تبعات سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیک

نویسنده: پل تیلور

اتحادیه اروپا در حال حاضر با چهار عامل تهدید مواجه است و بحران یونان اگر درست مدیریت نشود فوری‌ترین بحران برای این اتحادیه خواهد بود. یکپارچگی و جایگاه بین‌المللی اتحادیه اروپا، از بحران یونان، نقش روسیه در اوکراین، تلاش‌های انگلستان در جهت تغییر روابط خود با اتحادیه اروپا و مهاجرت، تهدید می‌شود. واقعیت این است که تهدیدهای یاد شده مدت‌هاست وجود دارد و تاکنون به شکل صحیح با آن مقابله نشده است. در نتیجه به نظر می‌رسد شرایط در حال بدتر شدن است. نکته مهم این است که عدم مدیریت صحیح هر یک از این تهدیدها به شدت پیدا کردن دیگر تهدیدها منجر خواهد شد و مزیت‌های «پروژه اروپا» را به خطر خواهد انداخت.


ورشکستگی یونان و ریسک خروج این کشور از منطقه یورو فوری‌ترین تهدید برای یکپارچگی و جایگاه سیاسی و اقتصادی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود. تبعات بلندمدت خروج یونان از منطقه یورو تنها با گذشت زمان مشخص خواهد شد. یکی از این تبعات زیر سوال رفتن فلسفه وجودی اتحادیه اروپاست. با آنکه اقتصاد یونان سهم بسیار اندکی از اقتصاد و جمعیت منطقه یورو را تشکیل می‌دهد، ورشکستگی دولت این کشور پس از دو برنامه کمک ملی که در آن، اعضای گروه یورو ۲۰۰ میلیارد یورو به این کشور وام داده‌اند، لطمه‌ای بزرگ به آبروی اتحادیه اروپا محسوب می‌شود.


حتی قبل از مشخص شدن نتیجه همه‌پرسی دیروز یونان، جو حاکم بر نشست‌های گروه یورو بسیار سنگین بود و در آنها دو طرف یکدیگر را به کم‌کاری و عدم مشارکت در حل بحران متهم می‌کردند. همچنین با آنکه سیاست‌های ریاضتی در یونان نتیجه مثبت در بر نداشته اعضای اتحادیه اروپا بر تاثیر مثبت این سیاست‌ها در دیگر اعضای بدهکار عضو منطقه یورو تاکید می‌کردند.


با آنکه سرنوشت یونان هنوز مشخص نشده است اما وضعیت کنونی این کشور نشان می‌دهد دیدگاه بنیان‌گذاران منطقه یورو درباره غیرقابل تجزیه بودن این منطقه چندان درست نبوده است. اگر یونان از منطقه یورو خارج شود اعضای اصلی این منطقه به سرعت تلاش خواهند کرد پیوندهای موجود بین اعضا را محکم کنند تا از تکرار این بحران در دیگر اعضای بدهکار منطقه از جمله اسپانیا، پرتغال و ایتالیا جلوگیری کنند. همچنین تلاش خواهد شد نقاط ضعف موجود که به چنین نتیجه‌ای منجر شده رفع شود. البته حرکت در مسیر رفع هر یک از این نقاط ضعف روندی طولانی‌مدت است که تنش‌هایی را در سطح منطقه یورو و داخل کشور‌های عضو به دنبال خواهد داشت. و در نهایت هرگاه تحولی منفی در منطقه یورو رخ دهد مثلا نرخ سود اوراق قرضه افزایش یابد، سرمایه‌گذاران به یاد وضعیت مشابه قبل از بروز بحران در یونان خواهند افتاد و این عامل به خودی خود از ثبات بازارها خواهد کاست.


فروپاشی اقتصادی یونان، صرف نظر از زیان عظیمی که به دیگر اعضای منطقه یورو وارد خواهد کرد بر شدت سه تهدید دیگر که اکنون متوجه اتحادیه اروپا است خواهد افزود و منطقه جنوب بالکان را بی‌ثبات خواهد کرد. با توجه به اینکه از پیش تنش‌ها در شرق مدیترانه شدید است - به دلیل جنگ داخلی در سوریه، بی‌ثباتی در سرزمین‌های اشغالی و مناقشه‌های حل نشده در قبرس - بحران اقتصادی در یونان سبب حرکت دولت این کشور به سمت روسیه برای دریافت کمک خواهد شد و یونان ممکن است در مقابل دریافت کمک مالی از روسیه، تمدید تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه این کشور را وتو کند یا حتی ممکن است دسترسی به تاسیسات دریایی نظامی را که زمانی از سوی آمریکا مورد استفاده قرار می‌گرفت به روسیه پیشنهاد دهد.


