اعظم عواطفی نژاد

کارشناس مدیریت بازرگانی

اداره نشر اسکناس با بیان اینکه هزینه چاپ هر اسکناس به طور متوسط ۲۴۱ ریال است، تعداد اسکناس امحا شده در هر سال را متوسط ۷۰۰میلیون برگ ذکر کرد که هزینه چاپ این تعداد اسکناس به علاوه ۲۰درصد هزینه‌های جانبی برای امحا و جایگزینی اسکناس در هر سال معادل ۱۷۵میلیارد ریال است که این هزینه از محل مالیات پرداختی مردم تامین می‌شود. افزون بر اینکه گرانی کاغذ اسکناس در اثر تحریم‌ها هزینه تولید و چاپ هر اسکناس را به طرز فزاینده‌ای افزایش داده است.

با نگاهی به آمار فوق در می‌یابیم که چه هزینه هنگفتی بر سیستم بانکداری کشور برای چاپ اسکناس تحمیل می‌شود.

عمر اسکناس در ایران با وجود رعایت همه استانداردهای کیفیتی در تهیه آن حدود نصف عمر اسکناس در کشورهای صنعتی است و به دلیل پایین بودن فرهنگ استفاده از اسکناس در کشور و فرسوده شدن اسکناس‌ها زودتر از عمر مفیدشان، روزانه بر تعداد اسکناس‌های فرسوده افزوده می‌شود.

متوسط عمر اسکناس در ایران، پنج سال است که با توجه به کیفیت اسکناس حداقل باید دو برابر مقدار فعلی یعنی ۱۰ سال باشد. در حال حاضر سالانه ۷۰۰میلیون قطعه اسکناس فرسوده از رده خارج می‌شود؛ اما نیمی‌ از اسکناس‌های فرسوده در اختیار مردم قرار دارد.

طبیعتا با افزایش تعداد اسکناس‌های فرسوده، هزینه بیشتری برای چاپ اسکناس‌های جدید بر سیستم پولی و بانکی کشور تحمیل می‌گردد، در صورتی که با نگهداری صحیح از اسکناس،‌ هزینه چاپ مجدد آن را می‌توان صرف طرح‌های توسعه‌ای و آبادانی کشور کرد.

استفاده از کارت‌های اعتباری در داد و ستدهای مالی و دقت بیشتر در حفظ و نگهداری اسکناس‌ها می‌تواند عمر اسکناس‌های در گردش کشور را افزایش دهد.

استفاده از ابزارهای پولی (کارت بانک) همچنین موجب تسریع مبادلات اقتصادی شده و بر خلاف بانکداری سنتی که کل اسکناس‌ها به صورت حقوق ماهانه در ابتدای هر ماه کاری در اختیار حقوق‌بگیران قرار گرفته و مجبور بودند کل اسکناس‌ها را تا پایان ماه در جیب‌های خود حمل کنند، باعث جلوگیری از فرسایش بی‌مورد اسکناس و افزایش رسوب پول در بانک‌ها می‌شود.

با استفاده و خرید از طریق کارت، ضرورتی به وجه نقد و حمل مقادیر زیاد اسکناس یا همراه داشتن چک مسافرتی نمی‌باشد که تمامی‌این اقدامات باعث حفظ این ثروت ملی می‌شود.

با پیشنهاد بانک مرکزی مبنی بر ارتقای سیستم دولت الکترونیک و ایجاد فرهنگ استفاده از این روش همچنین سیستم انتقال وجوه بین بانک‌های عضو طرح شتاب نیز بسیاری از مشکلات حمل و نقل پول، امنیت و هزینه چاپ کم می‌شود و شاهد این خواهیم بود که مردم در تمام ۲۴ ساعت شبانه روز بتوانند به امور بانکی خود رسیدگی کرده و بسیاری از این امور بدون اتلاف وقت انجام گیرد.

