یوسف دلاور*
چندین دهه است که کشورهای قاره‌های اروپا، آمریکا و آسیای شرقی و حتی بعضی از کشورهای آفریقایی و کشورهای حوزه خلیج‌فارس، سیستم بانکی خود را مجهز به تشکیلات الکترونیکی کرده‌اند و با پیشرفت و تغییرات به روز این امکانات حرکت می‌کنند، به شکلی که کشور ایران تا چندی پیش، تجهیزات الکترونیکی خود را از کشورهای حوزه خلیج‌فارس خریداری می‌کرد.

البته باید گفت کشور ما نیز در صنعت بانکداری الکترونیکی حدود یک دهه است که حرکت‌هایی داشته ولی این حرکت‌ها در بسیاری از مقاطع لاک‌پشتی یا خوش‌بینانه آن حرکت یک‌لنگه پا بوده و تغییرات و تجهیزات ایجاد شده با ساختار آن همخوانی نداشته است. برای بحث پیرامون این موضوع بهتر است از ابتدا به عوامل عقب‌ماندگی صنعت الکترونیک در کشور پرداخته تا در آخر به نحوه ایجاد این صنعت مفید با سرعت بیشتر در کشور برسیم.
عوامل موثر در عدم رشد بانکداری الکترونیک بعد از انقلاب اسلامی تا دهه هشتاد
1 - همانطور که می‌دانید، در سال 1357 بعد از پیروزی انقلاب شکوهمند مردم ایران، ما کشوری غارت‌شده از طرف حکومت طاغوت و عوامل دست‌نشانده آنها و مخصوصا آمریکا به ارث بردیم که جبران این خسارات نیاز به فروش چندین سال منابع ملی کشور داشت. 2 - در سال 1359 نیز با حمله ناجوانمردانه کشور عراق به ایران که این امر به 8 سال جنگ نابرابر انجامید، سبب از دست دادن منابع ملی و انسانی بسیاری در کشور شد.3 - بعد از جنگ مخصوصا در دهه هفتاد همزمان با بازسازی کشور به صورت محدود صنعت الکترونیک وارد کشور شد ولی به دلیل قیمت بالای تجهیزات نه مردم عادی توانایی استفاده از این تجهیزات را داشتند نه دولت توانایی خرید این تجهیزات را به صورت امروزی داشت.
۴ - ورود صنعت الکترونیک به کشور به صورت یک امر تفننی و خیلی بی‌برنامه صورت گرفت، به صورتی که کمتر کسی می‌دانست این امکانات آیا به درد می‌خورد یا خیر؟۵ - نبودن دوره‌های آموزشی اولیه کامپیوتر در مقاطع تحصیلی راهنمایی و دوره پایه در مقاطع متوسطه برای همه رشته‌های تحصیلی سبب عدم آشنایی نسل جوان با این صنعت شده است.۶ - عامل بعدی که سبب شده تا این علم در کشور ما پیشرفت کمی داشته باشد گرانی تجهیزات سخت‌افزاری است، به گونه‌ای که در بعضی مقاطع افراد برای داشتن آن مجبور به دریافت وام از بانک‌ها بودند. همانطور که می‌دانید چیزی حدود ۹۰درصد اقشار جامعه ما دارای زندگی متوسط و ضعیف هستند، پس پیشرفت صنعت الکترونیک در کشور ما منوط به پیشرفت این بخش از جامعه است که بیشترین مراجعات به مراکز دولتی و مسافرت‌های درون‌شهری را دارند. اگر تدبیری اندیشیده شود این تجهیزات در اختیار همه افراد جامعه قرار گیرد، شاهد پیشرفت چشم‌گیری در این خصوص خواهیم بود.