یونان مدت‌ها است با مشکل پناهجویان سوریه و عراق مواجه است. این پناهجویان مایلند از یونان به سمت آلمان و سوئد حرکت کنند و در این کشورها ساکن شوند. در این میان مقامات بی‌پول یونان خوشحال خواهند شد اگر این پناهجویان به سمت شمال اروپا حرکت کنند. اصلا بعید نیست دولت یونان از مهاجران به‌عنوان ابزاری برای فشار بر کشورهای اتحادیه اروپا استفاده کند.


مهاجران همواره عاملی برای تفرقه در بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده‌اند. ایتالیا و دیگر کشورهایی که بیشترین مهاجران به سمت آنها حرکت می‌کنند، همواره کشورهای مرکز و شمال اروپا را به فقدان یکپارچگی و عدم مشارکت در مقابله با این بحران متهم کرده‌اند. ناکامی در حل صحیح بحران یونان پس از پنج سال تلاش، سبب می‌شود اتحادیه اروپا در چشم رئیس‌جمهوری روسیه و چین و دیگرانی که تلاش می‌کنند حوزه نفوذ خود را گسترش دهند، اتحادیه‌ای ضعیف و متفرق به نظر برسد.


مقامات اتحادیه اروپا می‌دانند که بحران منطقه یورو سبب شده برخی کشورها هنگام تصمیم‌گیری‌ها، اهداف جمعی را کنار گذارند و منافع ملی را مدنظر قرار دهند. به همین دلیل، شدت پیدا کردن این بحران بر تفرقه بین اعضا و اتخاذ سیاست‌های یکجانبه خواهد افزود. اوضاع می‌تواند بدتر هم بشود. تقاضای انگلستان برای تغییر شرایط عضویت این کشور در اتحادیه اروپا و تصمیم به برگزاری همه‌پرسی در سال ۲۰۱۷ در باره این عضویت، این خطر را به‌وجود آورده که اتحادیه اروپا دومین اقتصاد بزرگ خود و بزرگ‌ترین نیروی نظامی خود را از دست بدهد.


اگرچه نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد اکثر مردم انگلستان خواستار باقی ماندن کشورشان در اتحادیه اروپا هستند اما خیال مقامات اتحادیه اروپا از باقی ماندن این کشور در این اتحادیه به‌طور کامل راحت نیست. بحران یونان و فروپاشی اقتصادی این کشور می‌تواند نگرانی‌هایی در باره عضویت انگلستان در اتحادیه اروپا در بین مردم این کشور پدید آورد و زمینه را برای خروج انگلستان از اتحادیه اروپا فراهم کند. با توجه به خصومت روسیه با انگلستان - روسیه معتقد است انگلستان وفادارترین هم‌پیمان آمریکا است - ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه از هر گونه احتمال خارج شدن این کشور از اتحادیه اروپا خشنود خواهد شد.


این شرایط سبب تضعیف موضع اتحادیه اروپا در قبال رفتار روسیه در اوکراین و گرجستان خواهد شد. به این شکل ولادیمیر پوتین در تعاملات خود با آنگلا مرکل صدر‌اعظم آلمان که دیپلماسی اتحادیه اروپا را در قبال روسیه در خصوص بحران اوکراین رهبری می‌کند قدرتمندتر ظاهر خواهد شد. اتحادیه اروپا تلاش می‌کند از طریق اعمال تحریم‌های مختلف روسیه را وادار کند در رفتار خود در اوکراین تجدید نظر کند. اگر موضع این اتحادیه تضعیف شود قطعا اهداف یاد شده تحقق نخواهد یافت.


مشاهده می‌شود که تحولات در یونان صرفا به مرزهای این کشور محدود نخواهد ماند و می‌تواند به حوزه‌های دیگر گسترش یابد. وقت آن رسیده که رهبران اتحادیه اروپا نگاهی جدی‌تر به شرایط پرریسک کنونی بکنند.