تصویب دستور العمل انتشار صکوک ریالی و ارزی در بانک مرکزی

عکس: آکو سالمی

گروه بازار پول - دستورالعمل اجرایی انتشار صکوک اجاره ریالی و ارزی در بانک مرکزی تصویب شده و در دستور کار شورای پول و اعتبار قرار گرفته است. بر اساس این مصوبه بانک مرکزی بانک‌ها و شرکت‌های دولتی می‌توانند از این ابزار برای تامین مالی خود استفاده کنند. روز گذشته پژوهشکده پولی بانکی بانک مرکزی در همایشی به بررسی زوایای مختلف نقش و کارکرد این ابزار تامین مالی در کشور پرداخت. با بررسی جزئیات گوناگون انتشار این ابزار مالی در تامین مالی و مدیریت ریسک در تراکنش‌های مالی کشور در همایش دیروز پژوهشکده پولی بانکی، دکتر فتح اله تاری، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با ارائه تحقیقات انجام شده در این زمینه، آیین نامه‌ای اجرایی برای این ابزار مالی را پیشنهاد داد. همچنین در ماه گذشته بانک مرکزی طی بخشنامه ای ۳ ابزار مالی استصناع، خرید دین و مرابحه را به نظام بانکی کشور اضافه کرده بود. پژوهشکده پولی بانکی نیز چندی پیش همایشی را برای بررسی قدرت و کیفیت اجرایی شدن عقود ۳ گانه استصناع، خرید دین و مرابحه برگزار کرد. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی و به خصوص پژوهشکده پولی بانکی، توجهی خاص به مجهز کردن نظام بانکی کشور به ابزار‌های جدید مالی دارد.

در ارائه دکتر تاری در مورد نقش، کارکرد شیوه و‌ آثار عملیاتی نمودن برخی ابزار صکوک در نظام مالی کشور آمده است:

ابزارهای مالی اسلامی گونه‌ای از قراردادها هستند که بین تامین مالی کنندگان و سرمایه‌گذاران برای نیل به اهدافی نظیر تامین مالی و مدیریت ریسک منعقد می‌شوند.

در مقطع کنونی برخی موضوعات محوری همانند سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، جهانی‌سازی و ضرورت وحدت و انسجام مالی اسلامی ایران، ایران را به عنوان یکی از کشورهای اسلامی که نیات و اهداف بلندنظرانه اقتصادی را در سر می‌پروارند، تبدیل کرده است. از طرفی رسیدن به مقام اول اقتصادی در منطقه خاورمیانه، می‌تواند در آینده انقلابی اقتصادی به وجود آورد. اما برای تحقق این اهداف اقتصادی باید اولا نسبت به طراحی و به کارگیری نهادهای پولی و مالی جدید اقدام کرد و ثانیا ابزارهای مالی جدیدی را نیز طراحی کرده و به کار گرفت.

در مورد اهمیت صکوک نیز مطالبی بیان شده است. براین اساس توسعه زیرساخت‌های بازار سرمایه ‌اسلامی و نهادهای زیربنایی الزامی است. به منظور جلب بیشتر سرمایه‌ها، لازم است قوانین و مقررات با در نظر گرفتن شرایط خاص و متفاوت کشورهای اسلامی و غیراسلامی تدوین شود.

از بارزترین ابزار تامین مالی در بازار سرمایه صکوک است.

صکوک‌های جدید، با طراحی‌های جدید دائما به بازار وارد می‌شوند. از طرفی نیز توسعه و رونق‌ بازارهای مالی در گرو توانایی این بازارها در جذب منابع سرمایه‌گذاران مختلف و انتقال بهینه این منابع به دست متقاضیان آنها است تا به این ترتیب، در کنار برآوردن انتظارات هر دو گروه، به رشد اقتصادی در جامعه نیز کمک کند. طی سال‌های اخیر، رشد فزاینده حجم معاملات و فعالیت‌های کسب‌وکار مسلمانان، نیاز به ایجاد روشی برای تامین منابع مالی منطبق با احکام اسلامی را تشدید کرده است.