مزایای صنعت الکترونیک در کشور
۱ - دقت بیشتر و بهتر در خصوص روند فعالیت اداری در تمامی مراکز دولتی و غیردولتی.۲ - دسترسی آسان‌تر به اطلاعات ثبت شده در گذشته و پاسخگویی سریع‌تر به مراجعات مردمی.۳ - جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی و کنترل بهتر و دقیق‌تر مراکز دولتی.۴ - کاهش حجم زیادی از مصرف کاغذ در حالی که ایران یکی از بزرگترین واردکننده‌های کاغذ در دنیا است.۵ - امکان انتقال سریع‌تر اطلاعات در تمامی نقاط کشور.۶ - دسترسی آسان‌تر مردم به اطلاعات و اعلامیه‌های صادره از مراکز دولتی و مراکز خدمات عمومی مانند مسافرت‌های خارج شهری.۷ - کاهش مسافرت‌های شهری مردم که به دنبال آن کاهش ترافیک مصرف سوخت و آلودگی هوا خواهد داشت.۸ -پیشرفت این صنعت در بعضی از مراکز مانند بیمارستان‌ها باعث افزایش دقت در تشخیص بیماری شده که به دنبال آن باعث کاهش خسارت جانی و مالی برای مردم شده است. ۹ -انتقال فعالیت‌های روزمره به منزل سبب حضور بیشتر افراد در منازل خود و گرم‌تر شدن کانون خانواده خواهد شد. ۱۰ -در دیدی وسیع‌تر می‌توان افزایش آگاهی و اطلاع مردم از تحولات پیرامون خود و مخصوصا تحولات کشورهای جهان را نام برد.
عوامل بازدارنده پیشرفت صنعت الکترونیک در مجموعه بانکی کشور
همان طور که می‌دانید، بیش نیمی از مسافرت‌های اداری مردم در خصوص مراجعه به بانک‌ها می‌باشد و با حذف یا کاهش آن می‌توان حجم بزرگی از مسافرت‌ها و به دنبال آن ترافیک، آلودگی هوا، مصرف سوخت و حتی هزینه مالی این مسافرت‌ها را برای مردم کاهش داد ولی عواملی موجب عدم ایجاد چنین اتفاقی شده که این عوامل بازدارنده به شرح ذیل می‌باشد: ۱ -عدم آشنایی مدیران و کارکنان قدیمی بانک در گذشته با صنعت الکترونیک. ۲ -درصد اطمینان بیش از حد بالای کارکنان قدیمی به روش سنتی.۳ -آموزش کم این سیستم در سطح بانک‌ها.۴ -به دلیل استفاده از دو سیستم سنتی و الکترونیکی به صورت موازی در بانک‌ها سبب شده کارکنان از سیستم سنتی بیشتر استفاده نمایند. ۵ -همان طور که گفته شد، صنعت الکترونیک در بانک‌ها وارداتی می‌باشد که بانک‌ها برای وارد نمودن آنها و حتی کوچک‌ترین تغییر در این برنامه‌ها باید هزینه سنگینی پرداخت نمایند. ۶ -توزیع نامناسب و منطقه‌ای خدمات بانکی در سطح شهر.۷ -هزینه‌های پایین خدمات بانکی. ۸ - وجود امکاناتی مانند انواع چک‌های تضمینی که به راحتی استفاده می‌شود. ۹ - عدم وجود امکانات و تجهیزات قابل استفاده از کارت‌های الکترونیکی بانکی در سایر ادارات.
راه‌حل‌ها و راهکارهای افزایش استفاده از خدمات الکترونیکی در بانک‌ها
۱ - برگزاری دوره آموزشی مستمر برای تمامی کارکنان در خصوص این صنعت. ۲ -به دلیل دوگانه بودن سیستم بانکی سنتی و الکترونیکی برای استفاده از اطلاعات قدیمی باید این سیستم‌ها به طور طراحی شود که امکان ثبت اطلاعات و رویدادهای مالی و بانکی جدید با سیستم‌های قدیمی وجود نداشته و کارکنان را به اجبار به سمت سیستم الکترونیکی گرایش دهد. ۳ -حتی‌الامکان استفاده از سیستم‌های الکترونیکی داخلی در دستور کار بانک‌ها باشد یا اگر سیستمی برای آنها از کشورهای دیگر خریداری می‌شود به صورت کامل باشد و برای همه بانک‌ها از یک سیستم استفاده شود. ۴ -بانک‌ها به کمک دولت و سازمان صدا و سیما به جای افزایش تبلیغات تجارتی خود اقدام به آموزش عمومی و اطلاع‌رسانی در خصوص امکانات الکترونیکی خود بنمایند تا ضمن آموزش مردم، امکانات جدید و دست‌آوردهای آنها نیز به مردم معرفی شود. ۵ -با هماهنگ نمودن سیستم تمام بانک‌ها و اجرای سیستم بانکی یکپارچه تمام شعب بانکی در کشور به عنوان یک واحد بانکی امکان ارائه تمامی خدمات را به مشتریان بانک‌ها خواهند داشت.
