دکتر کورش احمدی‌زاده

بخش پایانی

تفکر آغازین مفهوم ارزیابی متوازن در سال ۱۹۹۲ م. به وسیله رابرت کاپلان و دیوید نورتون در مجله معتبر

Business Review Harevard مطرح شد. BSC با نگاهی به کلیت شرکت‌ها به وسیله چهار مولفه: ۱- حیاتی مالی، ۲- فرآیندهای داخلی، ۳- مشتری، ۴- یادگیری و رشد در صدد است تا کنترل عملیاتی کوتاه‌مدت شرکت‌ها را با چشم‌انداز و استراتژی‌های بلند مدت فعالیت تجاری آنها مرتبط سازد. براین اساس، شرکت روی نسبت‌های کلیدی عملکردی در محدوده اهداف عمده خود تمرکز می‌کند.

مدل به کار گرفته شده در رتبه‌بندی شرکت‌ها از دو قسمت توصیفی و ریاضی تشکیل شده است. مدل پایه‌ای توصیفی یا مفهومی رتبه‌بندی، شکل توسعه یافته مدل BSC است. این مدل با بهره‌گیری از سایر مدل‌ها نظیر مدل‌های ارزیابی مالی و بهره‌وری شرکت‌ها تکمیل شده و از جامعیت کاملی برخوردار است. مدل‌های جدیدتر شامل شش مولفه اصلی: مالی مشتری، فرآیندهای داخلی، توسعه و نوآوری، نیروی انسانی مدیریت است. تعداد کل شاخص‌های مدل پیشنهادی نیز ۶۰۰‌شاخص است که ۹۷‌شاخص آن مربوط به مولفه مالی، ۵۲ شاخص آن مربوط به مولفه مشتری، ۱۴۶‌شاخص آن مربوط به مولفه نیروی انسانی و مولفه توسعه و رشد ۵۳‌شاخص و ۳۰‌شاخص آن مربوط به مولفه مدیریت و شاخص‌های مربوط به مولفه محیط‌زیست (۲۰ شاخص)، شاخص‌های مربوط به مولفه ساختار شرکت (۱۵ شاخص)، شاخص‌های مربوط به مولفه هیات‌مدیره (۵ شاخص)، شاخص‌های مربوط به مولفه ارزیابی ریسک (۲۵‌شاخص)، شاخص‌های مربوط به مولفه بازار (۱۵ شاخص)، شاخص‌های مربوط به چرخه عمر محصولات و شرکت (۱۰ شاخص)، شاخص‌های مربوط به استراتژی شرکت (۱۰شاخص) سایر شاخص‌ است. شاخص‌های مطرح شده یا از نوع کمی و یا از نوع کیفی هستند.

همچنین جهت بعضی از شاخص‌ها مثبت و بعضی دیگر منفی است. فهرست جامع عناوین شاخص‌ها به شرح جدول یک است. پس از تعیین شاخص‌های مربوط به مولفه‌های شش گانه مدل ارزیابی جامع عملکرد و رتبه‌بندی شرکت‌ها، باید به سوال پاسخ داد که چگونه می‌‌توان از این شاخص‌ها جهت رتبه‌بندی شرکت‌ها بهره گرفت. به دلیل تعدد شاخص‌های تصمیم‌گیری، مساله ارزیابی جامع و رتبه‌بندی شرکت‌ها از حیث ماهیت نوعی مساله تصمیم‌گیری پیچیده است.

جدول فهرست جامع عناوین ۶۰۰گانه شاخص‌های ارزیابی عملکرد و رتبه‌بندی شرکت‌ها

شاخص‌های مربوط به مولفه مالی (۹۷شاخص)

نسبت‌های فعالیت (۱۶شاخص)، نسبت‌های ساختار سرمایه (۹شاخص)، نسبت‌های سودآوری (۱۴شاخص)، نسبت‌های سرمایه‌گذاری سهامداران (۱۳شاخص)، نسبت‌های رشد (۵شاخص)، شاخص‌های هزینه‌های تولید (۵شاخص)، شاخص‌های هزینه‌های تولید (۴شاخص)، شاخص‌های بهره‌وری دارایی‌ها و سودآوری (۹شاخص)، نسبت‌های سرانه (۶شاخص)، سایر شاخص‌ها و نسبت‌ها (۱۳شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه مشتری (۵۲شاخص)

شاخص‌های نگرش مشتری (۱۰شاخص)، شاخص‌های حجم فروش (۱۳شاخص)، شاخص‌های ارزش فروش (۱۵شاخص)، شاخص‌های هزینه‌ای (۴شاخص)، شاخص‌های تکنولوژی اطلاعات (۲شاخص)، شاخص‌های توزیع و سفارش‌ها (۸شاخص).‌

شاخص‌های مربوط به مولفه فرآیندهای داخلی (۱۴۶شاخص)

شاخص‌های تامین مواد اولیه (۱۹شاخص)، شاخص‌های حجم تولید (۱۰شاخص)، شاخص‌های زمان تولید (۷شاخص)، شاخص‌های هزینه‌های تولید (۲شاخص)، شاخص‌های ضایعات تولید (۶شاخص)، شاخص‌های کیفیت (۲۲شاخص)، شاخص‌های تعمیر و نگهداری (۱۷شاخص)، شاخص‌های کارایی (۷شاخص)، شاخص‌های اثربخشی (۶شاخص)،‌شاخص‌های بهره‌وری (۱۶شاخص)، شاخص‌های بازاریابی (۴شاخص)، شاخص‌های توزیع و خدمات پس از فروش (۱۲شاخص)، شاخص‌های اداری و برنامه‌ریزی (۶شاخص)، شاخص‌های آموزش (۵شاخص)، شاخص‌های محیطی شرکت (۸شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه توسعه و رشد (۵۳شاخص)

شاخص‌های(R&D (۸شاخص، شاخص‌های آموزش (۵شاخص)، شاخص‌های نگرش کارکنان (۹شاخص)، شاخص‌های قابلیت کارکنان (۱۰شاخص)، شاخص‌های پیشنهادها (۵شاخص)، شاخص‌های مربوط به شرکت و محصولات (۱۲شاخص)، شاخص‌های تکنولوژی (۴شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه نیروی انسانی (۴۴شاخص)

شاخص‌های ویژگی‌های کارکنان (۱۱شاخص)،‌شاخص‌های نگرشی و مدیریتی (۹شاخص)، شاخص‌های استخدام (۲شاخص)، ‌شاخص‌های نگهداری کارکنان (۸شاخص)، شاخص‌های ترک کارکنان (۴شاخص)، شاخص‌های بهسازی نیروی انسانی (۷شاخص)، شاخص‌های جبران خدمات (۳شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه مدیریت (۳۰شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه محیط زیست (۲۰شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه ساختار شرکت (۱۵شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه هیات‌مدیره (۵شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه ارزیابی ریسک (۲۵شاخص).

شاخص‌های مربوط به مولفه بازار (۱۵شاخص).

شاخص‌های مربوط به چرخه عمر محصولات و شرکت (۱۰شاخص).

شاخص‌های مربوط به استراتژی شرکت (۱۰شاخص).

kouroosha@yahoo.com