پالایشگاه‌ها تهدیدی جدی برای بازار قیر

محسن دلاویز مدیرعامل نفت پاسارگاد قیر به گواه آمار و اطلاعات گمرک، نقش اساسی در صادرات غیر نفتی ایران دارد و سال گذشته با صادراتی حدود ۲میلیونو۳۰۰هزار تن، ارزآوری مناسبی برای کشور به همراه داشته است. اما این حجم صادرات متناسب با ظرفیت بزرگ کشور در این صنعت نیست. ایران از تقاضای بالای یکصد میلیون تنی قیر در دنیا، حدود ۸/۳ درصد را پاسخگو است. مقام هفتمین کشور در بین تولیدکنندگان بزرگ قیر و چهارمین کشور در میان صادرکنندگان این ماده سیاه و مهم را داراست. که این موضوع نشان دهنده اهمیت و نقش قیر ایران در دنیاست. اینکه چرا به‌رغم این پتانسیل نتوانسته‌ایم این محصول را با ارزش افزوده‌ای بیشتر صادر کنیم و اصولا چرا صادرات قیر در چند سال گذشته توام با نوسانات زیاد بوده که بعضا موجب از دست رفتن سهم بازار و کاهش قیمت قیر ایران شد دلایل متعددی دارد که به برخی از آنان اشاره می‌شود: واحدهای قیرسازی بیش از یک دهه قبل از پالایشگاه جدا شدند و در قالب خصوصی‌سازی واگذار شد اینکه آیا این واگذاری به صنعت قیر کمک کرد یا اصولا پالایشگاه در یک کلیت تولید فرآورده‌های اصلی و در کنار آن روغن و قیر و... توجیه خواهد داشت، خود نیاز به مجال مناسب و نظرات کارشناسی دارد؛ اما امروز این جداسازی یک دغدغه اساسی به‌وجود آورده است که به راستی متولی صنعت قیر چه مرجع و نهاد یا وزارتخانه‌ای است ؟ خوراک واحدهای قیرسازی از وزارت نفت تامین می‌شود، تولید در وزارت تعاون و کار و رفاه اجتماعی و مصرف در وزارت راه، به نظر می‌رسد همه بازیگران این صحنه سردرگم‌اند و این نقطه آغاز بی‌نظمی در این صنعت بوده است. ورود شرکت‌های متعدد که بعضا تا حدود ۱۰۰ شرکت در صنعت قیر چه در بحث تولید، بسته‌بندی و فروش فعال هستند و این تعدد شرکت بدون وجود سیستم‌های نظارتی از اتفاقات ناخوشایند صنعت قیر کشور است. در اینکه برای داشتن اقتصادی پویا، نیازمند داشتن بخش خصوصی فعال و کارآمدی هستیم تردیدی وجود ندارد ولی چه بخش خصوصی؟ بخش خصوصی که برای یک سود آنی و کوتاه مدت به کیفیت قیر ایران آسیب می‌زند و برند قیر کشور را مخدوش می‌کند؟ بخش خصوصی که فقط وسعت دید و نظرش محدود و بدون داشتن راهبرد و برنامه است؟ به هر حال تعدد بازیگران عرصه قیر در کنار نبود نظارت که خود عدم نظارت جدی موجب شکل‌گیری فساد در زنجیره ارزش صنعت قیر از تحویل خوراک تا مصرف شده است از عوامل تأثیر گذار بر عدم کارآمدی این صنعت در چندسال گذشته بوده است. آفت دیگر عدم حضور موثر شرکت‌های بزرگ قیرسازی کشور در عرصه بازارهای بین‌المللی است. آنچه به نظر نگارنده در این صنعت واضح و مبرهن است عدم اعتماد به نفس برای لمس بازارهای بین‌المللی است مدیران کسب‌وکار گرچه این ضعف در کل صنعت کشور قابل مشاهده است. برای حضور جدی و موثر در رقابت جهانی باید قواعد بازرسی را رعایت کنیم. داشتن تخصص‌های لازم در حوزه بازرگانی، بین‌المللی و حضور مبتنی بر دانش حداقل‌های لازم است. موضوع دیگر اینکه تلاش لازم برای برندسازی و معرفی مناسب برند قیر کشور متناسب با پتانسیل موجود، صورت نگرفته است. حضور پرقدرت و مستمر در کنفرانس‌ها و همایش‌های بین‌المللی و قبل از آن تلاش برای جلوگیری از خدشه‌دار شدن کیفیت قیر ایران می‌توانست کمک شایانی برای نهادینه کردن برند قیر ایران در هر بازار جهانی محسوب شود. اینکه چرا قیر با کیفیت و جذاب ایران حتی در منطقه خاورمیانه باید با قیمت پایین‌تری از کشورهایی که هم در تولید و هم در کیفیت وضعیت مناسبی ندارند عرضه شود، پرسشی جدی و تاسف‌برانگیز است، اگرچه اثرات تحریم و بی‌نظمی‌های حاکی از آن قطعا به سودجویان جهت ضربه به صنعت قیر کشور و از دست رفتن رهبری قیمت قیر ایران موثر بوده است اما با انسجام داخلی، عدم رقابت‌های نابجا، کنترل صادرات به‌ویژه حساسیت در موضوع کیفیت و مذاکره با کشورهای منطقه، برای هماهنگی در تعیین قیمت و عقد قراردادهای بلند‌مدت برای صادرات قیر می‌تواند دوباره جایگاه ایران را برای رهبری قیر منطقه احیا کند و این مهم شدنی و اجرایی است.

نکته پایانی اینکه امروز متأسفانه پالایشگاه‌ها خود نیز به عرضه تولید و فروش قیر ورود کرده‌اند که این تهدیدی جدی برای یک دهه تلاش در این صنعت است؛ چرا‌که قیر در پالایشگاه‌ها دغدغه جدی نیست که همه جوانب ارائه محصول با کیفیت و فروش منطقی در آن رعایت شود. بماند که پالایشگاه‌ها و مسوولان باید پاسخگو باشند که آیا واگذاری در یک دهه قبل، واگذاری لوله و ساختمان نبوده است؟ اگر پالایشگاه‌ها قیرساز و قیر فروش بودند، چرا این واگذاری انجام شد و به هر حال اگر یک انسجام داخلی در مدیریت توزیع خوراک، حمل و نقل خوراک و قیر و همگرایی در بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان بزرگ و کوچک در این صنعت شکل بگیرد می‌تواند با اعتماد به نفس بیشتری در عرصه بین‌المللی وارد شد و حتی یک اوپک قیری در منطقه شکل داد تا ضمن افزایش صادرات، ارزش افزوده بیشتری برای کشور رقم زد و این مهم دست‌یافتنی است.