6 - دولت و مجموعه آن با نصب سیستم الکترونیکی بانک‌ها در محل مراجعات مردمی می‌توانند سهم بسزایی در کاهش ترافیک شهری و مراجعات بانکی داشته باشند و راهنمای خوبی برای مراجعان در خصوص استفاده از خدمات الکترونیکی بانک‌ها گردند.
۷ -با ارتباط الکترونیکی بین بانک‌ها و مراکز دولتی مانند ثبت احوال و ثبت اسناد بانک‌ها نه تنها از ضریب اطمینان بالایی برخوردار خواهند بود بلکه گام بزرگی در خصوص کاهش مراجعات مردمی به ادارات دیگر برداشته و از صرف هزینه مطبوعاتی خود نیز جلوگیری به عمل می‌آورند.مزایا و نتایج استفاده از صنعت الکترونیک خصوصا بانک‌هاهمان طور که گفته شد با اجرای صنعت الکترونیک در ادارات مخصوصا بانک‌ها از مزایایی چون: کاهش هزینه چاپ اسکناس، کاهش هزینه جابه‌جایی اسکناس بین بانک‌ها، کاهش حجم بایگانی فیزیکی، دسترسی آسان‌تر و سریع‌تر به اطلاعات، با هماهنگی بانک‌ها و ارتباط الکترونیکی آنها دیگر کسی نمی‌تواند از مزایای خدماتی و تسهیلاتی چندین بانک به طور هم‌ زمان استفاده نماید.کاهش مراسلات و نامه‌نگاری در بین بانک‌ها و زیرمجموعه آنها، انعطاف‌پذیری زیاد و سریع بانک‌ها در خصوص تغییرات جدید نسبت به سیستم سنتی و دستی، سرعت در انجام خواسته‌های مشتریان بانک و کاهش فوت وقت برای آنها، کنترل منابع جذبی و مصارف بانک‌ها و به طور کلی توزیع پولی در سطح کشور، گزارش‌دهی دقیق و صحیح به مراجع ذی‌صلاح و ذی‌نفع بانکی، کاهش هزینه‌های پرسنلی در بانک‌ها و ادارات، کاهش مراجعات مردمی برای دریافت‌های نقدی و خریدهای نقدی آنها، کاهش ترافیک شهری، کاهش مسافرت‌های شهری و به دنبال آن قیمت تمام‌شده خدمات برای مردم، کاهش استهلاکات فیزیکی بناها و ساختمان‌های اداری، کاهش عوارض شهری، کاهش آلودگی هوای شهری، کاهش آلودگی روانی در سطح جامعه، اطمینان مردم به مراکز دولتی، افزایش فرهنگ اجتماعی به دلیل کاهش هنجارهای ناشی از صفوف و ترافیک‌های اداری، افزایش ارتباطات اجتماعی به دلیل افزایش وقت مردم و به دنبال آن افزایش حس نوع دوستی در جامعه، سرعت در پیشرفت علمی و فنی کشور با حضور این صنعت و هر جایی که ذهن آدمی به آن خطور کند حس نیاز به این صنعت را می‌توان درک کرد، به امید روزی که کشور ما نه تنها در این صنعت بلکه در تمام فنون و علوم این مرز و بوم صادرکننده بزرگ و پرآوازه‌ای شود.
کارشناس بانک کشاورزی