اما نکته قابل بحث این است که خودپردازها برای استفاده‌های ضروری و نیازهای کم است، نه برای گرفتن کل مبلغ از حساب. مردم باید در نظر داشته باشند که سیستم‌های خودپرداز برای احتیاجات روزمره و درحد محدود است و استفاده بیش از حد مجاز باعث فرسودگی دستگاه‌ها و از کار افتادن آنان در ساعات تعطیلی بانک‌ها خواهد شد.

اما مردم آگاهی لازم را در این مورد ندارند و بخش اعظم این بحث هم به بانک‌ها و دولت برمی‌گردد که آموزش‌های لازم را در این باره لحاظ ننموده‌اند. چرا که الکترونیکی شدن کلیه عملیات بانکی و جلب اعتماد مردم در مورد اینکه با نگرفتن مبالغ بالای وجه نقد از دستگاه‌های خودپرداز و نگهداری وجه نقد در ایام تعطیلی بانک‌ها دچار مشکل نمی‌شوند نیز نیازمند توسعه زیرساخت‌های اصولی الکترونیکی و ترویج آموزش‌های لازم به مردم است .

به عنوان یک نمونه بارز در زمینه تاثیر گسترش زیرساخت‌های الکترونیکی در کاهش فرسودگی اسکناس می‌توان گفت که یکی از عوامل افزایش گردش اسکناس بین مردم و شعب بانک‌ها پرداخت قبوض به صورت عملیات باجه‌ای است، در صورت الکترونیکی کردن کامل پرداخت قبض‌های آب، برق، تلفن ثابت و همراه و گاز به جای پرداخت حضوری سالانه ۱۲۰۰میلیارد تومان در هزینه‌های عمومی کشور صرفه‌جویی می شود که بخشی از این صرفه‌جویی مربوط به کاهش فرسودگی اسکناس‌ها خواهد شد.

در کل ۸۵درصد فعالیت بانک‌های ایران مربوط به عملیات خرد نظیر پرداخت قبض، وصول چک و انتقال وجه است که این مساله هزینه سنگینی از جمله هزینه‌های چاپ اسکناس جدید و از گردونه خارج نمودن اسکناس‌های فرسوده بر دوش بانک‌ها می گذارد، این رقم در دنیا بی نظیر است و این در حالی است که در کشورهای پیشرفته این موضوع برعکس است. یعنی ۸۵درصد فعالیت بانک‌ها به عملیات کلان اختصاص دارد که این امر باعث اشتغالزایی و کارآفرینی در جامعه و جلوگیری از صرف هزینه‌های هنگفت در بخش‌های غیرضروری می‌شود.

این ضرر و زیان هنگفت در حالی است که تقریبا تمامی زیرساخت‌های لازم برای الکترونیکی کردن کامل بیشتر عملیات را در اختیار داریم.

به طور کلی در ایران دستگاه‌های الکترونیکی بسیاری نصب و راه اندازی شده‌اند، اما به عقیده کارشناسان، استفاده از این دستگاه‌ها و کارت‌های الکترونیک بدون اصلاح اساسی سیستم بانکی و ایجاد بسترهای مورد نیاز نظیر خطوط ارتباطی مطمئن و پرسرعت، گسترش انواع کارت‌های الکترونیکی اعتباری و غیر اعتباری و افزایش دستگاه‌های کارت‌خوان در مراکزخرید عملی نیست.

از همین رو به نظر نمی‌رسد به این سادگی استفاده از کارت‌های الکترونیکی همه‌گیر شود و مردم حاضر شوند اسکناس‌های رنگارنگ را با کارت عوض کنند.

امیدواریم سیستم دادوستد الکترونیکی روز به روز پیشرفته‌تر شود و شرایطی ایجاد شود که مردم طریقه استفاده صحیح و بهینه از این دستگاه‌ها را آموزش ببینند، چرا که کاهش قیمت تمام شده خدمات بانکی از مهم‌ترین نتایج توسعه پرداخت الکترونیک است.