مدیر امور طرح و توسعه صندوق ضمانت سپرده‌ها الزامات رتبه‌بندی بانک‌ها را اعلام کرد و گفت: ‌در شرایط کنونی کشور تنها روش قابل اطمینان برای شناخت بانک‌های سالم از بانک‌های مشکل‌دار ارزیابی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از یک روش علمی و قابل قبول توسط نهادهای حاکمیتی نظام پولی کشور است.

حسن کیایی، مدیر امور طرح و توسعه صندوق ضمانت سپرده‌ها در گفت‌وگو با«ایبِنا» پیرامون رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیر‌بانکی و در پاسخ به پرسشی درخصوص انواع رتبه‌بندی و اهداف آن، افزود: نهادها و موسسات مختلفی که در جهان به رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌پردازند در چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند. وی ادامه داد: ‌دسته اول موسسات تجاری مانند فورچون هستند که بر اساس شاخص‌های عملکردی واحدهای اقتصادی از جمله بانک‌ها را رتبه‌بندی کرده و گزارش‌هایی در این زمینه منتشر می‌کنند. دسته دوم موسسات رتبه‌دهی خصوصی همچون مودیز، فیچ و استاندارداندپورز هستند که با نگاه به حوزه‌های ریسک موجود در کسب و کار شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی از جمله بانک‌ها، به رتبه‌بندی آنها می‌پردازند و دسته سوم، نهادهای حاکمیتی نظام پولی از جمله بانک‌های مرکزی و نهادهای ضمانت سپرده هستند که با رویکرد پایش ریسک در سطوح خرد و کلان نظام مالی به رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌پردازند.

کیایی تصریح کرد:‌ با وجود اینکه رتبه‌بندی هر کدام از این موسسات در ارزیابی عملکرد بانک‌ها و موسسات مالی می‌تواند بسیار مفید باشد، اما هر یک از این رتبه‌بندی‌ها هدف خاصی را دنبال می‌کند و در نتیجه از معیارها و روش‌های متناسب با هدف مورد نظر برای رتبه‌بندی استفاده می‌کند. به‌عنوان مثال رتبه‌بندی در موسسات رتبه‌دهی خصوصی بیشتر برمبنای عوامل با اهمیت از نگاه سهامداران و سرمایه‌گذاران صورت می‌گیرد در صورتی که در رتبه‌بندی نهادهای حاکمیتی عوامل موثر بر حفظ ثبات مالی و حقوق سپرده‌گذاران اهمیت بیشتری دارد. مدیر امور طرح و توسعه صندوق ضمانت سپرده‌ها درباره تفاوت رتبه‌بندی نهادهای حاکمیتی نیز اظهار کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد در بین نهادهای حاکمیتی نیز رتبه‌بندی بانک‌های مرکزی معمولا تمرکز بیشتری بر رعایت قوانین و مقررات، تبعیت از سیاست‌گذاری‌های ابلاغی و اقدامات احتیاطی در راستای بحران‌های مالی در نظام بانکی دارد در حالی که صندوق‌های ضمانت سپرده به‌عنوان یک بیمه‌گر، در رتبه‌بندی خود بیشتر به‌دنبال پایش سلامت و صحت عملیات بانکی، قرار نگرفتن در مسیر ورشکستگی و حفظ حقوق سپرده‌گذاران در بانک‌ها و موسسات اعتباری هستند.

کیایی درباره اهمیت رتبه‌بندی در نهادهای ضمانت سپرده، تصریح کرد: نکته حائز اهمیت در بررسی تجربه نهادهای ضمانت سپرده جهان این است که به‌تدریج و با انتقال از نظام حق عضویت ثابت به حق عضویت مبتنی بر ریسک، رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری تبدیل به جزء لاینفک فعالیت‌های این نهادها شده‌ است؛ چراکه در نظام جدید که در سال ۲۰۱۳ بیش از ۳۰ درصد کشورها از آن بهره برده‌اند، نهاد ضمانت سپرده بعد از ارزیابی صحت و اطمینان عملکرد بانک‌ها و رتبه‌بندی آنها، حق بیمه‌ای متناسب با ریسک هر بانک از آن اخذ می‌کند تا هم حق بیمه متناسب با تعهدات احتمالی آتی باشد و هم به‌عنوان ابزاری برای بازدارندگی موسسات اعتباری از انجام عملیات پرخطر مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب، به نظر می‌رسد انجام رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری توسط صندوق ضمانت سپرده‌ها در نظام بانکی جمهوری اسلامی ایران، همانند سایر کشورهای مورد مطالعه، می‌تواند اقدامی بسیار موثر در ایجاد ثبات مالی، مقابله با اقدامات پرخطر بانک‌ها و حفظ حقوق سپرده‌گذاران باشد.

وی درباره نظام رتبه‌بندی مورد استفاده در نهاد‌های ضمانت سپرده‌ها گفت: با توجه به اینکه مهمترین هدف نهادهای ضمانت سپرده از رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری ارزیابی صحت و اطمینان عملکرد آنها است، این نهادها معمولا از نظام رتبه‌بندی کملز برای رسیدن به مقصود خود استفاده می‌کنند. نظام رتبه‌بندی کملز در شکل اصلی خود متشکل از شاخص‌های کیفی و کمی عملکردی بانک در حوزه‌های کفایت سرمایه، کیفیت دارایی‌ها، توانایی مدیریتی موسسه، کفایت درآمدها، نقدینگی و حساسیت به ریسک بازار است. به این ترتیب با استفاده از نظام رتبه‌بندی کملز هم امکان رتبه‌بندی جزئی بانک‌ها در حوزه‌های مذکور وجود دارد و هم با ترکیب شاخص‌ها می‌توان رتبه کلی بانک را به دست آورد. در برخی کشورها مانند ایالات متحده نهاد ضمانت سپرده به شکل ادواری بازرسی‌های حضوری و مفصلی را از بانک‌ها و نهادهای عضو به عمل می‌آورد و اطلاعات مورد نیاز برای رتبه‌بندی به ویژه در بخش شاخص‌های کیفی را به این شکل جمع‌آوری می‌کند. اما با توجه به هزینه‌های زیاد نظارت حضوری، در بسیاری از کشورها نهادهای ضمانت سپرده بخشی از شاخص‌های کملز را که اطلاعات آن با استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی قابل استخراج است انتخاب کرده و مدل بومی شده و ساده‌تری را برای رتبه‌بندی بانک‌ها و نهادهای اعتباری عضو مورد استفاده قرار می‌دهند.

