یک استاد دانشگاه اصفهان ۷‌نقد کارشناسی بر عملکرد و ساختار بانک مرکزی را تشریح کرد.

انحلال شورای پول و اعتبار و خلاء یک رکن اساسی

هوشنگ شجری در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس اظهار داشت: یکی از بزرگ‌ترین اشتباهات صورت گرفته در حوزه پولی کشور انحلال شورای پول و اعتبار بود. وی افزود: شورای پول و اعتبار یکی از ارکان بانک مرکزی بود که مبتنی‌بر خرد جمعی و برپایه نظرات متخصصان بنانهاده شده بود.

این کارشناس اقتصادی خاطرنشان کرد: با انحلال این رکن اصلی، بانک مرکزی قطعا در تصمیمات کارشناسی خود با مشکلاتی مواجه شده است.

وی افزود: گرچه بانک مرکزی برای احیای این شورا تلاش‌هایی صورت داده، ولی تا زمانی که موفق به انجام این کار نشود همچنان در بحث حذف یکی از ارکان خود با مشکلاتی روبه‌رو خواهد بود.

موسساتی که زیر چتر نظارت بانک مرکزی نمی‌آیند

شجری گفت: یکی از مشکلاتی که بانک مرکزی در حال حاضر با آن روبه‌رو است، فعالیت موسسات پولی است که بدون مجوز بانک مرکزی فعالیت می‌کنند.

وی افزود: این موسسات به اسامی مختلف همان موسسات پولی هستند که خارج از قانون پولی و بانک کشور بدون دخالت و نظارت واقعی بانک مرکزی به فعالیت مشغولند.

این کارشناس اقتصادی یادآور شد: تا زمانی که این موسسات به زیر چترنظارت بانک مرکزی درنیایند تلاش این بانک برای اعمال سیاست‌ها همچون محدود کردن اعتبارات بانکی بی‌فایده خواهد بود.

وی افزود: تا زمانی که این موسسات نخواهند تا متغیرهایشان تحت‌تاثیر سیاست‌های بانک مرکزی قرار گیرد، تلاش یک سویه بانک مرکزی بی‌ثمر خواهد بود.

شجری گفت: این موسسات به قدری توانمند شده‌اند که در مقابل نظارت بانک مرکزی و پذیرش سیاست‌های اتخاذی آن مقاومت می‌کنند و از سویی با فعالیت غیر‌ارگانیک خود با این بانک، موجبات تاثیر منفی بر سیاست‌های پولی را نیز فراهم می‌سازند.

وی اضافه کرد: تا زمانی که این موسسات زیر چتر نظارت بانک مرکزی درنیایند باید هر روز منتظر از دست رفتن سرمایه‌های مردم توسط این‌گونه موسسات غیرمجاز بود.

این اقتصاددان تاکید کرد: موسسات مذکور تصور می‌کنند که منافعشان در این است که تحت‌نظارت بانک مرکزی درنیایند در حالی که چنین نیست.

وی افزود: اگر آنها با مجوز بانک مرکزی فعالیت کنند، در مواقع بحران نیز این بانک این توان را خواهد داشت که از طریق اعتبارات آنی از آنها حمایت کند در غیر این‌صورت با بروز یک بحران، حذف و از بین رفتن این‌گونه موسسات حتمی است.

بانک مرکزی همچنان غیرمستقل!

شجری گفت: از جمله اشکالاتی که همچنان بر بانک مرکزی ایران وارد است، اینکه این بانک هنوز یک بانک مرکزی غیرمستقل است.

وی افزود: تا زمانی که بانک مرکزی به عنوان بازوی فنی خزانه‌داری عمل می‌کند، نمی‌تواند به طور مستقل و مبتنی‌بر قوانین و موازین اقتصادی عمل نماید.

این کارشناس اقتصادی یادآور شد: از بانک مرکزی مستقل انتظار نمی‌روند تا اقدام به اخذ تصمیمات سیاسی کند یا متاثر از تصمیمات سیاسی عمل کند.

وی خاطرنشان کرد: بانک مرکزی به اصطلاح نباید «اسکناس چاپ کن» دولت باشد، بلکه بایدبه یک بانک مرکزی غیرسیاسی تبدیل شود.

شجری بانک مرکزی آلمان در سال‌های پس از جنگ جهانی اول و دوم را به عنوان نمونه یک بانک مرکزی اسکناس چاپ کن معرفی کرد.

وی تاکید کرد: تا زمانی که بانک مرکزی غیرمستقل و درگیر تمایلات دولت است، هر طرح و تصمیم هم که بگیرد (ولو مطابق با مناسبات ملی) باز همین در این مقوله و راستا جای خواهد گرفت.

وی در پاسخ به این سوال که آیا انتصاب رییس‌کل بانک مرکزی توسط رییس‌جمهور این شرایط را ایجاب می‌کند؟ گفت: اگرچارچوب وظایف بانک مرکزی به درستی مشخص و تعیین گردد، در این شرایط بانک مرکزی صرف‌نظر از اینکه توسط چه کسی منصوب شود، مبتنی‌بر موازین تعیین شده عمل خواهد کرد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: بانک مرکزی باید در رابطه خود با دولت تجدید نظر اساسی کند.

