سیاست خارجی، کلید خروج از رکود

دکتر داوود هرمیداس باوند استاد دانشگاه الزامات سیاست خارجی ایران برای خروج از رکود بحث مفصلی را می‌طلبد؛ ابتدا باید توجه کرد که ساختار اقتصادی ایران خیلی صحیح نیست و نابسامانی‎هایی که به وجود آمده در پی همین ساختار اشتباه است. مسائلی مانند تورم، رکود و کاهش ارزش‌پول ایران، مجموعه ساختار اقتصاد کشور را شامل می‌شوند؛ یعنی یک عنصر تنها وجود ندارد. به عنوان نمونه، تورم خود زاییده وضع اقتصادی است. این در شرایطی است که در جوامع دیگر وقتی رکود باشد، راه‌های خروج از رکود را نیز دارند؛ مثلا مالیات‌ها و عوارض را بالا می‌برند و بعد به اصطلاح نرخ بهره بانکی را افزایش می‌دهند با این هدف که مردم پولشان را از گردش خارج و وارد بانک‌ها کنند یا برخی فعالیت‌های تولیدی را محدود می‌کنند تا پول کمتری توزیع شود؛ ولی این راهکار برای اقتصادی‌ است که فقط مشکلات اندکی دارد؛ اما زمانی که در ساختار اقتصادی جامعه‌ای در عرصه‎های مختلف نارسایی وجود دارد، رکود و افزایش تورم هست و ارزش پول به شدت سقوط کرده است و به‌تبع آن گرانی، آسیب‌های اجتماعی، بیکاری و افزایش جرائم به وجود می‎آید، وضعیت در چنین جامعه‎ای فرق می‌کند. بنابراین وقتی صحبت از رکود در ایران می‌شود این رکود به گونه‌ای نیست که بتوان در یک فاصله کوتاه از آن خارج شد. به‌خصوص اینکه درآمد نفتی‌ هم هنوز آن‌طور که باید و شاید راه نیفتاده است و بعضا شاهد اختلاس و فسادهای اقتصادی نیز در کشور هستیم. بنابراین خروج از رکود در اقتصاد کشور نیاز به یک تصمیم کلی دارد و پیش از هر چیز باید تحریم‎هایی که علیه ایران وضع شده است، حل شود.

باید توجه کرد که ایران یک کشور تک‌محصولی است و ۸۰درصد درآمدمان از نفت است. از دیگر سو این رکودی که بر اقتصاد کشور حاکم شده است، تاحد زیادی ناشی از آن است که سرمایه‌گذاری خارجی در کشور وجود ندارد. همان‌طور که اشاره کردم، شرایطی که برای خروج از رکود لازم است سه گزینه را شامل می‎شود: نخست استفاده از حساب‌های پس‌انداز داخلی؛ دوم وام خارجی و سوم نیز سرمایه‌گذاری خارجی. در رابطه با پس‌انداز داخلی باید مدنظر داشت که چون امنیت حقوقی خیلی وجود ندارد، مردم خیلی کم حاضرند وارد فعالیت‌های تولیدی اشتغال‌زا شوند. وام خارجی هم برای برخی امور خاص است که باید مشخص و با نظارت باشد؛ همچنین تضمین بانک مرکزی را نیاز دارد و کالاهای مورد‌نیاز برای آن امر باید از همان کشوری که وام را داده، تهیه شود. مورد سوم یعنی سرمایه‌گذاری خارجی هم فعلا در چارچوب تحریم‎های اعمال شده علیه ایران ممنوع است. بنابراین در درجه اول، خروج از رکود بستگی به این دارد که بخشی از تحریم‌ها برداشته شود و جلب سرمایه خارجی بشود که این بزرگ‌ترین نیاز ایران است. اگر این شرایط فراهم شود می‎توان انتظار داشت که خروج از رکود اقتصادی و به تبع آن مشکلات دیگری که پیرامون آن هست، تعدیل یا کاهش پیدا کند.

نکته دیگری که باید به‌آن توجه کرد بحث روابط ایران با دیگر کشورها است؛ به‌خصوص اکنون که دولت جدید روی کار آمده است و بعضا شاهد بهبود مناسبات تهران با کشورهای خارجی هستیم؛ اما در این خصوص یک مساله را باید مدنظر داشت و آن حل مشکلات ایران با آمریکا است. به بیان دیگر تا زمانی که نتوانیم یکسری مشکلات را با این کشور حل و فصل کنیم، برای حل بسیاری از مشکلات دیگر با دشواری روبه‌رو خواهیم بود. به هر حال شاهد بودیم وقتی آمریکا تحریم‎های یکجانبه مضاعف را علیه ایران وضع کرد، بسیاری از کشورهای دیگر نیز با آن همراه شدند. در مقابل نیز اگر روابط تهران و واشنگتن یک بهبود نسبی پیدا کند، اثر مستقیم بر روابط ایران با کشورهای اروپایی دارد و آنها نیز بسیار راحت‎تر بر سرمایه‌گذاری در کشور داوطلب می‎شوند.

یک مساله دیگر نیز این است که ایران در این میان باید خیلی محتاط باشد و اصلا به این سمت نرود که بخواهد نیازهایش را به واسطه کشوری چون روسیه تامین کند، زیرا شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه آنها توانایی تامین نیازهای ما را ندارند، بلکه فقط از ایران استفاده ابزاری می‌کنند. بنابراین ایران برای بهبود شرایط، باید وابستگی‎اش را به روسیه کاهش دهد و توان آن را داشته باشد که از هر فرصتی مانند فرصت تامین گاز اروپا به جای روسیه استفاده کند.البته سیاست خارجی دولت آقای روحانی مشخص است و از همان ابتدا اعلام شده بود که می‎خواهند به سمت تنش‌زدایی و گفت‌وگوهای سازنده پیش بروند. در عین حال این مساله نیز بیان شده که ایران آمادگی آن را دارد که برای حل مشکلاتش در هر کجا و با هر کشوری وارد گفت‌وگوهای سازنده شود.

درواقع برخلاف دولت آقای احمدی‌نژاد که خط‌مشی سیاست خارجی‎اش تهاجمی بود، نگاه به شرق را دنبال می‎کرد و در پی ایستادگی در مقابل تحریم‎ها بود، دولت یازدهم سیاست خارجی‎اش بر مبنای گفت‌وگوی سازنده با هدف حل مشکلات موجود است.

البته کشورهای دیگر، پیام سیاست خارجی ایران را دریافت کرده‎اند و حرکت آغازین نیز منجر به امضای بیانیه ژنو و در پی آن کاهش برخی تحریم‎ها علیه ایران بود؛ اما برای توسعه سیاست خارجی و استفاده بهینه از شرایط، از آنجا که رئیس‌جمهور در برابر مردم پاسخگو است، باید به ایشان این آزادی عمل داده شود که در تمام عرصه‎ها، از تمام ابزارها و امکاناتی که در اختیار دارد، استفاده کند.