چالش‌های جمعیتی ژاپن و نیاز به جذب نیروی کار خارجی
طی روزهای هفته، در نگاه اول اصلا مشخص نیست که حدود یک‌پنجم از ۴۲هزار نفر جمعیت ساکن اویزومی در خارج از کشور متولد شده‌اند، چرا که اکثریت آنها در نقاط مختلف مشغول به کار هستند. اما شواهد حضور آنها در بدو ورود قابل مشاهده است. تابلوهای ایستگاه قطار محلی مسیرها به زبانهای پرتغالی، اسپانیایی، چینی، کره‌‌‌ای، انگلیسی و ژاپنی می‌تواند یک نشانه باشد.
شهر اویزومی نمونه خوبی است برای اینکه نشان دهد دروازه‌های جامعه ژاپن که جمعیت آن به‌سرعت در حال پیر شدن است و به دلیل مقاومتش در برابر مهاجرت شهره است، می‌تواند به روی کارگران خارجی برای رفع کمبود نیروی کار باز شود. این تصمیم ممکن است در نهایت بهترین امید کشور برای جلوگیری از کاهش سریع جمعیت باشد که قدرت اقتصادی، استاندارد زندگی و حفظ نظام رفاهی آن را به مخاطره می‌‌‌اندازد.
امروز، کسب‌وکارهای بیشتری برای بقا تلاش می‌کنند. سال گذشته، نخست‌وزیر فومیو کیشیدا هشدار داد که «کشور اکنون خود را در آستانه ناتوانی در حفظ کارکردهای اجتماعی» به دلیل نرخ پایین زاد و ولد می‌بیند. طبق مطالعه آژانس همکاری بین‌المللی ژاپن، این کشور در سال ۲۰۴۰ به ۶.۷۴میلیون کارگر خارجی برای دستیابی به اهداف رشد خود نیاز دارد. براساس گزارشی که بانک اطلاعاتی تیکوکو منتشر کرد، بر مبنای نظرسنجی اخیر، بیش از دو سوم کسب‌وکارهای متوسط در کشور با کمبود نیروی کار مواجه هستند و تعداد ورشکستگی‌های منتسب به محدودیت نیروی انسانی در سال گذشته به بالاترین حد خود رسید. با این حال، طبق گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، حتی با وجود جریان پیوسته ورود کارگران خارجی، جمعیت مهاجر ژاپن تنها حدود ۲درصد است که کمترین میزان در میان اقتصادهای پیشرفته گروه۷ محسوب می‌شود و این میزان برای ۶کشور دیگر دورقمی است. این نسبت ۲درصدی، نشان‌دهنده بی‌میلی به تشویق کارگران خارجی برای بنا نهادن پایه‌های یک زندگی جدید در ژاپن است. طی یک‌قرن و نیم گذشته، از هنگامی که درهای کشور برای اولین بار با گذشت بیش از ۲۰۰سال انزوا گشوده شد، شرایط بسیار تغییر کرده است، اما احساسات متفاوت نسبت به موضوع مهاجرت همچنان ادامه دارد.
سیاست‌های دولت تحت‌الشعاع مهاجرهراسی
مطابق نظرسنجی انجام‌شده در سال 2018، تنها 23درصد پاسخ‌‌‌دهندگان احساس میکردند مهاجران بیشتری باید اجازه ورود به کشور داشته باشند و سایر نظرسنجی‌‌‌ها نشان می‌دهد ژاپنی‌ها هراس دارند ورود شمار بیشتری از مهاجران، به «افزایش نرخ جرم و جنایت منجر شود» و «امنیت و نظم جامعه را به مخاطره اندازد». در این میان، دولت با آگاهی از دغدغه‌های عمومی درباره مهاجرت، گام‌‌‌های کوچکی را در پوشش ابتکارات مختلف برداشته است. ورود موج اولیه مهاجران از آمریکای جنوبی با تبار ژاپنی که در حدود سال 1990 آغاز شد، تصویر بازگشت بین نسلی به ژاپن را نشان داد. هنگامی که ژاپن برای اولین بار در سال 1993 از «کارآموزان فنی خارجی» استقبال کرد، دعوت به کار به عنوان برنامه‌ای برای آموزش مهارت‌های جدید به خارجی‌ها توصیف شد.
از همان زمان، شهر اویزومی در خط مقدم اجرای این برنامه‌ها قرار داشت و از استخدام کارگران در این منطقه برای کار در کارخانه‌های شرکت‌هایی از جمله پاناسونیک، آجینوموتو و سوبارو به همراه پیمانکاران فرعی آنها استقبال کرد. اما شرایط اجتماعی اغلب نشان‌دهنده آن است که ژاپن برای پذیرش تنوع فرهنگی هنوز آماده نیست. مردم محلی از سروصدای ناشی از برگزاری مهمانی‌ها، تخلفات مربوط به حمل زباله و سایر رفتارهایی که هماهنگی و انطباق اجتماعی مورد احترام در ژاپن را مختل می‌کند، شکایت دارند. تا به امروز، هنوز برخی از این نگرش‌ها بدون تغییر باقی مانده است. شویچی اونو، نایب‌رئیس انجمن گردشگری اویزومی-ماچی، می‌گوید: «برخی از مردم هنوز خارجی‌ها را به جای انسان، بیشتر به عنوان واحدهای کار برای پر کردن خلأ کمبود نیروی کار می‌نگرند.» ماریو ماکودا، مهاجر برزیلی با اصالت ژاپنی است که هنوز در اویزومی زندگی می‌کند. او اولین بار در سال 1991 وارد ژاپن شد و شروع خوبی نداشت.
