آثار زیست محیطی صنعتی شدن

دکتر اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به آمارهای رسمی از سوی بانک جهانی، گرد‌و‌غبارها هر سال حدود ۵/ ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی را بر باد می‌دهد که هزینه هنگفتی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود. تعطیلی‌ها و بیکاری‌های بسیاری، در پی این مشکل ایجاد می‌شود و همه مسائل از جمله شئون زندگی، فعالیت‌های کاری، سلامت افراد و... را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در استان‌های جنوبی کشور مانند خوزستان، ریزگردها از عربستان، عراق، ترکیه و سوریه می‌آیند و در مجموع می‌توان گفت ۴۸ مرکز، تولید غبار می‌کنند. در خوزستان منشأ گرد‌و‌غبار تالاب هورالعظیم است که در زمان جنگ ایران و عراق با دستور صدام حسین خشک شد. در این تالاب‌ مواد آلی، برگ پوسیده درختان و بقایای پوسیده جانوران نیز وجود دارد که باد این ذرات را وارد هوا کرده است. در چند دهه گذشته هزاران هکتار از مساحت جنگل‌ها به دلایل مختلف مانند راهسازی، ایجاد پروژه‌های صنعتی، بهره‌برداری بی‌رویه و غیرقانونی، آتش‌سوزی و موارد دیگر از این دست نابود شده است.

از طرفی تعدد وسایل نقلیه و کارخانه‌ها منجر به شکل‌گیری این هوا در اهواز شد و در حال حاضر منبع ریزگردها شده است. به علت تحریم‌ها، در صنعت خوزستان فیلتر برای تصفیه هوا وجود ندارد؛ برای حل این مشکل یا باید تحریم‌ها برطرف شود یا فیلتر با قیمت بیشتر از کشورهای دیگر وارد کنیم. علاوه بر این‍ها حدود یک میلیون اتومبیل و به همین تعداد موتورسیکلت در داخل شهر اهواز وجود دارد که هوا را آلوده می‌کنند. نتایج سوء ساخت سد یا جاده پس از ۱۰ سال مشخص می‌شود. صنعتی کردن اهواز طی سال‌ها بدون توجه به مسائل جغرافیایی و زیست‌محیطی، باعث بروز چنین مشکلاتی شده است.

راه‌حل فوری و عاجل برای جلوگیری از انتشار این ریزگردها وجود ندارد و تا حدودی توزیع ماسک‌های رایگان میان مردم خوزستان است که می‌تواند از ورود ذرات با قطر کمتر از ۵/ ۲ میکرون به ریه افراد جلوگیری کند.

یکی از راهکارها این است که ترکیبی از برخی مواد مانند خاک رس و قیر در مناطق بیابانی پاشیده شود. در واقع این ترکیبات به دلیل ایجاد نوعی چسبندگی، مانع از آن می‌شوند که باد ریزگردهای بیابان را در هوا معلق کند. البته این روش که موسوم به مالچ‌پاشی است، دارای برخی وجوه منفی نیز هست که از آن جمله می‌توان به هزینه بالا و ایجاد نوعی آلودگی در محیط به دلیل استفاده از نوعی مواد نفتی اشاره کرد. ضمن اینکه این روش فقط برای کوتاه‌مدت کارآیی دارد و بعد از سه یا چهار سال مجددا باید در مناطق بیابانی این طرح را اجرایی کرد. نظراتی درباره حل مساله گرد‌و‌غبار در ایران و تثبیت خاک بیابان‌ها مانند پاشیدن ریگ به جای مالچ وجود دارد، ولی این دست پیشنهادها، پیشنهادهایی غیرعلمی و غیرقابل اجرا هستند. با شن‌پاشی حداکثر ۳۰ متر مربع را می‌توان پوشاند در حالی که با یک میلیون هکتار زمین رو‌به‌رو هستیم.

دومین روشی که وجود دارد این است که بر سر راه این ریزگردها جنگل یا نوعی از پوشش گیاهی ایجاد کنیم. جنگل‌ها و گیاهان می‌توانند حجم بسیار وسیعی از این ذرات معلق را به خودشان جذب و از معلق شدن آنها در هوا جلوگیری کنند. هر هکتار جنگل در سال ۷هزار تن ذرات معلق را جذب می‌کند. در این روش حفظ جنگل‌های موجود، مراتع، تالاب‌ها و دریاچه‌ها از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. البته باید توجه شود جنگل‌کاری هم زمانبر است.