکنون این شبکه وجود ندارد البته ایجاد شبکه و زیرساخت وظیفه بانک‌ها نیست در حقیقت اگر بانک‌ها در این سال‌ها به جای سرمایه‌گذاری پراکنده در این زمینه با مخابرات کشور به توافق می‌رسیدند، نتیجه بهتری کسب می‌شد. هم‌اکنون بالای بسیاری از بانک‌ها دیش‌هایی دیده می‌شود که عملا بی‌استفاده‌اند؛ چرا که این دیش‌ها مربوط به ارتباطات بی‌سیمی بوده‌‌اند که قرار بوده شبکه بانکی نام گیرد، اما به دلیل مشکلات مختلف هم اکنون با وجود نصب چنین تجهیزاتی در برخی بانک‌ها هنوز از روش‌‌های تماس از طریق خطوط تلفنی استفاده می‌شود که به نظر می‌رسد هیچ گونه برنامه‌ریزی برای ایجاد یک شبکه استاندارد و مشخص برای بانک‌ها وجود ندارد یا این برنامه‌ها را عملیاتی نکرده‌اند در حقیقت باید بانک‌های مختلف با هم از نظر الکترونیکی تلاش کنند و بعد با برنامه‌ریزی ایجاد زیرساخت مخابراتی مستقل که طبعا باید توسط مخابرات صورت گیرد، بانک‌های ما را به سوی دیجیتالی شدن رهنمود کنند.

نتیجه اینکه:

بانک‌ها به عنوان یکی از مکان‌های مورد نیاز مردم امروزه در سراسر کشور و بر سر هر کوچه و برزن وجود دارند، اما معاملات و واریزها و پرداخت‌ها و حواله‌جات میلیون‌ها ساعت از وقت مردم ما را به هدر می‌دهد. به گفته کارشناسان سازمان ترافیک شهرداری تهران ۷۰درصد ترافیک محدوده مرکزی شهر مربوط به کسانی است که به نوعی در حال واریز پول، دادن وجه نقد یا نقد کردن چک هستند. ایستادن در صف‌های طویل بانک این روزها به خودپردازها کشیده شده است. مشکلاتی مثل پشت‌نویسی چک پر کردن فرم مشخصات و ارائه گواهینامه و شناسنامه یا کارت ملی و .... هنوز به عنوان یکی از ابتدایی‌ترین شکل‌های شناسایی فرد مورد استفاده بانک‌ها قرار می‌گیرد و زمان‌های محدودی که بانک‌ها به ارائه خدمات می‌پردازند و ارائه خدمات با اکراه و کنترل غیرمفید فراوان (همچون سختگیری برای صدور دسته چک) تحویل پول‌های ریز و دردسرساز، چک‌های برگشتی فراوان تنها گوشه‌هایی از معضلات بانکداری ما است که امروزه برای بانکداری به‌کار می‌رود که ما امیدواریم با ایجاد بسترهای مخابراتی و الکترونیک لازم و همچنین سرعت بخشیدن امر خصوصی‌سازی بانک‌ها تمام مشکلات ذکر شده هر چه سریع‌تر مرتفع شود.

کارشناس بانک