سه توصیه برای کنترل فساد

دکتر احمد حاتم یزدی مدیرعامل اسبق بانک صادرات بسیاری از مدیران ارشد بانک‌های کشور، رشته تحصیلی و تخصص کافی را برای مدیریت بانک‌ها ندارند. هدف اولیه مدیران بانکی حفظ شغل است و نه بهبود مدیریت سیستم بانکی، به همین دلیل این مدیران، نه به‌عنوان مدیر و فقط به‌عنوان «امربر» سیاسیون عمل می‌کنند، همین عملکرد و فساد در سطح بالای مدیریتی باعث عملکرد نادرست مدیران در سطح بالای بانکی شده است. اگر در دولت یا مجلس یا هر نهاد قدرت دیگری فساد وجود داشته باشد این فساد مطمئنا به سیستم بانکی نفوذ می‌کند، بانک، مرکز نقل و انتقال وجوه است و انتقال وجوه مانند گردش خون در بدن است، در هر جای بدن مشکل وجود داشته باشد و عضوی بیمار شود در خون منعکس می‌شود، فساد در اقتصاد کشور نیز همین‌طور است، اگر کشوری دارای سیستم بانکی یا اداری فاسدی باشد آثار آن حتما در بانک‌ها مشاهده می‌شود، بنابراین بانک‌ها منشأ فساد نیستند و محل بروز فساد هستند، به‌طور مثال در پرونده فساد ۳هزار میلیارد تومانی دیده شد که افرادی که در شکل‌گیری آن نقش داشتند تحت حمایت مراکز قدرتمند سیاسی بودند، بانک‌ها نیز درگیر این مسائل شدند.

بنابراین برای جلوگیری از فساد اقتصادی، نیاز به اصلاح نظام سیاسی کشور است، فساد، نمایانگر یک مشکل اجتماعی همه‌جانبه است که عواقب پیچیده‌ای همچون آسیب‌های شدید مادی و از بین رفتن تدریجی اعتماد مردم به دولت و جامعه را به همراه دارد. یک سیستم اداری که رشوه در آن رواج داشته باشد و یک اقتصاد فاسد بهترین زمینه را برای ترویج جرم و جنایت در جامعه فراهم آورده و تهدیدی جدی بر دموکراسی و دولت حاکم محسوب می‌شود و در پی آن مجموعه اقتصادی اعتبار خود را از دست می‌دهد و از دور رقابت‌ها در سطح بین‌المللی خارج می‌شود. راه‌حل‌های بسیاری برای جلوگیری از فساد وجود دارد که در کشورهای توسعه یافته در گذشته اجرا شده و بعد از گذشت چند سال نتایج آن به خوبی دیده شده است.

یکی از برنده‌‌ترین حربه‌ها برای مبارزه با فساد، مطبوعات آزاد است، در هیچ جامعه‌ای مشاهده نمی‌کنید که مطبوعات آزاد داشته باشند و فساد در این حد گسترده باشد. قطعا در کشورهای اروپایی و توسعه یافته فساد وجود دارد البته به گستردگی در کشور ما نیست، در هر جایی که دولت با مردم سر و کار دارد و باید جوازی را از دولت بگیرند فساد وجود دارد، این گستردگی به دلیل این است که قوانین مطبوعاتی از آزادی بیان به اندازه کافی حمایت نمی‌کنند.

قبل از انقلاب، ضعف دانش بانکی در بانک‌های کشور مشهود بود، بانک مرکزی قبل از انقلاب با برگزاری کنکور، نخبگان بانکی را از سراسر کشور جذب می‌کرد و با بورسیه کردن در دانشگاه‌های ممتاز اروپایی این افراد را برای مدیریت بانکی آموزش می‌دادند، این کارشناسان در بانکداری تخصص پیدا کرده بودند و آماده بودند روش‌های مدرن بانکداری را در کشور توسعه و آموزش دهند، بعد از انقلاب این روند متوقف شد و به دلیل اینکه زمینه فعالیت در ایران را نمی‌دیدند، تقریبا تمامی افرادی که تحصیلات عالی بانکداری را سپری کرده بودند، کشور را ترک کردند، نمونه مشهور این دانشجویان دکتر هاشم پسران است. باید این روند ادامه پیدا کند و افراد با استعداد را برای یادگیری بانکداری‌های نوین به دانشگاه‌های ممتاز اعزام کنیم و همچنین بانک مرکزی باید از موسسات بین‌المللی مانند IMF و WORLDBANK کمک کارشناسی و علمی بگیرد.

لازمه نظارت بانک مرکزی بر امور بانک‌ها این است که رئیس بانک مرکزی فردی قدرتمند باشد که حتی زیر فشار سیاسیون با نفوذ به قوانین و مقررات پایبند باشد. همچنین دانش کارشناسی بانکداری در بانک مرکزی باید به‌صورت به روز به کارشناسان امر آموزش داده شود. این کارشناسان می‌توانند بر عملکرد بانک‌ها نظارت داشته باشند.

روش نظارت دیگر بانک مرکزی ارتباط الکترونیک با سایر بانک‌ها است، اگر بانک مرکزی بتواند به‌صورت آنلاین بر صورت‌های مالی بانک‌ها نظارت داشته باشد فسادهای بانکی را بسیار سریع‌تر مشاهده می‌کند، به‌طور مثال در آلمان بانک‌ها باید خلاصه عملکرد خود را به بانک مرکزی راس ساعت مشخص اعلام کنند، در حال حاضر بانک مرکزی سعی دارد این نوع نظارت آنلاین را پیاده‌سازی کند؛ اما هنوز به‌طور کامل اجرایی نشده و زمان زیادی برای اجرای این طرح نیاز است. در پایان اگر با اصلاح قوانین و مقررات و همچنین نظارت بر عملکرد بانک‌ها، مقام‌های سیاسی پشت این فسادها باشند بانک کار خاصی نمی‌تواند بکند واین فسادها ناگزیر است.