بانک مرکزی که کند عمل می‌کند

وی یادآور شد: یکی از کاستی‌های موجود، کند عمل کردن بانک مرکزی در مقابل تحولات جهانی است.

شجری گفت: به طور مثال وقتی قیمت طلا رشد می‌کند، قیمت طلا در ایران هنوز روند رشد را طی نکرده و وقتی این قیمت در حال برگشت است، هنوز قیمت طلا در ایران در اوج است.

وی خاطرنشان کرد: بانک مرکزی باید به موقع بتواند به کنترل و مدیریت بر قیمت‌هایی چون قیمت طلا بپردازد، چراکه در غیر این صورت صدها میلیارد از درآمدهای مردم به بازارهایی چون طلا کشانده خواهد شد.

این اقتصاددان تذکر داد: کند عمل کردن بانک مرکزی، گران تمام خواهد شد.

رابطه ضعیف بانک مرکزی با سیستم‌های مالی دنیا

شجری گفت: رابطه بانک مرکزی با سیستم‌های مالی دنیا چندان قوی نیست و اگر این بانک نتواند ولو در شرایط تحریم، به تحکیم این روابط بپردازد هزینه‌های سنگین بر دوش مردم قرار خواهد داد.

وی با بیان اینکه بخش عظیمی از این بحث‌ها به اعتبارات اسنادی مربوط است افزود: گویا بانک مرکزی اهمیت این مساله را درک نکرده و متوجه مشکلاتی که متاثر از این مساله گریبان‌گیر بانک‌ها شده، نیست. این کارشناس اقتصادی یادآور شد: بانک مرکزی با پذیرش چارچوب معاملات در بازارهای جهانی و به واسطه ابزار در اختیار خود در این امر می‌تواند موثر عمل نماید، لااقل اینکه تلاش‌هایی را برای خروج از برخی بن‌بست‌ها صورت دهد و از نقش نظاره‌گر بودن خارج شود.

سیاست‌های پولی اسیر سیاست‌های مالی

این کارشناس اقتصادی گفت: سیاست‌های پولی بانک مرکزی اسیر سیاست‌های مالی دولت است.

وی افزود: حجم مخارج دولت رقم نسبتا بالایی است و از سوی دیگر نیز سیاست‌های مالی دولت قالب انبساطی به خود گرفته است، در چنین شرایطی با دنباله رویی سیاست‌های پولی از آن، باید شاهد تورم‌های شدید بود.

شجری گفت: در چنین شرایطی لازم است تا دولت سیاست‌های ذخیره‌ای را با دولت مورد بحث قرار دهد تا از فشار سیاست‌های مالی برخود بکاهد.

وی افزود: بانک مرکزی باید دولت را متوجه این مساله نماید که سیاست ذخیره‌ای، سیاست پولی و مالی را در مقابل تورم قرار می‌دهد.

حذف صفرها یک اقدام پرهزینه

شجری در خصوص بسته پیشنهادی مظاهری گفت: برای قضاوت در خصوص طرح‌های پیشنهادی مظاهری، نیاز به زمان است ولی در خصوص برخی طرح‌ها چون طرح حذف دو یا سه صفر باید گفت که گرچه این اقدام حمل پول را راحت‌تر می‌کند ولی عملا صدها میلیارد تومان هزینه تحمل می‌کند. وی افزود: اقداماتی چون حذف صفرها اگر همزمان با اصلاحات پولی نباشد مثل این است که اقدام به متراژ اتاقی کنیم که تا قبل از این مثلا با مقیاس بر متر و حال با مقیاس بر سانتی متر متراژ آن محاسبه می‌شود، در حالی که عملا در ابعاد اتاق تغییری حاصل نشده است. این کارشناس اقتصادی گفت: بانک مرکزی اقدامات مهم دیگری چون استقلال یا منطقی کردن روابط خود با دولت را به جای حذف صفرها در دستور کار باید داشته باشد (هرچند بحث حذف سه صفر در حد شایعه باقی ماند).

اقدامات مثبت بانک مرکزی

شجری گفت: اینکه نگاه بانک مرکزی به نرخ بهره منطقی تر شده و بدون اینکه اعلام نماید نرخ بهره واقعی را مدنظر قرار می‌دهد از نکات ارزشمند در این بحث است.

وی با بیان اینکه بخش عظیمی از فشار تورمی به دلیل فشار پولی است، افزود: اینکه بانک مرکزی پذیرفته که بین نقدینگی و تورم رابطه وجود دارد از نکات امیدبخش در این خصوص است. این اقتصاددان اضافه کرد: تا پیش از این تصور بر این بود که تورم ساختاری است نه پولی، ولی با پذیرش این رابطه، با اعمال سیاست‌هایی بر همین اساس، می‌توان از حجم مشکلات کاست.

وی یکی از بزرگ‌ترین موفقیت‌های بانک مرکزی را به سال ۸۱ و زمان تصدی شیبانی مربوط دانست و افزود: در سال ۸۱ وقت سیاست ارزی کشور از چندنرخی به تک نرخی تغییر کرد از بسیاری فسادهای مالی جلوگیری شد.