سه راهکار تامین سرمایه در گردش

دکتر ناصر یارمحمدیان پژوهشگر اقتصادی یکی از مهم‌ترین مشکلات بنگاه‌ها تامین سرمایه در گردش است. منظور از سرمایه در گردش، سرمایه‌ای است که در زنجیره تولید تا توزیع کالا به آن نیاز است. از منابع مالی برای خرید مواد اولیه گرفته تا نگهداری موجودی انبار، فروش نسیه کالا و... که از ابتدای شروع چرخه تولید تا آخرین مرحله فروش کالای تولیدی به آن نیاز است. معمولا اعتبارات سرمایه در گردش از آنجا که برای بنگاه‌ها ضروری است تمایل بنگاه‌ها برای پرداخت سودهای بالاتر نیز وجود دارد. از طرف دیگر اعتبارات سرمایه در گردش از آنجا که ریسک بالایی دارد، بانک‌ها به سختی زیر بار آن می‌روند. اگر صاحب یک شرکت بزرگ به بانک مراجعه کند، به پشتوانه شرکتش ممکن است بتواند به راحتی این اعتبارات را تامین کند اما، وقتی صاحب یک شرکت کوچک برای تامین سرمایه در گردش خود به بانک مراجعه می‌کند یا باید کیفیت اعتباری بالایی داشته باشد یا باید وثیقه سنگینی را به بانک تحویل بدهد که این قیدها تامین مالی بنگاه‌های کوچک را عملا، سخت یا غیرممکن می‌کند. برای رفع این مشکل بنگاه‌های خرد سه راهکار زیر به نظر من می‌رسد:

۱- موسسات اعتبار سنجی

در بالا اشاره کردیم که بانک‌ها با توجه به کیفیت اعتباری به شرکت‌ها وام می‌‌دهند و در نبود موسسات اعتبارسنجی، کیفیت اعتباری هم ارز می‌شود با اندازه بنگاه، در حالی که ممکن است یک بنگاه کوچک و با سرعت رشد بالا نسبت به یک شرکت بزرگ که رشد نمی‌کند برای وام گرفتن بسیار محق‌تر باشد.

برای آنکه بانک‌ها قادر شوند تسهیلات خود را به صورت بهینه‌تری تخصیص دهند، باید موسسات اعتبارسنجی معتبری تاسیس شوند. این موسسات با توجه به همه خصوصیت‌های یک شرکت از جمله اندازه شرکت، سرعت رشد، میزان بدهی‌های فعلی و میزان درآمد‌های پیش‌بینی شده و... اعتبار هر بنگاه را تعیین می‌کنند و این رتبه‌بندی‌ها باید توسط بانک‌ها به رسمیت شناخته شده و هر موسسه که اعتبار بیشتری داشت بتواند سریع‌تر سرمایه‌ در گردش خود را تامین کند.

برای این منظور نیاز به زیرساختی داریم که باید با همکاری بانک مرکزی، سایر بانک‌ها، بیمه و بخش خصوصی فراهم شود. شرکت‌های خصوصی به این خاطر باید همکاری کنند که قرار است اعتبار سنجی توسط نهادهای مستقل خصوصی انجام شود و بدیهی است که شرکت‌های اعتبارسنجی در صورت ارائه اطلاعات نادرست اعتبارشان را از دست داده و ورشکست می‌شوند.

۲- کاهش تقاضای سرمایه در گردش

اصطکاک‌های زنجیره عرضه بخش عمده نیاز به سرمایه در گردش را ایجاد می‌کند. راهکار دیگری که برای رفع مشکل تامین مالی بنگاه‌های خرد وجود دارد کاهش این اصطکاک‌ها است. منظور از اصطکاک‌ مجموعه عواملی است که نیاز به سرمایه در گردش را در بنگاه‌ها ایجاد می‌کند؛ به عنوان مثال یک صاحب شرکت را در نظر بگیرید که هنگام خرید مواد اولیه باید نصف هزینه را در ابتدا بپردازد و بعد از یک ماه مواد اولیه را تحویل بگیرد. این قبیل اصطکاک‌ها را می‌توان با کاهش مدت زمان جابه‌جایی یا خرید اینترنتی و... کاهش‌داد.

۳- ساز و کار پوشش ریسک اعتبارات سرمایه در گردش

یکی از دلایل مشکل اعتبارات سرمایه در گردش به بنگاه‌های اقتصادی نبود ساز و کار مناسب برای پوشش ریسک نکول وام است. از آنجا که ریسک اعتبارات سرمایه در گردش بالا است باید ساز و کاری برای پوشش ریسک بانک‌ها اندیشیده شود. این امر خصوصا در شرایط سرکوب مالی مهم‌تر است زیرا ریسک این‌گونه اعتبارات را بالاتر می‌برد.

در شرایطی که نظام بانکی با مساله سرکوب مالی مواجه است و برای نرخ سود بانکی سقف تعیین شده است در نتیجه تخصیص بهینه منابع تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد و بانک‌ها چاره‌ای جز جیره‌بندی منابع به دلیل تقاضای بالا برای اعتبارات ندارند. تحت این شرایط بنگاه‌هایی که حاضر باشند برای تامین سرمایه در گردش خود نرخ‌های سود بالاتری را پرداخت کنند موفق به دریافت وام نخواهند شد و بانک‌هایی که حاضر هستند با نرخ سود بالاتر ریسک این‌گونه اعتبارات را بپذیرند اقدام به پرداخت اعتبار نمی‌کنند. بنابراین یک راهکار برای پوشش این ریسک آزادسازی نرخ سود بانکی است.

یک راهکار دیگر برای پوشش ریسک بالای اعتبارات سرمایه در گردش ایجاد یک بازار انتقال ریسک است. در این بازار بانک‌‌ها اسناد نکول شده را زیر قیمت اسمی به فروش می‌رسانند و شرکت‌های انتقال‌دهنده ریسک با تجمیع این اسناد، طبقه‌بندی آن و با توجه به درجه ریسکی بودن آن و ایجاد سبدهای دین، بخش عمده ریسک اعتباری بانک‌ها را پوشش می‌دهند. تحت این شرایط به دلیل وجود بازاری که می‌تواند ریسک بانک‌ها را پوشش دهد، بانک‌ها حاضر به تحمیل اعتبارات پر ریسک از جمله اعتبارات سرمایه در گردش خواهند شد.