جهان بدون اوپک؟

جو نوکرا نیویورک تایمز، ۲۰اکتبر ۲۰۱۴ چهل و یک سال پیش در چنین ماه‌هایی، تحریم نفتی اعراب شروع شد. کشورهای آغازگر این جنبش، اعضای «سازمان کشورهای صادرکننده نفت» بودند که سیزده سال پیش‌تر گردهم آمدند تا قدرت چانه‌زنی خود را با شرکت‌های بین‌المللی بازار نفت، افزایش دهند. این منع صادرات نفت، منجر به کمبودهای قابل ملاحظه نفت در ایالات‌متحده شد، قیمت‌های فروش پمپ بنزین‌ها به‌شدت بالا رفت و صف‌های طولانی برای بنزین درست شد. در اواخر این بحران، قیمت نفت از بشکه‌ای ۳ دلار به ۱۲ دلار رسیده بود.

شاید مهم‌تر از این افزایش قیمت، علامتی بود که از این دوران ظاهر شد و دنیای جدیدی را ترسیم کرد. این تحریم، تحت شرایط ژئوپلیتیک منجر به این شد که اوپک، فرماندهی تولید نفت در دنیا و قیمت‌گذاری آن را از دست شرکت‌های غول نفتی بگیرد و به سمت قیمت‌های بالاتر نفت هدایت کند. هر دو سال یک بار، سران اوپک در وین جمع می‌شوند تا خط‌مشی‌های نفت را مشخص کنند، اینکه تولید را کم کنند یا آن را افزایش بدهند. همیشه تقلب‌هایی بین اعضای اوپک دیده شده، اما همواره انضباطی نسبی در چارچوب‌های مورد‌نظر اوپک برای حفظ قیمت وجود داشته است.

خانم جف و آقای مورس نویسندگان فارن‌پالیسی، که هر دو از متخصصان در بازار انرژی جهانی هستند (جف استاد دانشگاه کالیفرنیا و مورس مدیر پژوهش‌های بورس کالا در سیتی‌گروپ است) می‌گویند اگر آمریکا خوب کارت‌هایش را بازی کند، سلطه اوپک بر بازار پایان می‌پذیرد. به نظر من، این روز فرا رسیده است.«اوپک احیانا تا ۵۰ سال دیگر برجای نمی‌ماند.» به گفته مورس «حتی تا ۱۰ سال آینده هم اوپک دوام نمی‌آورد، خیلی بعید است که اینها بین خود به یک تفاهم برسند.»وقتی جف و مورس این تحلیل را سال گذشته در مقاله خود به چاپ رساندند، قیمت‌ نفت بالای ۱۰۰ دلار برای هر بشکه بود. امروز، قیمت هر بشکه بین ۸۰ تا ۸۵ دلار است (در تاریخ نگارش این مقاله، اکتبر ۲۰۱۴). از ماه ژوئن قیمت حدود ۲۵ درصد پایین آمده است. زمانی بود که قیمت ۸۰ دلار بیش از حد برای اعضای اوپک راضی‌کننده بود، اما آن دوران سپری شده و آن روزها گذشته است. بودجه ونزوئلا نیازمند فروش نفت بالای ۱۰۰ دلار در هر بشکه است.

بهار عربی به اعضای مهم اوپک مثل عربستان و امارات هشدار داد که اگر می‌خواهید مردم خود را خاموش نگه‌دارید، باید بودجه بیشتری خرج آنها کنید. بنا به گزارش صندوق بین‌المللی پول، امارات باید نفت را بالای ۸۰ دلار در هر بشکه بفروشد تا دچار کسری بودجه نشود. این بسیار بالاتر از مبنای حدود ۲۵ دلار برای بودجه سال ۲۰۰۸ آن کشور است.

نه چندان دور، ونزوئلا درخواست اجلاس اضطراری اوپک را داشت تا درباره کاهش تولید تصمیم‌گیری شود. ایران، اما این جلسه را ضروری ندانست. در این حال، دغدغه اصلی عربستان حفظ سهم بازارش است و به همین خاطر سوای درخواست‌های دیگر اعضای اوپک به تولید نفت خود ادامه می‌دهد. این رفتار دقیقا خلاف قواعد یک کارتل است.

اما چه شده که اوپک خود را گرفتار چنین اغتشاشی می‌بیند؟ پاسخ ساده است، عرضه نفت از تقاضای آن بیشتر شده و اوپک کنترل خود را بر عرضه از دست داده است. بخشی از موضوع مربوط به کاهش سطح تقاضای جهانی است. رشد اقتصاد چین کند شده و به تبع آن اشتهای آن برای نفت فروکش کرده است. ژاپن، در حال چرخش به سمت مصرف گاز و انرژی هسته‌ای به‌عنوان جایگزین برای نفت است.

اما بخش مهم‌تر قضیه به خاطر انقلاب «شیل» در آمریکای شمالی است که دینامیک عرضه و تقاضا را به‌طور کامل تغییر می‌دهد. از سال ۲۰۰۸، به گفته برنارد وینستاین، تحلیلگر انرژی دانشگاه متودیست جنوبی، تولید نفت در آمریکا ۶۰ درصد افزایش یافته است. این یعنی ۳ میلیون بشکه اضافه‌تر در هر روز. در چند سال آتی، آمریکا، روسیه و عربستان را جای خواهد گذاشت و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خواهد شد.

علاوه‌بر اینها، طبق گفته مورس در یک مقاله دیگر از او در مجله فارن افیرز، «هزینه تولید و اکتشاف نفت و گاز در لایه‌های رسوبی به‌شدت کاهش یافته است و در سال‌های آینده بازهم کاهش خواهد یافت.» به عبارت دیگر، صنعت انرژی آمریکا می‌تواند بسیار راحت‌تر از اعضای اوپک با قیمت‌های پایین نفت کنار بیاید.

با جف که تلفنی صحبت می‌کردم، از او پرسیدم که به‌نظرش زور اوپک دیگر تمام شده یا خیر. گفت «هیچ وقت نمی‌شود گفت که تمام است و تمام!» و گفت که مثلا اگر چاه‌های نفت بمباران شوند و به آنها حمله شود، باز عرضه دچار مساله می‌شود، اما جدا از این چنین سناریوهایی، این همان لحظاتی است که مدت‌ها منتظرش بودیم. به لطف انقلاب نفت شیل، اوپک دیگر فقط یک ببر کاغذی است.