ماکودا که اکنون رئیس پروموشن برزیل است، شرکتی که رویدادهای فرهنگی مرتبط با ژاپن و برزیل را سازماندهی می‌کند، در ابتدا دیوارهای پیش‌ساخته را روی خط کارخانه مونتاژ می‌کرد و 16ساعت در روز بدون تعطیلات آخر هفته کار می‌کرد تا اینکه به دلیل ذات‌الریه مجبور شد بازنشسته شود. او به‌خوبی به یاد دارد که در آن زمان، همکارانش عمدا اسم او را به خاطر نمی‌سپردند و همیشه او را با واژه gaijin یا اصطلاحا خارجی خطاب میکردند.
ماکودا می‌گوید: «مردم ژاپن باید سهم عظیمی را که نیروهای کار خارجی برای پیشرفت اقتصاد ژاپن ایفا کردند به خاطر بسپارند. بسیاری از شرکت‌ها در شهر اویزومی، از خرده‌‌‌فروشان لوازم الکترونیکی گرفته تا سوپرمارکت‌‌‌ها، توانسته‌‌‌اند با کمک برزیلی‌‌‌ها به حیات خود ادامه دهند.» البته شهر اویزومی سهم خود را برای کمک به بهبود این شرایط ایفا کرده است. شهرداری علاوه بر نصب تابلوهای راهنمای چندزبانه در مراکز عمومی، یک خبرنامه ماهانه به زبانهای پرتغالی و انگلیسی منتشر می‌کند و مترجمان پرتغالی برای کمک به کارهای اداری کارگران خارجی در دسترس هستند. هونگ نگوین یکی از مهاجران ویتنامی است که 25.3درصد از کل جمعیت کارگران خارجی را در ژاپن تشکیل می‌دهد که اکنون بزرگ‌ترین گروه از نظر ملیت در ژاپن است.
او می‌گوید طی چند سال ابتدایی اقامت درهیروشیما، حدود یک‌چهارم وزن بدن خود را به دلیل رژیم غذایی نامناسب و استرس از دست داد، زیرا همکاران ژاپنی، کلاه ایمنی او را با چکش بستند و بیل‌ها را به سمت او پرتاب کردند و زمانی که او نمی‌توانست دستورات آنها را به دلیل ندانستن زبان ژاپنی بفهمد با او بدرفتاری و توهین میکردند. علاوه بر نمونه‌های بسیار رفتارهای ناشی از بیگانه‌هراسی، نقص‌های عملیاتی نیز گریبانگیر برنامه‌های کارآموزی شده است. حدود 74درصد از قریب به 10هزار نهادی که کارگران خارجی در آنها مشغول هستند در سال 2022 به دلیل رفتار نادرست با کارکنان خود و نقض قوانین و مقررات مورد بازرسی قرار گرفتند. طبق اذعان وزارت کار ژاپن نتایج این بازرسی‌ها نشان داد نقض استانداردهای ایمنی رایج‌ترین موارد تخلفات در این شرکت‌ها و موسسات بود. مطابق نسخه فعلی برنامه کارگران خارجی که شینزو آبه نخست‌وزیر سابق ژاپن در سال 2019 ارائه کرد و مدت اقامت متقاضیان کار در ژاپن را به حداکثر پنج‌سال محدود کرد، تنها 29نفر طبق این طرح واجد شرایط ورود مجدد نامحدود به کشور هستند.
دولت هم‌اکنون در حال اصلاح این طرح است تا شرایط برای خارجی‌های جوینده کار جذاب‌تر شود. نسخه جدید که انتظار می‌رود در اوایل سال آینده عملیاتی شود، نظارت بیشتری را اعمال کرده و انتقال کارگران به شرکت‌های جدید را آسان‌‌‌تر می‌کند؛ گزینه‌‌‌ای که ممکن است کارفرمایان را مجبور کند با کارکنان خارجی رفتار بهتری داشته باشند و آنها را حفظ کنند. همچنین اهداف این طرح شفاف‌تر خواهد شد. رسانه‌های محلی در ماه ژانویه گزارش دادند که دولت ممکن است صنعت حمل‌ونقل را نیز به این برنامه اضافه کند. قوانین سختگیرانه این حوزه از جمله در زمینه ساعات کاری موجب شده تا هر سال در فصل بهار کشور با کمبود راننده کامیون مواجه شود و به تبع آن تحویل همه چیز، از لوازم کارخانه گرفته تا مواد غذایی تازه در قفسه‌‌‌های سوپرمارکت با کندی مواجه می‌شود.
با این حال، برای تشویق کارگران خارجی به ماندن و فراهم کردن زیرساخت‌‌‌های اجتماعی بهتر، می‌‌‌توان اقدامات بیشتری انجام داد تا به آنها امکان داده شود در کشور ریشه بدوانند. این امر ثبات بیشتری را برای نیروی کار فراهم می‌کند و در عین حال هزینه و درآمد بیشتری را برای جوامع محلی در جهت نگهداری از فروشگاه‌ها و خدمات به جای تعطیلی آنها فراهم می‌کند. یاسوکو ایواشیتا، دانشیار دانشگاه هیروشیما بونکیو، می‌گوید: برای ژاپن بهتر است از خارجی‌‌‌هایی که مایل به ماندن طولانی‌‌‌مدت هستند استقبال کند، نه اینکه آنها را به طور مکرر بازگرداند. همه صحبت‌‌‌ها بر سر بار سنگین پذیرش کارگران خارجی است، اما آنها، هم مالیات می‌پردازند و هم جزو مصرف‌کنندگان محسوب می‌شوند و به گردش اقتصاد کمک می‌کنند.»