وی درباره الزامات رتبه‌بندی در نهادهای ضمانت سپرده گفت: انجام رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری توسط نهادهای ضمانت سپرده الزاماتی دارد که مهم‌ترین آن دسترسی به ریز اطلاعات عملکردی بانک‌ها و موسسات اعتباری است. همچنین با توجه به اینکه برخی اطلاعات عملکردی بانک‌ها در حوزه فرآیندی و کنترل داخلی به‌صورت کیفی است، این اطلاعات باید با نظارت حضوری از بانک‌ها اخذ شود. تجربه سایر نهادهای ضمانت سپرده در این حوزه، انجام نظارت حضوری به شکل حداقل یک‌بار در سال در سطح بانک‌ها و موسسات اعتباری است. برای انجام چنین کاری صندوق‌ها‌ی ضمانت سپرده از روش برون سپاری نظارت به تیم‌هایی متشکل از بازرسان آموزش دیده استفاده می‌کنند و وظیفه تدوین گزارش‌های نظارتی را به آنها محول می‌کنند.به گفته کیایی، از دیگر الزامات مهم انجام یک رتبه‌بندی دقیق اطمینان داشتن از سیستم‌های اطلاعاتی بانک‌ها و موسسات اعتباری است. با توجه به اینکه بخش قابل‌ملاحظه‌ای از اطلاعات مورد استفاده در رتبه‌بندی از سیستم‌های اطلاعاتی بانک‌ها استخراج می‌شوند اگر این سیستم‌های اطلاعاتی نتوانند همه اطلاعات مورد نیاز برای رتبه‌بندی را فراهم کنند یا اطلاعاتی با دقت پایین و غیر‌صحیح را ارائه دهند، رتبه‌بندی نمی‌تواند واقعیت موجود در بانک‌ها و موسسات اعتباری را نشان دهند.

انتشار عمومی نتایج رتبه‌بندی

وی ادامه داد:‌ به‌طور عام نتایج رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری در دنیا برای اطلاع رسانی عمومی منتشر می‌شود اما با توجه به اینکه رتبه‌بندی بانک‌ها هنوز در کشور ما با یک روش مدون و مورد اتفاق صورت نگرفته است بهتر است ابتدا نتایج مقدماتی رتبه‌بندی به‌صورت محرمانه با بانک‌ها و موسسات اعتباری مطرح شود و هرگونه نظر آنها نسبت به روش مورد استفاده و نتایج به دست آمده اخذ شود تا اجماع مورد نیاز در این زمینه حاصل شود. به این ترتیب این امکان فراهم می‌شود تا به بانک‌ها اعلام شود که عملکرد آنها قرار است با یک روش مورد اتفاق و با استفاده از متغیرهای مشخصی مورد ارزیابی و رتبه‌بندی واقع شود و آنها نیز یک بازه زمانی فرصت خواهند داشت تا آمادگی مورد نیاز را در این زمینه کسب کنند.

مدیر امور طرح و توسعه صندوق ضمانت سپرده‌ها در باره ضرورت انجام رتبه‌بندی در شرایط کنونی اقتصاد کشور نیز گفت: با توجه به اهداف و کارکردهایی که برای رتبه‌بندی ذکر شد انجام رتبه‌بندی بانک‌ها و موسسات اعتباری در همه زمان‌ها و در هر شرایط اقتصادی دارای اهمیت است، اما با توجه به توسعه گسترده بانک‌های خصوصی در سال‌های اخیر و رعایت نکردن استانداردها و مقررات نظارتی توسط برخی از آنها در شرایط کنونی کشور تنها روش قابل اطمینان برای شناخت بانک‌های سالم از بانک‌های مشکل‌دار ارزیابی و رتبه‌بندی آنها با استفاده از یک روش علمی و قابل‌قبول توسط نهادهای حاکمیتی نظام پولی کشور است. به این ترتیب این امکان برای عموم مردم فراهم می‌شود تا زمانی که برای سپرده‌گذاری بانک مورد نظر خود را انتخاب می‌کنند از سالم بودن عملکرد صحیح و قانونی آن مطمئن شوند.به گفته کیایی، همچنین با توجه به اینکه یک بانک وقتی دچار مشکل شود به سرعت می‌تواند کل نظام پولی کشور را با مخاطره مواجه کند، یک رتبه‌بندی دقیق از بانک‌ها و موسسات اعتباری می‌تواند با شناسایی بانک‌های ضعیف و انجام برخی اقدامات پیشگیرانه نسبت به آنها احتمال وقوع بحران‌های پولی و بانکی را کاهش دهد. طرح رتبه‌بندی بانک‌های کشور هم‌اکنون در صندوق ضمانت سپرده‌ها در حال انجام است و به گفته فرشاد حیدری معاون نظارتی بانک مرکزی نتایج آن در آبان ماه امسال اعلام می‌شود.