داود مرادی

موضوع پولشویی از لحاظ واژه‌شناسی، اولین بار پس از رسوایی «واتر گیت» مطرح شد. در حقیقت این پدیده اصولا همزمان با پیدایش پول و رواج نظام پایه پولی، مد نظر متفکران اقتصادی ـ سیاسی قرار گرفته بود. اما امروزه پولشویی به دلیل توسعه چشمگیر جرائم و اعمال خلاف در سطح جهان، رشد بسیاری یافته است و به یکی از معضلات حاد اقتصاد جهانی تبدیل شده و اقتصاد جهانی را مورد تهدید قرار داده است. به طوری که سازمان بین‌المللی مبارزه با پولشویی (FATF) که شامل ۲۹ کشور به همراه اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج‌فارس می‌باشد، دستورالعملی را جهت مبارزه با پولشویی تصویب و اعضا را به رعایت مفاد آن ملزم کرده است.

در تعریف می‌توان گفت که پولشویی یک فعالیت غیرقانونی است که طی انجام آن، عواید و درآمدهای ناشی از اعمال خلاف قانون مشروعیت می‌یابد. به عبارت دیگر، پول‌های کثیف ناشی از اعمال خلاف به پول‌های تمیز تبدیل شده و در بدنه اقتصاد جایگزین می‌شود. همچنین پولشویان کسانی هستند که اعمال خلاف را انجام داده و پول‌های ناشی از آن را تطهیر می‌کنند. درمتن کامل مقررات بانک مرکزی پولشویی این‌گونه تعریف شده است:

۱- تحصیل و نگهداری یا استفاده از مالی که به طور مستقیم یا غیر مستقیم در نتیجه ارتکاب جرم حاصل شده است.

۲- معاونت با شخص یا اشخاص دیگر به منظور تبدیل یا انتقال مالی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم درنتیجه ارتکاب جرم حاصل شده است.

پولشویی زمانی اتفاق می‌افتد که درآمد‌های کسب شده توجیه قانونی ندارد و برای اینکه از حالت غیر قانونی خارج شوند و حالت پول‌های معمول را به خود بگیرند، به وسیله پولشویی تطهیر می‌شوند. البته پولشویی تقسیم‌بندی‌هایی دارد که به طور خلاصه به پول‌های کثیف، سیاه و خاکستری دسته‌بندی می‌شود.

بررسی نظام اقتصادی کشورها نشان می‌دهد که هر چه از یک سیستم اقتصادی رقابتی متکی به مالکیت فردی دور شویم، شرایط مناسب‌تری برای چنین اعمالی به وجود می‌آید. درواقع روند پولشویی و دلیل انجام آن بستگی به شرایط اقتصادی جامعه دارد. معمولا در جوامع دیکتاتوری، سیاستمدارانی هستند که پول‌های کثیف را به دست می‌آورند.

همچنین شفاف نبودن امورمالی و فقدان سیستم نظارتی قوی، مهم‌ترین عامل برای رواج پولشویی است. در خصوص ورود این‌گونه پول‌ها باید گفت که فروش موادمخدر تامین‌کننده عمده منابع مالی است که از طریق پولشویی وارد چرخه اقتصادی می‌شود. علاوه بر آن امروزه فروش غیرقانونی اسلحه، قاچاق انسان، فحشا، اختلاس و ارتشا، فعالیت‌های تروریستی و تقلب‌ها در امور مالی (بازار سهام و سرمایه و...) مجرایی هستند که تامین‌کننده منابع و ثروت‌های غیرقانونی است که از طریق پولشویی به تطهیر پول می‌پردازند. به عقیده برخی کارشناسان، هراندازه اقتصاد از شرایط رقابتی بیشتر فاصله بگیرد، بستر برای گسترش فعالیت‌های پولشویی آماده‌تر و گسترده تر خواهد شد. به این ترتیب کشورهای دارای بازارهای غیررسمی (اقتصاد زیرزمینی)، نظام اداری ناسالم و ناکارآمد، نظام مالی غیرشفاف و دستگاه‌های نظارتی ضعیف، استعداد بیشتری برای گسترش اقدامات پولشویی دارند.

بنابراین می‌توان گفت که کشورهای جهان سوم و در حال توسعه بیشتر از کشورهای پیشرفته مستعد این پدیده هستند. در ایران نیز پول‌های ناشی از رفتارهای مجرمانه‌ای نظیر فرار مالیاتی، ارتشا، اختلاس، قاچاق کالا و همچنین خرید و فروش مواد مخدر و موارد دیگری از این قبیل وجود دارد که به دلیل فقدان الزامات قانونی، به سادگی در قالب فعالیت‌های مالی و سرمایه گذاری تطهیر شده و منشاء اصلی آنها گم می‌شود.

از جمله مشکلاتی که پولشویی برای جامعه به وجود می‌آورد، گسترش فساد اداری و رشوه‌خواری و اختلاس، کاهش اشتغال مولد، اختلال در روند سرمایه‌گذاری، بی‌ثباتی و ناپایداری اقتصادی، رشد تورم و افزایش فاصله طبقاتی را می‌توان ذکر کرد، همچنین عدم مبارزه با پولشویی موجب شیوع بیشتر جرائم شده و تمایل به سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های مولد را کاهش داده و موجب تضعیف بنیان‌های اقتصادی کشور می‌شود.