روش‌های تامین مالی اسلامی در سه طبقه قراردادهای مشارکتی، قراردادهای مبادله‌ای و فریزنگهداری دارایی‌های مالی قرار می‌گیرند.هنگامی که یک ابزار جدید مالی در یک محیط اقتصادی خاص معرفی می‌شود برای موفقیت احتیاج به عواملی دارد. این عوامل موفقیت عبارتند از:

الف. قانونی (شرعی) بودن: چنانچه ابزارهای مالی جدید مطابق با قوانین بانکداری و مالی موجود در نتیجه شرع باشند و هیچ‌گونه اشکال شکلی یا محتوایی به این ابزار وارد نشده باشد، پس از بومی‌‌سازی قابل استفاده است.

ب. کارآ بودن: صکوک همانند اوراق مشارکت نیست که نقدشوندگی بالایی داشته باشد و به همین دلیل ابزار کارآتری برای کنترل نقدینگی است.

ج. مقبول واقع شدن: برخورداری ابزار مالی جدید از بازدهی مناسب و قطعی بودن سود و نقدشوندگی بالای آن موجب مورد توجه قرار گرفتن نزد مردم می‌شود.

مزایای استفاده از صکوک از چند نظر قابل توجه است؛صکوک نقدینگی بانی و سرمایه‌گذار را افزایش می‌دهد.همچنین دارایی‌هایی که نقدشوندگی پایینی دارند یا غیرنقد هستند از ترازنامه خارج شده و وجوه نقد جایگزین آن می‌شود.

از آنجا که صکوک با پشتوانه دارایی منتشر می‌شود لذا دارای ریسک کمتری است و هزینه تامین مالی را نیز کاهش می‌دهد.

صکوک با فراهم کردن امکان تبدیل دارایی‌ها به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک می‌کند.

چنانچه برای دادوستد اوراق صکوک یک بازار ثانویه فراهم شود، آن‌گاه قابلیت نقدشوندگی این اوراق هم افزایش می‌یابد.قابلیت معامله اوراق صکوک در بازارهای بین‌المللی وجود دارد.اما استفاده از صکوک با محدودیت‌ها و موانعی نیز همراه است در این بین می‌توان به استاندارد نبودن دارایی‌هایی که می‌تواند در این فرآیند مورد استفاده قرار بگیرد، مشکلات موجود مربوط به امور رتبه‌بندی اوراق، مشکلات مربوط به فرآیند ارزیابی و تایید شرعی ساختار اوراق صکوک، فقدان یک بازار ثانویه برای خرید و فروش اوراق صکوک که موجب پایین بودن قدرت نقدشوندگی آن و رونق پایین در مقایسه با سایر بازارهای مالی جهان می‌گردد و فقدان ناشران متعدد با رتبه‌بندی‌های اعتباری متفاوت جهت عرضه صکوک اشاره کرد.

همچنین قواعدی در انتشار صکوک از دید بانک توسعه اسلامی وجود دارد. براین اساس انتشار اوراقی که بیانگر مطالبات باشد، جایز نیست مثل فروش دین.

همچنین آگهی عرضه صکوک باید دربردارنده همه اطلاعات کافی در زمینه تمام گروه‌هایی که قرار است در فرآیند انتشار صکوک دخیل باشند؛ مانند نمایندگی‌ها، مدیران، ترتیب‌دهندگان عرضه، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های بیمه‌ای که جبران خسارت برعهده آنها است. همچنین باید مشخصات قانونی مورد نیاز برای این گروه‌ها و چگونگی رد یا قبول آنها نیز کاملا ذکر شود.نوع عقد بایستی مشخص باشد.یک شورای فقهی بایستی روند انتشار اوراق را تایید کند و بر چگونگی عملکرد آن نظارت داشته باشد و این اوراق می‌توانند بدون تاریخ معین سررسید منتشر شوند.

نهایتا ناشر اجازه دارد که در آگهی صکوک شرطی را ضمیمه کند که طبق آن ناشر هر یک از اوراقی را که خریدار بخواهد بازپس دهد یا مطابق با قیمت بازار خریداری کند و ناشر نباید آن ورقه را به همان قیمت اسمی مجددا خریداری کند.